معرفی و دانلود کتاب خرید ائتلافی منابع علمی

معرفی کتاب خرید ائتلافی منابع علمی

در کتاب خرید ائتلافی منابع علمی نوشته محمدرضا علی بیک و منصوره دمرچی لو، ضمن آشنایی با مفهوم کنسرسیوم و ذکر مزایا، معایب و مدل‌های خرید کنسرسیومی-ائتلافی، نمونه‌هایی از ائتلاف‌های کتابخانه‌ای معروف در هر قاره معرفی خواهد شد.

مأموریت اصلی کتابخانه‌ها، فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات سازمان‌ یافته برای توسعه دانش است. اما افزایش روز افزون حجم اطلاعات منتشر شده و قیمت صعودی نشریات در کنار محدودیت‌های مالی کتابخانه‌ها باعث شده است که هیچ کتابخانه‌ای نتواند در پاسخ‌گویی به مراجعان تنها به منابع خود اتکا کند. لذا، چنین کاستی‌هایی باعث شد تا کتابخانه‌ها در جهت پاسخگویی بهتر به نیازهای اطلاعاتی مراجعه‌ کنندگان به همکاری و امانت‌های بین‌ کتابخانه‌ای و اشتراک منابع روی آورند.

اگرچه تاریخ همکاری‌های بین‌ کتابخانه‌ای به سال‌های بسیار دور باز می‌گردد و از نخستین تجربه‌های اشتراک منابع و مجموعه‌‌سازی مشترک می‌توان به "طرح فارمینگتون" بعد از جنگ جهانی دوم اشاره کرد، اما پیدایش تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن در فعالیت‌های کتابخانه، فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های بیشتر میان کتابخانه‌ها ایجاد کرده است. در سال‌های اخیر دسترس‌پذیری منابع اطلاعات دیجیتال یا الکترونیک، مبادله منابع اطلاعات میان کتابخانه‌ها را تسهیل کرده و شرایط مطلوبی برای افزایش اشتراک منابع ایجاد نموده است.

در دهۀ اخیر، واژۀ کنسرسیوم خرید منابع علمی جای خود را بیش از پیش در فرهنگ‌های اطلاع‌رسانی باز نموده و شکلی از همکاری را که تا قبل از این دوره، به این وسعت مشاهده نمی‌شد، نمایان ساخته است.

تلاش‌های اولیه برای تشکیل کنسرسیوم‌های کتابخانه‌ای در آمریکا و در اواخر قرن 19 میلادی شروع شد. برنامه  فهرست‌نویسی مشترک در کتابخانه کنگره در سال 1900 میلادی می‌تواند به عنوان نخستین کنسرسیوم در نظر گرفته شود. هدف این کنسرسیوم تهیه یک سیستم فهرست‌نویسی مشترک برای تمام کتابخانه‌ها در ایالات متحده بود. به دنبال آن نخستین کنسرسیوم کتابخانه‌های دانشگاهی را مجموعه‌ای از سه کتابخانه‌ پژوهشی در شمال کارولینا تشکیل داد.

کنسرسیوم کتابخانه‌ای حاصل اتحاد و پیوند دو یا چند کتابخانه به منظور رفع نیازها و اشتراک منابع آن‌ها است. این کتابخانه‌ها عموما از نظر نیازها، منابع، اهداف و مراجعه‌ کنندگان مشابه هستند. کنسرسیوم‌ها معمولا با هدف و انگیزه اقتصادی تشکیل می‌شوند و در دنیای امروز بیشتر با هدف افزایش قدرت معامله و چانه‌زنی برای دسترسی به پایگاه‌های الکترونیکی گران قیمت شکل یافته‌اند.

در واقع کنسرسیوم‌های کتابخانه‌ای وسیله و ابزاری برای دسترسی بیشتر به منابع است. فراتر از توانی که یک کتابخانه به تنهایی برای تامین منابع خواهد داشت. مهم‌ترین دلیل تشکیل ائتلاف‌ها یا کنسرسیوم‌های کتابخانه‌ای، خرید محصولات با قیمت مناسب‌تر نسبت به زمانی است که کتابخانه‌ها به طور انفرادی برای تهیه یک محصول اقدام می‌کنند. چرا که کنسرسیوم به عنوان نماینده گروهی از کتابخانه‌ها می‌تواند تامین‌ کنندگان اطلاعات را به کاهش نرخ تورم خدمات که معمولا هر سال افزایش می‌یابد، ترغیب یا حتی مجبور کند. هر چه قدرت خرید جمعی کنسرسیوم بیشتر باشد، توانایی تأثیرگذاری آن‌ها بر روی مدل‌های خرید منابع اطلاعاتی بیشتر است.

در ایران نیز مثل سایر کشورها، عواملی همچون افزایش حجم انتشارات، قیمت صعودی نشریات و کاهش بودجه؛ کتابخانه‌ها را ناگزیر ساخت تا برای پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مراجعان خود و استفاده بهینه از بودجه کتابخانه اقدام به خریدهای دسته جمعی نمایند.

اگرچه منظور از اصطلاح کنسرسیوم، همان ائتلاف و تعاونی است که میان کتابخانه‌ها ایجاد می‌شود اما با توجه به اینکه واژه کنسرسیوم برای خواننده اصطلاح آشناتری است و نوع همکاری مورد نظر نویسندگان را بهتر از سایر واژه‌های مترادف در ذهن خواننده تداعی می‌نماید، در اکثر موارد از اصطلاح "کنسرسیوم" استفاده شده است.

بی‌شک این کار به عنوان یکی از نخستین گام‌ها در تدوین متونی در خصوص خریدهای کنسرسیومی / ائتلافی بدون اشکال نیست و ارائه نظرات و پیشنهادات سازنده مزید امتنان خواهد بود.

در بخشی از کتاب خرید ائتلافی منابع علمی می‌خوانید:

گاهی قیمت مورد توافق بر اساس تخفیف‌ها، مطابق تعداد مشترکین یا یک قیمت پایه پایین برای هر مشترک در قرارداد تعیین می‌شود اما سپس بر اساس فاکتورهای فوق‌الذکر افزایش می‌یابد. هر چند برخی فاکتورها که توسط ناشران استفاده می‌شود از نظر کتابخانه‌ها منطقی نیستند.

فاکتور اساسی برای محاسبۀ قیمت توافق شده پایگاه‌ها اغلب تعداد کلی "دانشجویان و اساتید تمام وقت" (FTE) دانشگاه‌های عضو کنسرسیوم است. هر چند محاسبۀ بزرگی یک دانشگاه بر اساس دانشجوهای تمام وقت در تعداد زیادی از کشورهای اروپایی عملی نیست چون نه دانشگاه‌ها و نه مسئولین آموزش، اطلاعات دانشجویان را در زمینۀ تمام وقت بودن ثبت نمی‌کنند. از سویی با وجود اینکه کشورهای اروپای جنوبی نسبت به کشورهای شمالی دانشجویان بیشتری دارند اما همه آن‌ها فارغ التحصیل نمی‌شوند و تعداد ترک‌ تحصیلی‌ها بالاست. لذا، در حالی تعداد دانشجویان برای قیمت‌گذاری محاسبه می‌شود که همه آن‌ها فارغ التحصیل نمی‌شوند.

مدل قیمت‌گذاری بر اساس پردیس‌ها هم در بسیاری از کشورهای اروپایی عملی نیست. برای مثال در دانشگاه‌های اسپانیا دانشگاه‌های گسترده بیشتر از یک پردیس برای هر دانشگاه دارند در حالی که در ایالات متحده، دانشگاهی با همان اندازه یک پردیس دارد. از سوی دیگر نکته‌ای که باید در محاسبۀ استفادۀ واقعی از اطلاعات در کشورها در نظر گرفت این است که روش سنتی آموزش دانشگاهی بر اساس مطالعۀ جزوه‌هاست. این مسئله تأثیر روشنی بر استفاده از اطلاعات در کتابخانه‌ها دارد. اگر کسی شاخص‌ها را مقایسه کند (مثل امانت هر دانشجو، درخواست‌های امانت بین‌کتابخانه‌ای، سئوالات پایگاه) در همه موارد مشخص می‌شود که استفاده از اطلاعات کمتر است (برای مثال بین اسپانیا و بریتانیا نسبت یک به چهار و بین اسپانیا و ایالات متحده نسبت یک به هفت است).

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول: خرید کنسرسیومی / ائتلافی
مفهوم لغوی کنسرسیوم
دلایل شکل‌گیری کنسرسیوم
فاکتورهای مختلف در عملکرد مؤثر یک کنسرسیوم
مزایای تشکیل کنسرسیوم
معایب خریدهای کنسرسیومی
موانع تشکیل کنسرسیوم
مدل‌های کنسرسیوم
مکانیسم‌های خرید و اشتراک منابع الکترونیک
فاکتورهای مؤثر بر قیمتگذاری نشریات
مدل‌های قیمت‌گذاری نشریات
مدل‌های قیمتگ‌ذاری بر اساس هزینۀ مجموعۀ چاپی
مدل قیمت‌گذاری مبتنی بر ابعاد یا ویژگی‌های مؤسسه‌ها
مدل مبتنی بر سطح دسترسی
قیمت‌گذاری نشریات به روش پیک
Print + surcharge on electronic
Electronic only
Totally unbundled – no discount for both
Usage – based pricing
Extra fee for software
Extra for value added services
Consortium discount
Subscriptions to core titles – rest pay – per – view
فصل دوم: ائتلاف بین‌المللی ائتلاف‌های کتابخانه‌ای
ائتلاف بین‌المللی کنسرسیوم‌های کتابخانه‌ای (آی سی او ال سی)
اطلاعات الکترونیک برای کتابخانه‌ها (آیفل)
ائتلاف منابع آکادمیک و انتشارات علمی (اسپارک)
شورای نوردیک برای اطلاعات علمی (نورد اینفو)
کنسرسیوم کتابخانه‌های اروپای جنوبی (سل)
فصل سوم: تجارب کنسرسیوم‌ها/ ائتلاف‌های خرید منابع علمی در جهان
ایالت متحده آمریکا
کنسرسیوم کمیته همکاری سازمانی (CIC)
اروپا
کنسرسیوم کتابخانه‌های پژوهشی دانشگاهی (CURL)
کنسرسیوم طرح ملی عقد قرادادهای الکترونیک (NESLI)
آفریقا
کنسرسیوم کتابخانه‌ای کیپ (CALICO)
آسیا
کنسرسیوم کتابخانه‌های دانشگاهی آناتولی (ANKOS)
Model Turkish National Site License (TRNSL)
کمیته کنسرسیوم مجلات الکترونیک (UGC-Info net)
کنسرسیوم کتابخانه‌ای مجلات الکترونیک کره (KESLI)
ایران
کنسرسیوم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
فهرست منابع
نمایه
اختصارات