معرفی و دانلود کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی

معرفی کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی

کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی نوشته‌ی بهاره فرخ آشتیانی به بررسی آثار این عارف بزرگ می‌پردازد و موضوعات آن‌ها را استخراج می‌کند. این کتاب مرجع برای علاقه‌مندان به عرفان و تصوف بسیار سودمند خواهد بود.

معرفی کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی:

تصوّف و عرفان یکی از نمودهای اصیل طبع لطیف، ذوق سلیم، عظمت فکر، سعه‌ی صدر، علو همّت و فرهنگ اصیل مسلمانان، به‌ویژه ایرانیان است، که نشانه‌های آن در گنجینه‌های منظوم و منثور برجای مانده از متصوّفه دیده می‌شود.

عرفان و تصوّف در طول قرون و اعصار دستخوش تحوّلات و تغییراتی گشته است، و تصانیف عرفانی نیز با توجّه به عصر، محیط تولّد و پرورش مصنّف، سلسله‌ی مراد و مریدی و اندیشه‌های وی به روش‌های مختلف پرداخته شده‌اند.

در دوره‌های نخستین حیات تصوّف، صوفیه - جز چند مورد استثنایی- در آثار و مصنّفات خویش بیشتر به تبلیغ مبانی اعتقادی و احکام و وظایف عملی عرفان، بیان شرح احوال و اقوال و مقامات و کرامات مشایخ، و تشویق سالکان و مبتدیان به تزکیه و تصفیه‌ی نفس با ریاضت و مجاهده می‌پرداختند.

از اواخر سده‌ی ششم به بعد، اصطلاحات و تعبیرات فلاسفه و متکلّمان و مسائل فلسفی، مانند: وجود و حقیقت و ذات خداوند، صفات و افعال او، حقیقت انسان، حقیقت عالم، معاد و... وارد آثار صوفیه شد.

عزیز نسفی را می‌توان (بنابر نظر استاد زرّین‌کوب) از پیشروان طریقه‌ی تحقیق علمی در مسائل مربوط به عقاید و مخصوصا تصوّف به شمار آورد، زیرا این عارف وارسته با وجود انتساب به طریقه‌ی کبرویه نوعی سعه‌ی مشرب و تسامح فکری نشان می‌دهد که به‌ندرت در میان سلاسل صوفیه دیده می‌شود.

نسفی با وجود تصنیفات فراوان و ارزنده و مرتبه‌ی والایی که در علم و عرفان دارد هم‌چنان گمنام مانده است و آنچه تذکره‌نویسان در آثار خود درباره‌ی شرح احوال وی آورده‌اند یا بسیار مختصر است، یا افسانه‌سرایی و خیال‌پردازی‌ای بیش نیست. با این اوصاف کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی تلاش قابل تحسینی است که بهاره فرخ آشتیانی صورت داده است و با این نویسنده با وجود منابع و اطلاعات اندکی در دسترس داشته است تمام سعی خود را می‌کند تا به آثار این عارف بپردازد.

عزیزالدین نسفی را بیشتر بشناسیم:

عزیز‌الدّین یا عزیز بن محمّد نسفی در اوایل قرن 7 (ه. ق) در شهر نسف (نخشب) به دنیا آمد. شهر نسف در ایالت «سغد» قرار داشت، که امروزه «قرشی» خوانده می‌شود. وی در دوره‌ی حیات خویش چندین بار هجرت کرد. نخستین بار از نسف به بخارا رفت و در آن جا به تکمیل معلومات خویش در زمینه‌ی حکمت و فلسفه پرداخت، و در علم طب نیز تبحّر کامل یافت. از آثار نسفی برمی‌آید که این عارف وارسته، هم با مبانی فلسفه به خوبی آشنا بوده، و هم به درمان بیماران می‌پرداخته است. کی از وقایع مهم و سرنوشت‌ساز زندگی عزیز نسفی، آشنایی وی با شیخ سعد‌الدّین محمّد بن مؤیّد بن محمّد بن حمویه (متوفّی به سال 650 یا 658 ه. ق)، از عارفان قرن ششم و نیمه اوّل قرن هفتم هجری است. نسفی بین سال‌های 641 تا 649 (ه. ق) به حضور سعدالدّین حمویه رسید. گویا به‌کمک او با تصوّف مأنوس شد، و به سیر و سلوک روی‌آورد.

از میان آثار این شحصیت برجسته و عارف بزرگ می‌توان به مواردی مانند کشف‌الحقایق، الانسان الکامل، منازل السائرین و... اشاره کرد.

در بخشی از کتاب فرهنگ موضوعی آثار چاپی عزیزالدین نسفی می‌خوانیم:

در سده‌ی هفتم اندیشه‌های عرفانی جنبه‌ی فلسفی و کلامی یافت و عمق و وسعت بیشتری پید‌اکرد. در این دوره، دو مشرب عرفانی وجود داشت: یکی مشرب عرفانی کبرویه که پیروان شیخ نجم‌الدّین احمد بن محمّد بن عبدالله خیوقی، معروف به شیخ‌کبری یا نجم‌الدّین کبرا، بودند و مبانی عرفانی را بر محور شریعت تفسیر می‌کردند و در شرق ایران ساکن بودند؛ دیگر مشرب فکری پیروان محی‌الدّین بن عربی که در غرب بلاد اسلامی (اندلس) بودند و به تأویل و باطن توجه داشتند و بیشتر اعتقاداتشان به عقاید شیعه نزدیک بود. در قرن هفتم، پیروان این دو مکتب به سوی مرکز ایران آمدند و از تلاقی این دو جریان، مشرب فکری نوی پدید آمد که، سعدالدّین حمویه پیشرو این شیوه‌ی فکری محسوب می‌شد و پس از وی عزیز‌الدّین نسفی و ابوالمفاخر یحیی باخرزی-که از مشایخ کبرویّه به شمار می‌روند- بین تعالیم شیخ‌کبری و محی‌الدّین عربی پیوند برقرار کردند.

هانری کُوربن مشرب فکری سعد‌الدّین حمویه و نسفی را «تصوّف شیعی» یا تصوّفی که با تشیّع واقعی آشنا بود، نام می‌نهد و اعتقاد دارد این همان راهی است که بعد از وی سیّد حیدر آملی، میرداماد و ملاصدرا شیرازی آن را ادامه دادند. از ویژگی‌های این شیوه‌ی فکری آن است که، عروج قلبی - روحانی را با ترتیب دقیق فلسفی تشریح و تفسیر می‌کند.

درباره‌ی عزیز‌الدّین نسفی گاهی اوقات چنین تصوّری پیش می‌آید‌، که شاید او در برخی از دیدگاه‌های خویش از اسماعیلیه تأثیر پذیرفته باشد. در کشف‌الحقایق برخی از آرای وی رنگ و بوی اسماعیلی دارد، به‌ویژه درباره‌ی ارتباط صاحب شریعت و قائم قیامت.

از نظر لندلت این که اسماعیلیان بدخشان یکی از آثار نسفی به نام زبده‌الحقایق را اثری اسماعیلی دانسته‌اند، سبب می‌گردد که در این موضوع، یعنی تشابه آرای نسفی با برخی از عقاید اسماعیلیه بیشتر تأمّل شود. آرایی که وی درباره‌ی معاد و تعبیر‌هایی که در باب دوزخ، بهشت عذاب، راحت و... در روز قیامت مطرح می‌سازد، این تصوّر را که او اسماعیلی بوده است، یا به شدّت به آن‌ها گرایش داشته تقویت می‌کند.

فهرست مطالب کتاب

سخن ناشر
پیشگفتار
مقدمه
شرح احوال و آثار عزیز‌الدّین نسفی
مذهب عزیز نسفی
جایگاه نسفی در عرفان قرن هفتم
شخصیت علمی و عرفانی نسفی
آثار نسفی
آثار چاپی
نسخ خطی
شهرت نسفی در اروپا
آ- الف
آب حیات
آداب اهل تصوّف
آداب خانقاه
آداب ذکر
آهسته ذکر‌گفتن، پس از متذکّر شدن دل:
آداب زیارت‌کردن
آداب سماع
آداب صحبت
آداب سلوک
آداب طعام خوردن
آداب ماجرا‌گفتن‌
آدم و حوا
آدمیان
آسمان و زمین
آفرینش ارواح و اجسام
اجل مسمی و اجل قضا
ادوار و قیامت
ارادت
ارکان سلوک
ارواح و اجسام
ازمنه‌ی اربعه
اسامی، صفات و ذات خدا
اسباب
افعال خدا
افعال خلیفه‌ی خدای
افلاک و انجم
امانت
اهل ایمان
اهل‌تناسخ
اتّحاد
احاطه خدا بر موجودات
ارادت
ارتباط روح و جسم آدمی
استعداد و سعی
اسرافیل
اسلام
اسم و صفت
اعتدال
اکسیر اعظم
الحاد و اباحت
انسان
اولیا
ب
بُت
بُت‌پرست
بحر محیط
بعث
بلوغ آدمی
بهشت و دوزخ
بین‌السدّین
ت
تجلی
تجلّی ذات و صفات خداوندی
ترک
تصوف
تسویه و نفخ روح
تفاوت آدمیان
تقدّم مراتب وجود
تناسب
توحید
توکّل
تین
ج
جایگاه ارواح در عالم اجسام
جبر و اختیار
جذبه
جسم
جن
چ
چله نشینی
ح
حادث
حال و وارد
حج
حجاب
حریّت
حسّ وحرکت ارادی
حقایق ثابته
حقیقت
حکم و قضا و قدر
حواسّ ده‌گانه
خ
خاص‌الخاص
خاصیت
خانه‌خدا (بیت‌الله)
خزائن
خلیفه خدای
خواب و بیداری
د
دانا
درخت
درویش
دل انسان کامل
دنیا و آخرت
دین
ذ
ذات و وجه و صفات و اسامی و افعال
ذات، صفات، اسامیِ خدا
ذکر
ر
روح
ریاضات و مجاهدات
ز
زهد
زمین عرفات
س
سالک
سجده کردن
سفر و آداب آن
سلوک
سماع:
ش
شب و روز
شب قدر و روز قیامت
شجره‌ی طیّبه و خبیثه
شرایط چلّه نشینی
شرایط سلوک
شریعت، طریقت، حقیقت
شفاعت
شیخ
شیطان، ملک و ابلیس
ص
صاحب زمان
صحبت
صراط
صفات و افعال عقل اول
صورت و معنی
صورت جامعه و صورت متفرقّه
صوفی، عارف، ولی
ط
طاعت و معصیت
ظ
ظلمات
ع
عالَم
عالم صغیر و عالم کبیر
عالم عِلوی وعالم سُفلی
عروج و نزول
عشق
عصای موسی
عقل اول و فلک اول
عقل آدمی
علم
علم خدا
عناصر اربعه
عیسی
ف
فطرت الله
فقر
فنا
فواید سماع
ق
قالب
قدیم
قُرب و بعد، فراق و وصال
قضا و قدر وحکم خدا
قوهّ‌ی محرّکه
ک
کاملان
کتاب خدا
کشف، معرفت، مشاهده، معاینه
کفر
کمال روح انسانی
کون و فساد، حیات و ممات
ل
لیله القدر، یوم القیامه و یوم البعث
م
ماهیّات
مبتدی
مبدأ
مرآت
محبّت
محبّت خدا
مذهب مستقیم
مراتب زهد
مراحل آفرینش روح
مراحل آفرینش ارواح و اجسام
مراحل آفرینش جسم آدمی
مراحل پرورش نطفه
مراحل تربیت معنوی
مراحل کمال روح انسانی
مرتبه‌ی عوام
مزاج
مشرک و موحد
مشکات
مصباح
مظاهر صفات
معاد
معارف
معرفت خدا
معرفت انسان (عالم صغیر)
معرفت عالم کبیر
معجزه و کرامت
معصوم و ملعون
مغرب و مشرق
مفردات و مرکّبات
مقام
مقام معلوم
ملائکه
منجّم
موالید
موت وحیات
میل
ن
ناقصان
نبی و ولی
نسخ و مسخ
نفخ صور
نفس
نفس انسانی
نفس ناطقه
نور
و
وجد و تواجد
وجود و عدم
ولایت
وحدت
وحی و الهام
ه
هم‌صحبت
هیولا
ی
یاد‌گرفتن و حفظ‌کردن
یأجوج و مأجوج
کتابنامه