معرفی و دانلود کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی

معرفی کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی

کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی نوشته‌ی نظام بهرامی کمیل، علاوه بر تحلیل افکار و عقاید اجتماعی، سیاسی و فلسفی چندین روشنفکر برتر ایرانی، با ارائه‌ی راهکارهایی جدید قصد دارد تا پایگاه طبقاتی روشنفکری در ایران را ارتقا بخشد و چارچوبی اصولی در این زمینه ارائه دهد.

درباره‌ی کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی:

هشام شرابی (نویسنده و دانشمند سرشناس فلسطینی ‌تبار) مطابق واکنش روشنفکران عرب در برابر غرب، آن‌ها را به سه گونه‌ی اصلی طبقه‌بندی می‌کند؛ دسته‌ی اول سنت‌گرایان یا همان محافظه کاران هستند که نسبت به تمدن غربی و نوآوری‌هایشان دیدگاهی کاملا منفی دارند، دسته‌ی دوم نوگرایان نام دارند که نگرشی مثبت نسبت به تمدن غربی دارند و طالب غربی شدن کامل می‌باشند و در نهایت دسته‌ی سوم نوگرایان اسلامی و یا اصلاح طلب هستند که در میان دو دسته‌ی قبلی قرار می‌گیرند. تقسیم‌بندی‌های ایران نیز مطابق همین الگو صورت گرفته است و روشنفکران در میان این سه گروه اصلی قرار گرفته‌اند.

یکی از مشکلات این گونه شناسی‌ها این است که بسیاری از روشنفکران برای دوری کردن از انگ غرب زده، ادعا می‌کنند که سیستم مدرنیته را پذیرفته‌اند. این چالش در عصر حاضر پررنگ‌تر شده زیرا به ندرت اندیشمندی حاضر است که مدرنیته را به طور کامل رد و یا قبول نماید، بنابراین بیشتر آن‌ها در میان طیف قرار گرفته‌اند و خواهان پذیرش آگاهانه و انتقادی مدرنیته هستند. البته هنوز هم بعد از گذشت صد سال مشخص نیست که این پذیرش براساس کدام اصول و قوانین و تحت چه شرایطی صورت می‌پذیرد.

در گونه شناسی این کتاب معیار اصلی تقسیم‌بندی، رویکرد و درک روشنفکران از مدرنیته است. بنابراین نظام بهرامی کمیل نویسنده این کتاب قصد دارد تا گونه شناسی از روشنفکران ایرانی ارائه دهد که تا جای امکان نقاط ضعف کمتری نسبت به گونه شناسی‌های موجود داشته باشد و بتواند میزان گفتگو میان روشنفکران را بالا ببرد، تجربیات روشنفکران پیشین را انتقال دهد، امکان درس گرفتن از اشتباهات آنان را افزایش دهد و همواره بیانگر نتیجه‌ی انتقادها و پیشنهادهای روشنفکران را در سطوح اجتماعی، سیاسی و اقتصادی باشد.

کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب را به افرادی پیشنهاد می‌کنیم که به گرایش‌های مختلف علوم اجتماعی علاقه‌مند هستند.

در بخشی از کتاب گونه شناسی روشنفکران ایرانی می‌خوانیم:

بسیاری از اندیشمندان معتقدند، اصلاحات دینی در قرن شانزدهم یکی از پایه‌های شکل‌گیری جریان روشنگری و مدرنیته بوده است. رفرماسیون یا اصلاح دینی در قرن شانزدهم توسط بنیانگذاران پروتستانیسم، مارتین لوتر و ژان کالون، در آلمان آغاز شد. لوتر در سال 1578 فروش آمرزش اُخروی توسط کلیسای کاتولیک رم را به چالش کشید. او همچنین به ایده معصومیت پاپ و وساطت کشیشان برای ارتباط با خدا، شدیداً اعتراض کرد. لوتر مدعی بود که هر کس با مطالعه کتاب مقدس و با کمک از وجدان خود می‌تواند به خدا نزدیک شود و هیچ احتیاجی به وساطت روحانیون نیست. (هلد، 1384، 69) از نظر کالون، پاپ هر انسانی درون خود او بود. با این تفسیر از فرد، راه برای شکل‌گیری سوژه دکارتی و همچنین شهروند مسئول در حوزه سیاسی و اجتماعی مهیا شد؛ زیرا دکارت در زمینه فلسفی و کالون در حوزه دین، استقلال و خودمختاری فرد را اعلام کردند. (Cupitt, 1988, 21-23) تعالیم لوتر و کالون به شکل‌گیری فردیت به‌ عنوان یکی از پایه‌های مدرنیته کمک فراوانی کرد؛ زیرا در آموزه‌های جدید، فرد به‌ تنهایی در پیشگاه خداوند قرار می‌گرفت، خود او داور نهایی کلیه رفتارهای خویش بود و مسئولیت تفسیر و اجرای ارادۀ خداوند را مستقیماً برعهده داشت.

برخی اندیشمندان نیز معتقدند، رنسانس و اصلاح‌طلبی مذهبی، هر دو از بعُد سلبی به مخالفت با مسیحیت قرون وسطایی و کلیسای کاتولیک پرداختند؛ اما از بعُد ایجابی، رنسانس در پی ایجاد ارزش‌های مدرن بود در حالی که اصلاح‌طلبی دینی با حمله به قدرت‌یابی و نشان‌ دادن فساد کلیسای کاتولیک، در پی اصلاح دین و کلیسا بود. نیچه در این مورد می‌گوید: «تاکنون حمله‌ای بنیادی‌تر، مستقیم‌تر و پُرتوان‌تر از حمله رنسانس بر سراسر جبهه مقدم و در قلب لشگر دشمن صورت نگرفته است؛... اما ناگهان رهبانی آسمانی به نام لوتر به رُم رفت. این رهبان که تمام غریزه‌های کینه‌جویانۀ کشیشی واخورده را در خود داشت، بر ضد رنسانس به اعتراض پرداخت. به‌ جای اینکه با سپاسگزاری عمیق، حادثه شگفت‌آوری را که روی داده بود درک کند؛ یعنی شکست مسیحیت؛ درست در جایگاه آن نفرتش، فقط دریافت که چگونه از این وضع سود جوید. مرد دین فقط به خود می‌اندیشید و آنچه لوتر دید، فساد دستگاه پاپ بود... آن‌ها در وجدان خود، ناپاک‌ترین نوع مسیحیت، درمان‌ناپذیرترین گونه آن، گونه‌ای که طرد آن بسیار مشکل است یعنی پروتستانتیزم را دارا هستند. اگر هرگز از دست مسیحیت رهایی نیابیم، آلمانی‌ها را باید مقصر دانست...» (نیچه، 1352، 133 تا 135) البته پیشتر از آن مارکس هم گفته بود: «لوتر، بدون تردید، بر بردگی از طریق دین‌داری غلبه می‌کند ولی تنها با جایگزین‌کردن بردگی از طریق اعتقاد... او بشر را از دین‌پرستی بیرونی آزاد کرد ولی از طریق گوهر درونی ساختن دین‌ پرستی برای بشر. او تن را از غل و زنجیرهایش آزاد کرد زیرا قلب را با غل و زنجیرها به بند کشید.» (صفی، 1380، 52)

فهرست مطالب کتاب

سپاسگزاری
پیشگفتار
بخش اول: تاریخچه
مقدمه
روشنفکر و روشنفکری
مدرنیته و مدرنیزاسیون
عقل و مذهب
دین و سیاست
مروری بر گونه‌شناسی‌های پیشین
نتیجه‌گیری
بخش دوم: فیلسوفان
مقدمه
فصل اول: رویکرد ذات‌گرایانه به مدرنیته
فرانسیس بیکن (1561 - 1626)
رنه دکارت (1596 - 1650)
جان لاک (1632 - 1704)
شارل دو مونتسکیو (1689 - 1755)
ژان ژاک روسو (1712 - 1778)
ایمانوئل کانت (1724 - 1804)
گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (1770 - 1831)
جان استوارت میل (1806 - 1873)
اگوست کنت (1798 - 1857)
امیل دورکیم (1858 - 1917)
کارل مارکس (1818 - 1883)
ماکس وبر (1864 - 1920)
مکتب فرانکفورت
یورگن هابرماس
مارتین هایدگر (1889 - 1976)
تالکوت پارسونز (1902 - 1979)
آنتونی گیدنز
ماکس شلر (1874 - 1928)
کارل پوپر (1902 - 1994)
ایمره لاکاتوش (1922 - 1974)
فصل دوم: رویکرد غیرذات‌گرایانه به مدرنیته
توماس کوهن (1922 - 1996)
پاول کارل فایرابند (1924 - 1994)
فریدریش نیچه (1844 - 1900)
لودویک ویتگنشتاین (1889 - 1951)
میشل فوکو (1926 - 1983)
پست‌ مدرنیست‌ها
ژان فرانسوا لیوتار
پیتر برگر و توماس لاکمن
نتیجه‌گیری
الف. رویکرد ذات‌گرایانه یا مدرنیته به‌مثابه برنامه‌پژوهشی (مؤلفه‌های لاکاتوشی مدرنیته)
ب. رویکرد غیرذات‌گرایانه یا مدرنیته به‌مثابه پارادایم (مؤلفه‌های کوهنی مدرنیته)
بخش سوم: روشنفکران
مقدمه
فصل اول: روشنفکران با رویکرد ذات‌گرایانه به مدرنیته
گفتار اول. روشنفکران ذات‌گرای مخالف مدرنیته
احمد فردید (1289 - 1373)
داریوش شایگان
رضا داوری
حسین نصر
گفتار دوم. روشنفکران ذات‌گرای موافق مدرنیته
الف. راست‌ها
1. راست‌های لیبرال‌ دموکرات
میرزا فتحعلی آخوندزاده (1191-1257)
میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله (1212 - 1287)
میرزا عبدالرحیم طالبوف (1213 - 1289)
فریدون آدمیت (1299 - 1387)
مرتضی مردیها
مصطفی ملکیان
2. راست‌های غیردموکرات
دولتمردان
باستان‌گرایان و ناسیونالیست‌های افراطی
ب. چپ‌ها
1. چپ‌های دموکرات
میرزا آقاخان کرمانی (1232 - 1275)
محمدامین رسول‌زاده (1263 - 1333)
مصطفی رحیمی (1305 - 1381)
2. چپ‌های غیردموکرات
احسان طبری (1296 - 1368)
فصل دوم: روشنفکران با رویکرد غیرذات‌گرایانه به مدرنیته
گفتار اول. پارادایم اسلامی
الف. پارادایم اسلام راست (آزادی‌گرا)
سید جمال‌الدین اسدآبادی (1218 - 1276)
علمای حامی مشروطه
مهدی بازرگان (1286 - 1373)
عبدالکریم سروش
دموکراسی دینی
روشنفکری دینی
ب. پارادایم اسلام چپ (عدالت‌گرا)
علی شریعتی
دموکراسی متعهد
پ. پارادایم اسلام فقهی (مصلحت‌گرا)
محمد حسینی بهشتی
مرتضی مطهری
گفتار دوم. پارادایم‌ بومی‌گرایی
فخرالدین شادمان
جلال آل‌احمد
غربزدگی
جواد طباطبایی
سایر بومی‌گرایان
گفتار سوم. پارادایم‌ چپ بومی
خلیل ملکی
مصطفی شعاعیان
بخش چهارم: نتیجه‌گیری
مقدمه
الف. بخش ذات‌گرایان
ب. بخش غیرذات‌گرایان
پ. طرح‌هایی برای آینده
منابع
نمایه