معرفی و دانلود کتاب فقه و فقیر: بررسی احکام فقیر بر اساس آیات و روایات

معرفی کتاب فقه و فقیر: بررسی احکام فقیر بر اساس آیات و روایات

سوری رمضانپور در کتاب فقه و فقیر مباحث مربوط به بحث فقر اقتصادی و احکام فقهی مربوط به آن را گردآوری کرده است و راهکارهایی براساس آیات و روایات ارائه داده و اثرات و نتایج مثبتی که در قبال اجرای این راهکارها در جامعه، به‌بار می‌آید را به رشته تحریر درآورده است.

درباره‌ی کتاب فقه و فقیر:

بحث و بررسی اجتماعیات در اسلام از جمله ضرورت‌های مهم جامعه اسلامی است. بحث فقر و فقیر نیز یک مسأله اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی‌ست و اگر مدیریت صحیح در این زمینه صورت نگیرد، زمینه‌ساز مشکلات سیاسی خواهد بود. پژوهش‌هایی در این زمینه به شناخت الگوی اجتماعی اسلامی کمک می‌کند و کتاب فقه و فقیر، احکام فقیر در آیات و روایات را به‌ طور موجز و خلاصه مورد بررسی و تحقیق قرار می‌دهد. ساختار کتاب بدین شکل است که در بخش اول: مفاهیم، اصطلاحات و مباحث عام؛ در بخش دوّم: برخی احکام فقهی فقیر و مستندات مربوط به آن و در پایان نیز بخش نتیجه‌گیری، تقدیم شما می‌شود.

هدف دین مبین اسلام، تربیت انسان نمونه و جامعه نمونه به‌منظور رسیدن انسان به سعادت واقعی است و راه رسیدن به هدف موردنظر از زندگی جمعی انسان می‌گذرد. از این‌رو خداوند انسان‌های نمونه و اسوه را به‌ منظور تربیت و هدایت انسان‌های دیگر برمی‌گزیند و به‌ همین سبب می‌توان یکی از علل اصلی و مهم فرستادن انبیاء را توجّه و عنایت خداوند متعال به زندگی اجتماعی انسان دانست.

جامع بودن اسلام نیز به‌خاطر همین است که از منبع فیض الهی سرچشمه گرفته و جامع همه ابعاد حیات و ممات مخلوقات است و یکی از این مخلوقات انسان است که مهم‌ترین بعد زندگی او، اجتماعی بودن او است.

از جمله جوانب مختلف جامعه انسانی، وجود گروه‌های مشخصی است که بنا به‌دلایل متفاوت، نیاز به حمایت اجتماعی دارند. گروه‌هایی که امکان تأمین زندگی برایشان میسّر نیست و بر انسان‌های دیگر و جامعه است که نسبت به تأمین زندگی آنان اقدام و نظام خاصّی برای حمایت از آنان تدوین و اجرا کنند.

در اجتماع، غنی و فقیر وجود دارد. شیوه اندیشه این دو گروه متفاوت است و حتّی درباره یک مسأله واحد، یکسان نمی‌اندیشند. چون او در شرایط فقر زندگی می‌کند، و دیگری در حال رفاه و غنا؛ در جامعه اسلامی مسلمانان باید با یکدیگر، همدردی کنند. در زمان پیغمبر (ص) وضع عمومی مردم بسیار سخت و ناگوار بود. پیامبر نیز سعی می‌کرد مانند بقیّه مسلمانان باشد. دست‌یابی جامع به هر نوع نگرش، از جمله نگرش دینی درباره فقر نیازمند بررسی آن دیدگاه در سه مرحله است: الف) ترکیب منابع ثروت و نحوه توزیع دارائی‌های اوّلیّه ب) سهم عوامل تولید ج) توزیع مجدّد درآمدها.

دو مرحله نخست به زمینه‌های پیدایش فقر مربوط شده و سوّمین مرحله نیز به مبارزه با فقر پس از شکل‌گیری آن می‌پردازد. هر تفکّر اقتصادی بر اساس نوع نگرش و شرایط اقتصادی خویش، می‌تواند ابزارهای ویژه‌ای را برای مواجهه و مبارزه با فقرزدایی، نمایان سازد. از دیدگاه دین می‌توان این مبارزه را در سه حوزه بیان کرد: 1. حوزه وظایف توانگران 2. حوزه فعّالیّت دولت 3. حوزه وظایف فقیران.

اسلام به‌گونه‌های مختلفی، توانگران را به یاری مستمندان ترغیب کرده، پاداش‌های اخروی و کسب رضای الهی را نتیجه دستگیری آنان بر می‌شمارد. دین تلاش می‌کند با گشودن افقی وسیع‌تر از افق دنیا، انگیزه‌های معنوی را در مؤمنان تغییر دهد.

رمضانپور که خود در رشته الهیات (گرایش فقه و مبانی) تحصیل کرده، مطالبی را با زبان شیوا و فصیح با مراجعه به قرآن و روایات و کتب فقهی و حقوقی نگاشته و تا آن‌جا که فرصت و بضاعت علمی و امکانات موجود اجازه داده، در این کتاب به تبیین این مسأله مهم، اقدام نموده تا دیگران نیز بتوانند از این نوشتار بهره‌مند شوند.

کتاب فقه و فقیر مناسب چه کسانی است؟

مخاطبین این کتاب، همه اقشاری هستند که نیاز دارند اطّلاعات موجز و خلاصه درباره احکام فقیر و صدقات را در ابواب مختلف فقهی دریافت کنند؛ خصوصاً دانشجویان و اساتید محترم رشته فقه که همیشه در مسیر کسب تعلیم و تعلّم، تشنگان معرفت بوده‌اند.

در بخشی از کتاب فقه و فقیر می‌خوانیم:

اگر فقر به‌ حدی برسد که فرد را به پریشانی و اضطراب دچار سازد، به‌گونه‌ای که برای رهایی از آن چاره‌ای نیابد، به‌خصوص اگر با ضعف ایمان و بی‌صبری همراه شود، نکوهیده شمرده شده است و موجب بدخوئی و اخلاق ناشایست می‌شود و آن‌ها را به سؤال (گدایی) و غفلت از خدا، با این که روزی‌رسان در حقیقت اوست، می‌کشاند؛ همچنین به سبب پیامدهای بد فقر است که مؤمن از فقر به خداوند پناه می‌برد و این فقر است که درباره آن در خبر آمده: «اَلَفَقَر سَواد الوَجه فِی الدارینَ»؛ «فقر بدترین صورت در دو دنیاست».

زیرا در شأن مؤمن نیست که از خدا بخواهد که او را (اگر می‌تواند خود را از عواقب فقر نگاه دارد) فقیر نسازد تا خوش بگذراند. پس این‌گونه فقر علاوه‌بر این که موجب خفت و خواری است، باعث درخواست از دیگران می‌شود و وقتی آدمی به‌گدائی افتاد و از دیگری روزی خواست، به ستایش و تملّق از مردم وادار می‌گردد، در حالی که حمد بر نعمت جز بر خدا روا نیست، حتی اگر درخواست هم نکند. همین که به غیر خدا طمع داشته باشد یعنی بخواهد که دیگری برای او کاری انجام دهد و چیزی به او بدهد همین غفلت از خداست و منشأ عمل زشت و بدبختی‌های دنیوی و اخروی و اخلاق ناپسند است؛ بنابراین فقر مذموم آن است، که عواقب و پیامدهای بد (پریشانی خاطر، نداشتن فراغت برای مطالعه و تفکر و عبادت، سؤال، طمع به مال دیگران، دزدی، آلودگی دامن، مدح و ذمّ بی‌جا از دیگران و...) داشته باشد

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدّمه
بخش اول: مفاهیم و اصطلاحات و مباحث عامه
تعریف لغوی فقر
انواع فقر از دیدگاه راغب اصفهانی
اوّل: وجود نیازهای ضروری
دوّم: عدم امکانات مادّی
سوّم: فقر نفس
چهارم: فقر الی اﷲ
فقر از دیدگاه اسلام
فقر در نگاه روایات
روایات درباره ستایش فقر
روایات در نکوهش فقر
عناوین گروه‌های نیازمند در اسلام
اختلاف احوال فقیران
وظیفه اغنیا نسبت به فقرا
مبانی و اهداف سیاست‌های حمایتی اسلام
مبنای اجتماعی
مبنای اقتصادی
مبنای فرهنگی
تکافل
اقتصاد
تعریف اقتصاد
ارتباط اسلام با اقتصاد
ویژگی‌های اقتصاد اسلامی
اقتصاد اسلامی و خواسته‌های روانی
بخش دوّم: احکام فقهی فقیر و مستندات مربوط به آن
مستندات فقیر
مشخصات فقیران واقعی در قرآن
شأن نزول
موارد ذکر مسکین در آیات
گروه‌های نیازمند در آیات
نحوه انفاق
میزان و مقدار انفاق
زکات
تعریف لغوی زکات
تعریف اصطلاحی زکات
فلسفه تشریع زکات
شرایط زکات‌دهندگان
موارد وجوب زکات
مستحقین زکات
مصارف زکات
شرایط مصرف‌کنندگان
زکات غارمون (بدهکاران)
شرایط استحقاق زکات به قرض‌دار
زکات فطره
فطره در لغت
زکات بدن (فطره)
احکام فطریه
عزل مال (کنار گذاشتن زکات فطره در وقت وجوب)
شرایط وجوب فطریه
مقدار فطره
عدم وجوب پرداخت فطره از اصل سرمایه
ملاک کلی برای تحقّق شرایط وجوب زکات فطره
فقیر در زکات فطره
نظر فقها در مصرف زکات فطره
کافی نبودن و دادن زکات فطره پیش از غروب آفتاب شب عید
دادن زکات فطره قبل از وقت وجوب
خمس
اهمیّت خمس و دلیل آن
زمان تشریع خمس
تفاوت خمس و زکات
فلسفه خمس
موارد خمس
مستحقین خمس
حق نیازمندان در خمس
روزه
علّت تشریع روزه در بیان روایت
کفّاره روزه در قرآن
روایات کفّاره افطار عمدی روزه ماه رمضان
کفّاره مریضان و پیران
فدیه
فدیه در لغت
کفّاره در لغت و اصطلاح
تفاوت و تشابه فدیه و کفّاره
حج
معنای لغوی حج
اقسام حج
رفتن فقیر بدون زاد و توشه به حج
میّت فقیر باشد و حج بر عهده او باشد
فقیر شدن شخص بعد استطاعت مالی
جهاد
جهاد در قرآن
نکات و اقوال مطرح در آیه
سقوط تکلیف از تهی‌دستان و فقیران (نداشتن ساز و برگ جنگی) در قرآن و روایت
جزیه
تعریف لغوی جزیه
تعریف اصطلاحی جزیه
حکم اهل کتاب
حکم جزیه‌دهنده
وجوب دریافت جزیه
مصرف جزیه
صدقات
معنای لغوی صدقه
پذیرش ادّعای فقیر در صدقات
منّت گذاشتن بر مستمند و ابطال صدقات در قرآن
روایاتی در باب صدقه
هدیه انگشتری به فقیر
امتناع از برگشت صدقه
اعسار
اعسار در لغت
اعسار در اصطلاح
معسر در قرآن و روایات
حرام بودن گرفتن بدهی از بدهکار تنگدست
افلاس
تعریف لغوی مفلس
تعریف اصطلاحی مفلس
ضمان
تعریف لغوی ضمان
تعریف اصطلاحی ضمان
شرایط ضامن
اعسار ضامن
وصیّت
وصیّت در اصطلاح شرعی
وصیّت کردن ثلث اموال به فقرا
اجرت گرفتن ولّی قهری در برابر اداره اموال مولی علیه
نفقه
تعریف لغوی نفقه
خویشاوندان واجب النّفقه
تعدّد منفق علیه
شرایط وجوب انفاق به خویشاوندان
اندازه نفقه
مخارج بیمار
دین زوج بر زوجه
مجهول‌المالک
مجهول‌المالک در اصطلاح
مصرف مجهول‌المالک
فرق لقطه و مجهول‌المالک
مصادیق مجهول‌المالک
نتیجه‌گیری
منابع و مآخذ