معرفی و دانلود کتاب جزیره‌نشین سرگردان (جستارهایی درباره‌ی آثار سیمین دانشور)

معرفی کتاب جزیره‌نشین سرگردان (جستارهایی درباره‌ی آثار سیمین دانشور)

کتاب جزیره‌نشین سرگردان (جستارهایی درباره‌ی آثار سیمین دانشور) تألیف زهرا طهماسبی نمینی، به بررسی همه‌ی جهات فکری و هنری زندگی بانوی داستان‌نویس ادبیات ایران زمین می‌پردازد و با هدف به دست دادن شناختی از سبک مضامین و تکنیک‌های داستان و رمان‌های سیمین دانشور نوشته شده است و تا حد امکان پرده‌ از کژتابی‌های درک آثار نویسنده برمی‌دارد.

در این کتاب هدف فقط نقد آثار سیمین دانشور است و اگر به نکته‌ای اصرار ورزیده و از دیگر نکات چشم پوشیده شده، نویسنده جویای حقیقت و اصالت آثار نویسنده بوده است. تردیدی وجود ندارد که این کتاب کامل نیست و در واقع پاسخ به کسانی است که می‌خواهند آثار سیمین دانشور را بشناسند و با خوانش آثار این نویسنده ارزیابی مختصری نیز از آن داشته باشند. در این فرصت اندک، راه‌های رفته‌ی دانشور را دوباره می‌پیمایید و ناگفته پیداست که این مسیر بی‌خطا نخواهد بود.

نقد آثار سیمین دانشور کار بسیار دشواری است. ابتدا به دلیل اینکه دانشور نخستین بانوی داستان‌نویس ادبیات ایران زمین است که مجموعه داستانی به چاپ رسانده و دیگر، او همسر جلال آل احمد است که، در دوران طلایی ادبیات ما، از روشن‌فکران بزرگ آن زمان بوده است. روشن‌فکرانی که خود را ملتزم و متعهد می‌دانستند، با جامعه نفس می‌کشیدند و جامعه با آن‌ها نفس می‌کشید. نوشته‌های دانشور آکنده از التزام و تعهد است.

وی از ژرفای هستی و انسانیت سخن می‌گوید. سخن از حقیقت و واقعیت‌های اجتماعی در آثار او موج می‌زند. صحنه‌ها و وقایع تاریخی دوران زندگی‌اش را به تصویر می‌کشد. هر چند دانشور بیشتر با رمان «سووشون» شناخته شد؛ اما داستان کوتاه‌ها و رمان‌های دیگرش نیز قابل تأمل و بحث برانگیز هستند که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

او از نویسندگانی است که با نویسنده‌ای دیگر، زیر یک سقف، زندگی کرده است. بر خلاف عقیده‌ی لئونارد بیشاب که معتقد بود: «با نویسنده‌ی دیگر ازدواج نکنید» با جلال، زندگی ادبی خوب و خوشی داشت. جلال آل احمد نیز به عنوان همسر دانشور جزء آن دسته از روشن فکرانی بود که در جریانات ادبی بسیار تأثیرگذار بوده است. نام جلال آل احمد در تاریخ ادبیات ایران به ثبت رسیده و به قول جلال، سیمین نخستین نقاد کارهای او بوده است.

دانشور در دوره‌ی زندگی هنری‌اش پیوند ژرف با اندیشه‌های گوناگون داشته‌ است. فلسفه، عرفان و سیاست را در آثارش مطرح می‌کند و می‌کوشد گرایش‌های گوناگون را در قالب شخصیّت‌های رمانش بیان کند. گرایش عرفانی یکی از شخصیت‌ها در رمان «جزیره‌ی سرگردانی» گواهی بر این ادعاست.

این کتاب نخستین اثر تحلیلی و نقد در زمینه آثار دانشور نیست آثار متعددی به چاپ رسیده است که در آن‌ها نقد آثار دانشور به چشم می‌خورد. از این میان، می‌توان به «جدال نقش با نقاش» اثر هوشنگ گلشیری، «بررسی داستان امروز» از زکریا مهرور، «صد سال داستان نویسی» اثر حسن میرعابدینی و «درنگی بر سرگردانی‌های شهرزاد پسامدرن» از جواد اسحاقیان، مقاله‌ی شهرزاد پسامدرن (ادبیات و فلسفه، دی ماه 81) دکتر حسین پاینده و مقالاتی در کتاب داستان کوتاه در ایران، جشن نامه‌ی سیمین دانشور با عنوان بر «ساحل جزیره‌ی سرگردان» به کوشش علی دهباشی و... اشاره کرد.

در بخشی از کتاب جزیره‌نشین سرگردان می‌خوانیم:

دانشور در رمان «سووشون» به این اصل برای رهایی گروهی از انسان‌ها در تلاش بوده‌ است. سووشون تاریخ سیاسی اجتماعی معاصر است که در اوایل دهه‌ی بیست در شهر شیراز به وقوع پیوسته است. اهمیت این سال‌ها تا اندازه‌ای بوده که نویسنده تلاش داشته است؛ تا با نگاشتن رمانی در این باره، محدوده‌ی این ایّام را در یاد و خاطره‌ی خوانندگان به ثبت برساند و با بیان شرایط و حوادث، انسان و انسانیّت و وضعیّت او را در آن شرایط خاص را به تصویر بکشد. دانشور با انتشار اولین رمان خود فضای ادبی را که به تمامی زیر سلطه‌ی مردان بود تحت تأثیر قرار داد و به عنوان اولین زن نویسنده پا به فضای ادبی ایران گذاشت و پس از مجموعه داستان کوتاه، رمان «سووشون» را منتشر کرد. یکی از رازهای موفقیت سووشون این است که دانشور موضوعی کلیشه‌ای stereotyped را برای رمان انتخاب نکرده است.

نقل رمان در «سووشون» به ثبت روزمره‌ی وقایع عینی و حوادث سیاسی در شهر شیراز است. بر اساس آمار و ارقام معتبر رمان «سووشون» جزء آن دسته از رمان‌هایی است که با استقبال بسیاری مواجه شده است و یکی از دلایل موفقیّت دانشور در این رمان در واقع رویکرد انتقادی او بر اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه است. دانشور تنها بر تکنیک تکیه نداشته است و درمحدوده‌ی متن به بازی زبانی کشیده نشده است. این رمان مبتنی بر موقعیت (situation) روایت می‌شود و در این موقعیت مسئله‌ای تازه بیان می‌شود، که این در حقیقت کلیشه‌ای نیست. نویسنده در سووشون، با فضاسازی‌ها، تجربه‌ای متفاوت را به خوانندگان ارمغان می‌دهد. قصه‌ی سووشون محور دارد، که اگر این محوریت رعایت نمی‌شد می‌توانست به متن آسیب برساند. با محور داشتن قصه، خواننده مسیر توالی حوادث را در ذهن خود سامان می‌دهد و پیگیری می‌کند. خواننده در درجه‌ی اوّل از نظر ذهنی با قصّه ارتباط حاصل می‌کند، بعد با تکنیک‌های نوشتاری. فکر اصلی رمان پرداختن به انسانی مبارز است، به همین دلیل، در سرتاسر داستان، شاهد درگیری یوسف - قهرمان داستان - با آدم‌های خود فروخته‌ایم.

یوسف، شوهر‌ زری، روشن‌فکر و متکی به ارزش‌های بومی، حاضر نیست با فروش آذوقه به بیگانگان بر وسعت قحطی بیافزاید. دانشور با انتشار رمان «سووشون» به عنوان یکی از رمان‌های ماندگار در ادبیات داستانی ایران توانست از طریق آثار ادبی خودش در کنار دیگر اعضای جامعه‌ی خود در مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی آن زمان سهیم شود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
سال‌شمار زندگی و آثار دکتر سیمین دانشور
زندگینامه سیمین دانشور
سیمین دانشور و جلال آل احمد
سیمین دانشور در دنیای ترجمه
خوانش داستان‌های کوتاه
مجموعه داستان آتش خاموش
مجموعه داستان شهری چون بهشت
خوانش داستان کوتاه شهری چون بهشت
مجموعه داستان به کی سلام کنم؟
خوانش داستان کوتاه به کی سلام کنم؟
خوانش داستان کوتاه چشم خفته
مجموعه داستان از پرنده‌های مهاجر بپرس
خوانش داستان کوتاه از پرنده‌های مهاجر بپرس
مجموعه داستان انتخاب
خوانش داستان کوتاه لقاء السّلطنه
خوانش داستان کوتاه انتخاب
خوانش رمان‌ها
خوانش سووشون
نظر منتقدان درباره‌ی سووشون
جزیره‌ی سرگردانی و ساربان سرگردان
خوانش رمان‌های جزیره‌ی سرگردانی و ساربان سرگردان
ویژگی‌های نثر رمان‌های جزیره‌ی سرگردانی و ساربان سرگردان
تحلیل ایماژهای زنانه در رمان‌های جزیره‌ی سرگردانی و ساربان سرگردان
نظرات دیگران درباره‌ی جزیره‌ی سرگردانی و ساربان سرگردان
فصل پایانی سووشون
داستان کوتاه «انتخاب» از مجموعه‌ای به همین نام
داستان کوتاه «به کی سلام کنم» از مجموعه‌ای به همین نام
منابع