معرفی و دانلود کتاب آموزش سواد اطلاعاتی: مفاهیم، روش‌ها و برنامه‌ها

معرفی کتاب آموزش سواد اطلاعاتی: مفاهیم، روش‌ها و برنامه‌ها

کتاب آموزش سواد اطلاعاتی: مفاهیم، روش‌ها و برنامه‌ها نوشته مهری پریرخ، حاوی جنبه‌های گوناگون آموزش سواد اطلاعاتی به کتابداران با زبانی ساده است که از چند دیدگاه؛ شناخت راه‌ها و روش‌های آموزش مهارت‌های اطلاع‌یابی، چگونگی ارزیابی و استفاده از اطلاعات می‌تواند مفید واقع شود.

در سال‌های اخیر، تحولات شگرفی در همه جنبه‌های زندگی انسان‌ها، از جمله در حوزه اطلاعات و ارتباطات رخ داده است. تولید، انتقال، توزیع، تبدیل و کاربرد اطلاعات به مدد فناوری‌های نوین افزایش فوق‌العاده‌ای یافته است. این پدیده مثبت و قابل تأمل است، اما بسیاری از مردم برای یافتن و دسترسی به اطلاعات مناسب با مشکل بزرگی مواجه شده‌اند. حرفه کتابداری و اطلاع‌ رسانی، که همواره در ایجاد راه‌های مؤثر دسترسی به اطلاعات نقش اساسی داشته است، در رفع این مشکل نیز پیشاهنگ بوده است.

پیشینه این حرفه در دو قرن اخیر حکایت از آن دارد که کتابداران، به موازات وظیفه گردآوری و سازماندهی اطلاعات، به آموزش استفاده‌ کنندگان کتابخانه و منابع اطلاعاتی نیز توجه نموده‌اند. یکی از زمینه‌های مورد توجه در آموزش استفاده‌ کنندگان باید آموزش چگونه آموزش دادن به کتابداران، یعنی مدرسان این امر باشد. در چند دهه اخیر به آموزش کتابداران برای آموزش کاربران توجه خاصی شده است. این توجه را می‌توان در مقوله‌هایی چون برنامه‌های جدید درسی در دانشکده‌های کتابداری کشورهای غربی، آموزش ضمن خدمت کتابداران و طرح‌های پژوهشی به خوبی مشاهده کرد.

بازنگری نقش کتابداران در محیط اطلاعاتی جدید و نیز برنامه آموزشی کتابداری و اطلاع‌‌رسانی در مقطع کارشناسی در ایران نشان داد که گنجاندن درسی با عنوان اصول و روش‌های آموزش سواد اطلاعاتی بیش از پیش ضروری است.

مهری پریرخ، خود از طراحان این درس است و سال‌های متمادی کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی سواد اطلاعاتی را در دانشگاه فردوسی مشهد برای دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد، استادان و کتابداران برگزار و تدریس کرده است. همچنین، دو پژوهش در رابطه با سواد اطلاعاتی که با روش‌های پیمایشی و نیز تجربی انجام شد، پشتوانه فکری و علمی مناسبی برای تهیه این اثر به وجود آورد.

این کتاب ابتدا به صورت جزوه درسی به اولین گروه دانشجویان کتابداری و اطلاع‌رسانی، که دو کلاس مجزا را تشکیل می‌دادند، ارائه شد. سؤال‌ها و بحث‌های دانشجویان در کلاس، سمینارهای کلاسی، تمرین‌ها، نتایج ارزیابی مربوط به میزان درک نظرات آن‌ها نیز به تکمیل مطالب و افزایش کاربرد آن در تدریس کمک کرد. بر اساس اطلاعات به دست آمده، ویرایش دوم جزوه تهیه شد. این نسخه به دانشجویان کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه امام رضا (ع)، که درسی مشابهی را در نیمسال اول سال تحصیلی 1386-1385 داشتند ارائه شد و به آزمون گذاشته شد. به استناد نظر مدرس این درس در آن دانشگاه، جزوه مفید بوده و به خوبی مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین، ارزشمندی محتوای جزوه با چند روش و در دو نوبت سنجیده شد.

در بخشی از کتاب آموزش سواد اطلاعاتی می‌خوانید:

در طراحی و اجرای برنامه‌های سواد اطلاعاتی گروه‌های زیادی با مهارت‌های متفاوت شرکت دارند؛ وقت زیادی باید صرف شود و تجهیزات و تسهیلات بسیاری مورد نیاز است. بنابراین، برگزاری چنین برنامه‌های آموزشی در کتابخانه بسیار هزینه بر است. بخشی از این هزینه‌ها مربوط به تربیت نیروی انسانی است. برای مثال، در مورد کلاس‌های مربوط به شناسایی و چگونگی بهره‌گیری از منابع چاپی، روش استناد کردن یا سازماندهی اطلاعات و منابع گردآوری شده، باید کتابداران مهارت‌های لازم را فرا گیرند. در مورد آشنایی با منابع رایانه‌ای و چگونگی جستجوی آن‌ها، کتابداران باید با انواع برنامه‌های رایانه‌ای، مرورگرها، موتورهای جستجو، منابع اطلاعاتی الکترونیکی و تغییرات مداوم آن‌ها آشنا شوند تا بتوانند قابلیت‌های لازم را برای استفاده و آموزش آن‌ها به دست آورند. افزون بر این مخارج، کتابداران باید شیوه‌های تدریس را فراگیرند و احتمالا از استادان دانشگاه‌ها نیز دعوت کرد. هزینه مربوط به حق‌التدریس این استادان قابل ملاحظه است.

افزون بر آن، کتابداران باید برای فراگیری وقت کافی داشته باشند. برای برگزاری برنامه‌ها نیز باید زمان کافی را در نظر گیرند تا بتوانند مباحث و تمرین‌ها را آماده کنند. بنابراین، باید به این کتابداران وقت کافی برای تمرین و مجهز شدن به انواع مهارت‌ها و دانش یا برنامه‌ریزی داده شود و یا حق‌التدریس مناسب پرداخت گردد تا در وقت آزاد به خودآموزی و برنامه‌ریزی بپردازند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل اول: سواد اطلاعاتی: مفهوم و ضرورت آن
مقدمه: نگاهی به برخی تحولات در جهان امروز
اطلاعات و واقعیت‌های پیرامون آن
ارزش اطلاعات در آموزش و پژوهش
سواد اطلاعاتی چیست، چه کاربردهایی دارد و چه کسانی به آن نیاز دارند؟
تعاریف سواد اطلاعاتی
نگاهی به هدف‌ها و کاربردهای سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی برای چه کسانی؟
چرا آموزش سواد اطلاعاتی؟
نقش کتابداران در توسعه سواد اطلاعاتی
فصل دوم: تاریخچه سواد اطلاعاتی و آموزش کاربران در کتابخانه‌ها
مقدمه: ارزش مطالعه تاریخی
مروری بر سیر تحول آموزش سواد اطلاعاتی
سیر تحول آموزش استفاده کننده و سواد اطلاعاتی در ایران
واژه‌شناسی سواد اطلاعاتی
فصل سوم: الگوها و استانداردها و الزامات سواد اطلاعاتی
مقدمه: استاندارد به منزله زبان و الگوی مشترک
استاندارد انجمن کتابداران آمریکا
استاندارد سواد اطلاعاتی برای ایران
ملاحظاتی در زمینه کاربرد استانداردها در آموزش سواد اطلاعاتی
مهارت‌های پیش نیاز برای فراگیری سواد اطلاعاتی
آشنایی با سواد رایانه‌ای و فناوری اطلاعات
مهارت تفکر تحلیلی و انتقادی
آشنایی و توانایی استفاده از زبان انگلیسی
فصل چهارم: مبانی یادگیری و آموزش سواد اطلاعاتی
مقدمه: مبانی به منزله چارچوب نظری
رفتارگرایان
کاربرد نظریه‌های رفتارگرایان در آموزش
رابطه‌ گرایان
کاربرد نظریه رابطه گرایان در آموزش
یادگیری شناختی
کاربرد نظریه یادگیری شناختی در آموزش
نظریه فراشناختی
کاربرد نظریه فراشناختی در آموزش
برنامه ریزی برای آموزش سواد اطلاعاتی
الف. سنجش نیازهای کاربران
1. پیشینه موضوعی کاربران
2. مفاهیم مورد نیاز برای یادگیری
3. سنجش مهارت‌های پیشنیاز
4. زمان برگزاری برنامه‌ها
ب. مراحل برنامه ریزی
1. تعیین هدف برای برنامه‌های آموزشی
2. تعیین نیروی انسانی برای اجرای برنامه‌ها
I. مدرس
مدرسان سطح مقدماتی
مدرسان سطح میانی
مدرسان سطح عالی
II. گروه پشتیبان
3. تعیین امکانات و تسهیلات
ج. انواع برنامه‌ها
1. برنامه‌های انفرادی
2. برنامه‌های گروهی
I. بازدیدهای جمعی
II. کلاس‌ها یا کارگاه‌های آموزشی رسمی
تفاوت‌های فردی
1. نیازهای اطلاعاتی متفاوت
2. شرایط مکانی
هزینه برنامه‌ها
کاربرد فناوری در آموزش
زیبایی
ساختار
سبک نگارش
تبلیغات و آگاهی رسانی
همکاری بین مدرسان و کتابداران آموزش دهنده
ارزیابی برنامه‌های سواد اطلاعاتی
جامعه مورد توجه در ارزیابی
شیوه‌های ارزیابی
مشاهده
مصاحبه
پرسش نامه
تحلیل محتوا
کتابسنجی
جمع بندی
پیوست1: کتابشناسی سواد اطلاعاتی
پیوست 2: برخی سایت‌های مهم در زمینه سواد اطلاعاتی و برخی از استانداردها و راهنماهای سواد اطلاعاتی
منابع
نمایه