معرفی و دانلود کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر

معرفی کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر

کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر نوشته‌ی فرزانه قنادی نژاد و غلامرضا حیدری، طرحی کلی از طبقه‌بندی علوم مختلف در دوره‌‌‌های باستان و اسلامی ارائه می‌دهد تا امروزه نیز از این علم فراموش شده استفاده شود.

کتاب‌‌های طبقه‌‌بندی علوم تا نیمه‌‌ی قرن یازدهم در دنیای اسلام استفاده می‌شدند، اما پس از توقف پیشرفت‌های علمی در کشورهای اسلامی، توجه به این قبیل کتاب‌‌ها نیز کاهش یافت. از طرف دیگر، کتاب‌‌هایی که در این خصوص نوشته شده‌اند، فقط محدوده‌‌ی زمانی خاصی را مدنظر قرار داده‌اند و جنبه‌ی تحلیلی و جامعیت ندارند. با این اوصاف، در کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر، تلاش شده است تا طرحی کلی از تقسیم‌بندی علوم در دوره‌‌ی باستان و طبقه‌‌بندی‌‌های اندیشمندان دوره‌‌ی اسلامی ارائه شود. این کتاب دوره‌‌ی باستان تا زمان حاضر را پوشش می‌دهد و از نظر مکانی بر محدوده‌ی ایران و مرزهای آن تمرکز کرده است.

کتاب حاضر، ابتدا به مفهوم طبقه‌‌بندی علوم و اهمیت آن برای رشد و توسعه‌‌ی علوم دوره‌‌ی اسلامی می‌پردازد. پس از آن، تاریخ علم در ایران قدیم و تقسیم‌بندی‌های علوم در این دوره‌ی تاریخی را شرح می‌دهد. بخش عمده‌ی کتاب، به طرح دیدگاه اندیشمندان دوره‌‌ی اسلامی در خصوص توصیف آن‌‌ها از علوم مختلف و تقسیم‌‌بندی آن‌‌ها می‌پردازد.

در مجموع می‌‌توان کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر را تلاشی برای کمک به ارائه‌‌ی تصویری از طرح‌‌های طبقه‌بندی‌‌های علوم در ایران باستان و دوره‌‌ی اسلامی دانست که در این میان به طبقه‌بندی و اندیشه‌های فارابی به عنوان نماینده‌‌ی اندیشمندان و متفکران دوره‌‌ی اسلامی، بیشتر از دیگران پرداخته می‌شود.

چرا کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر مهم است؟

کتابداران و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌‌شناسی، یکی از مهم‌‌ترین افرادی هستند که به اهمیت طبقه‌‌بندی علوم پی برده‌اند. کتابداران از تقسیم‌بندی علوم برای نظم‌‌دهی به منابع اطلاعاتی در کتابخانه‌‌ها استفاده می‌‌کنند تا فرآیند جست‌وجو برای کاربران را آسان کنند. از طرف دیگر، طرح‌‌های رده‌بندی غربیان مشکلات و محدودیت‌‌هایی برای سازماندهی کتاب‌‌های اسلامی ایجاد می‌کند.

با این اوصاف، نیاز به طرحی خاص که دوره‌‌های اسلامی را اساس خود قرار دهد و با اندیشه‌‌ها و جهان‌بینی اسلامی در تضاد نباشد، وجود دارد و کتاب حاضر را می‌توان راه‌حلی برای برون‌رفت از این مشکل دانست.

در بخشی از کتاب طبقه‌بندی علوم در ایران و اسلام: از ایران باستان تا عصر حاضر می‌خوانیم:

خلیل بن احمد (96 یا 100- بین 160 تا 175 ق)، بنیان‌گذار علم عروض در قرن دوم هجری است. نام کامل وی در منابع، خلیل بن احمد بن عَمرو بن تَمیم فَراهیدی یا فرهودی آمده است. کنیه‌ی وی را ابوعبدالرحمان گفته‌اند.

خلیل در عمان به دنیا آمد و در جوانی به بصره رفت. با این‌که محل تولدش مشخص است، یاقوت حموی که وی را ایرانی‌الاصل دانسته، معتقد است اگر خلیل عرب بود، علمای انساب یا شاگردانش نسب او را به طور کامل ذکر می‌کردند نه این‌که او را فقط خلیل بن احمد بنامند. او سپس از حمزه‌ی اصفهانی نقل کرده است که خلیل از اخلاف ایرانیانی است که به دستور انوشیروان (حکومت: 531-579 ق. م) یمن را فتح کردند و جد خلیل در یمن مانده، با قبیله‌ی أزد وصلت کرده است؛ او در ادامه می‌افزاید که خلیل به دلیل هم وطن بودن و قرابت، سیبویه را پرورش داد. این داستان در منابع متقدم دیده نمی‌شود، اما در منابع متأخر آمده است.

از زندگی خلیل در کودکی اطلاعی در دست نیست. او در جوانی به بصره رفت و با ایوب سَختیانی (محدّث و فقیه اهل سنت، متوفی 131 ق) آشنا شد و از او علم آموخت و نحو را از عمرو بن علاء و عیسی بن عمر ثقفی (متوفی 149 ق) فرا گرفت.
خلیل زندگی بسیار ساده‌ای داشت و با درآمد کشاورزی از زمینی که از پدرش به ارث برده بود، زندگی می‌کرد. او در تمام منابع زاهد و با عزت نفس و باهوش‌ترین فرد روزگار خود معرفی شده که از دیدار با پادشاهان و حاکمان پرهیز می‌کرد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
بخش اول: طبقه‌بندی علوم؛ چیستی و چرایی
مفهوم طبقه‌بندی و اصطلاحات مرتبط با آن
گونه‌شناسی
رده‌بندی
مقوله‌بندی
آرایه‌شناسی
خوشه‌بندی
کلاسمان
گروه‌بندی
سیستماتیک (سامانه‌شناسی)
مفهوم علم
مفهوم طبقه‌بندی علوم
ضرورت طبقه‌بندی علوم
بخش دوم: طبقه‌بندی علوم در ایران باستان
تاریخ علم در ایران باستان
موقعیت جغرافیایی و شرایط اقتصادی ایران در دوره‌ی باستان
خط و کتابت در ایران باستان
دسته‌بندی‌های ارائه شده از علوم در دوره‌ی باستان
جغرافیا
نجوم و ستاره‌شناسی
زیست‌شناسی
جانورشناسی
گیاه‌شناسی
کانی‌شناسی و معدن‌شناسی
انسان‌شناسی و مردم‌شناسی
علوم غریبه
موسیقی
ریاضیات و هندسه
طب و بهداشت
کیمیاگری و داروسازی
صنعت و هنر
شعر و ادبیات
فلسفه
جمع‌بندی
بخش سوم: طبقه‌بندی علوم در دوره‌ی اسلامی
زمینه‌های شکل‌گیری طبقه‌بندی علوم در دوره‌ی اسلامی
بخش چهارم: طبقه‌بندی علوم از دیدگاه اندیشمندان دوره‌ی اسلامی
خلیل بن احمد
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه خلیل بن احمد
نتیجه‌گیری
جابر ابن حیان
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه جابر بن حیان
نتیجه‌گیری
ابن مقفع
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن مقفع
نتیجه‌گیری
حبیب ابن بهریز
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه حبیب بن بهریز
ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابویوسف کندی
نتیجه‌گیری
ابوحیان توحیدی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوحیان توحیدی
نتیجه‌گیری
ابوزید بلخی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوزید بلخی
ابن فریغون
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن فریغون
نتیجه‌گیری
فارابی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از نظر فارابی
مبانی طبقه‌بندی علوم
مبانی وحیانی و دین‌شناختی
مبانی وحیانی اصل سلسله‌مراتب
مبانی اجتماعی- شناختی طبقه‌بندی علوم
مبانی فلسفی طبقه‌بندی علوم
مبانی هستی‌شناسی
مبانی اخلاقی طبقه‌بندی فارابی (ارزش‌شناسی)
مبانی روش‌شناسی
نتیجه‌گیری
حکیم ابوالفتح عمر خیام
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه عمر خیام
نتیجه‌گیری
ابن‌ندیم
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن‌ندیم
نتیجه‌گیری
اخوان‌الصفا
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه اخوان‌الصفا
نتیجه‌گیری
ابوالحسن عامری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوالحسن عامری
نتیجه‌گیری
ابوعبدالله خوارزمی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه خوارزمی
نتیجه‌گیری
ابوسهل مسیحی جرجانی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوسهل مسیحی جرجانی
نتیجه‌گیری
ابن‌مسکویه
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن مسکویه
نتیجه‌گیری
شهمردان‌ بن ابی الخیر
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه شهمردان بن ابی الخیر
نتیجه‌گیری
شمس‌الدین محمد بن امین الدین ایوب دنیسری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه شمس‌الدین دنیسری
نتیجه‌گیری
نظامی عروضی سمرقندی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه نظامی عروضی
محمدفاضل مسکینی سمرقندی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه محمد فاضل مسکینی سمرقندی
نتیجه‌گیری
ابن‌سینا
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن‌سینا
طبقه‌بندی ابن‌سینا در رساله‌ی اقسام علوم الحکمیه
طبقه‌بندی علوم در کتاب شفای ابن‌سینا
طبقه‌بندی ابن‌سینا در دانش‌نامه‌ی علائی
طبقه‌بندی علوم در کتاب عیون‌الحکمه
طبقه‌بندی علوم در کتاب حکمت مشرقیه
نتیجه‌گیری
الف) وجوه اشتراک
ب) وجوه افتراق
بهمنیار بن مرزبان
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه بهمنیار بن مرزبان
نتیجه‌گیری
ابوریحان بیرونی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوریحان بیرونی
نتیجه‌گیری
ابن‌حزم اندلسی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن حزم اندلسی
نتیجه‌گیری
ابوالعباس لوکری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه لوکری
نتیجه‌گیری
غزالی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه غزالی
تقسیم علوم به نظری و عملی
تقسیم علوم به حضوری و حصولی
تقسیم‌ علوم به شرعی و غیرشرعی (عقلی)
نتیجه‌گیری
ابوالمظفر ابیوردی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوالمظفر ابیوردی
محمد بن محمود بن احمد طوسی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه محمد بن محمود بن احمد طوسی
نتیجه‌گیری
ابوبکر مطهر جمالی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوبکر مطهر جمالی
نتیجه‌گیری
سراج‌الدین اُرموی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه سراج‌الدین ارموی
نتیجه‌گیری
ابوعلی‌ سلماسی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوعلی سلماسی
نتیجه‌گیری
فخر رازی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه فخر رازی
نتیجه‌گیری
محمد بن محمود آملی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه محمد بن محمود آملی
نتیجه‌گیری
قطب‌الدین شیرازی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه قطب‌الدین شیرازی
نتیجه‌گیری
حمدالله مستوفی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه حمدالله مستوفی
نتیجه‌گیری
ناصرالدین بیضاوی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه بیضاوی
نتیجه‌گیری
زین الدین عمر بن سهلان
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن سهلان
شهرزوری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه شهرزوری
نتیجه‌گیری
بابا افضل کاشانی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه بابا افضل کاشانی
نتیجه‌گیری
خواجه نصیرالدین طوسی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی
نتیجه‌گیری
ابن رشد
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن رشد
نتیجه‌گیری
اسماعیل‌بن‌محمد ریزی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه اسماعیل‌بن‌محمد ریزی
نتیجه‌گیری
شهابالدین احمد نویری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه نویری
نتیجه‌گیری
شمس‌الدین آملی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه شمس‌الدین آملی
نتیجه‌گیری
ابن اکفانی سنجری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن اکفانی سنجری
ابوبکربن خسروالاستاد
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابوبکربن خسروالاستاد
یوسف بن ابی‌بکر سکاکی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن سکاکی
نتیجه‌گیری
سید حیدر آملی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه حیدر آملی
نتیجه‌گیری
ابن خلدون
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ابن خلدون
طبقه‌بندی علوم از نظر ابن خلدون به شرح زیر است:
نتیجه‌گیری
قلقشندی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه قلقشندی
نتیجه‌گیری
علی بن محمد جرجانی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه جرجانی
نتیجه‌گیری
جلا‌ل‌الدین دوانی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه جلال‌الدین دوانی
نتیجه‌گیری
فضل‌الله روزبهان خُنْجی اصفهانی
شرح احوال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه فضل‌الله خُنجی
نتیجه‌گیری
حسین عقیلی رستمداری
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه رستمداری
نتیجه‌گیری
کمال الدین حسین بن معین الدین میبدی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه میبدی
نتیجه‌گیری
سیوطی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه سیوطی
طاش کبری‌زاده
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه کبری‌زاده
نتیجه‌گیری
صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی (ملاصدرا)
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ملاصدرا
نتیجه‌گیری
داوود انطاکی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه داوود انطاکی
نتیجه‌گیری
سلطان محمود بن غلامعلی طبسی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی از دیدگاه محمود طبسی
نتیجه‌گیری
حاجی خلیفه
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی از دیدگاه حاجی خلیفه
نتیجه‌گیری
فیض کاشانی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه فیض کاشانی
نتیجه‌گیری
تهانوی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه تهانوی
نتیجه‌گیری
صدیق بن حسن قنوجی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه صدیق بن حسن قنوجی
صدرالافضل تبریزی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه صدرالافضل تبریزی
امام خمینی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه امام خمینی
نتیجه‌گیری
سید علی مدرس موسوی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه مدرس موسوی
نتیجه‌گیری
آیت‌الله جوادی آملی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه جوادی آملی
نتیجه‌گیری
غلامرضا فدایی عراقی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه فدایی عراقی
نتیجه‌گیری
عبدالحمید واسطی
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه عبدالحمید واسطی
نتیجه‌گیری
علی اکبر رشاد
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه علی اکبر رشاد
نتیجه‌گیری
حسین نصر
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه حسین نصر
نتیجه‌گیری
محمد باقر مقدم
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه محمد باقر مقدم
نتیجه‌گیری
حجت الاسلام خسروپناه
شرح حال و آثار
طبقه‌بندی علوم از دیدگاه خسروپناه
نتیجه‌گیری
تحلیل نهایی
فهرست منابع