معرفی و دانلود کتاب سخن پیر قدیم 3 (ضرب‌المثل‌های بیرجندی)

معرفی کتاب سخن پیر قدیم 3 (ضرب‌المثل‌های بیرجندی)

کتاب سخن پیر قدیم 3 (ضرب‌المثل‌های بیرجندی) اثر غلامعلی سرمد، در راه گسترش فرهنگ، آداب و سنن فرهنگی و اجتماعی بیرجند به بررسی مجموعه‌ای از ضرب‌المثل‌های این خطه می‌پردازد.

جلد اول کتاب سخن پیر قدیم در سال 1376 و جلد دوم آن در سال 1392 به چاپ رسید و اینک جلد سوم این امکان را فراهم نموده است که همه‌ی علاقه‌مندان به پژوهش در حوزه‌های مختلف ادبیات عامیانه و فرهنگ توده از مطالب کاربردی آن بهره‌مند شوند.

شهرهای مختلف ایران زمین، هر کدام به یک ویژگی شهرت دارند، برخی با شاخص‌های صنعتی و اقتصادی، برخی به دلیل داشته‌های خاص مذهبی و بعضی نیز به خاطر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی. بیرجند و سایر شهرستان‌های خراسان جنوبی نیز از جمله مکان‌هایی هستند که به رغم کویری بودن به فرهنگ و ادب والای مردمانش شهرت دارند که یکی از مصادیق بارز آن، وجود ضرب‌المثل‌ها و سخنان نغزی می‌باشد که از دیرباز میان مردمان این دیار رایج بوده و بر زبان و کلام آن‌ها جاری بوده است.

واژۀ ترکیبی "ضرب‌المثل" عربی است که از "ضرب" به معنی زدن، "ال" یا حرف تعریف و "مثل" تشکیل شده و در زبان فارسی نیز به همین صورت به کار می‌رود، ضمن اینکه تعریف آن آسان نیست. برای مثال در فرهنگ عمید ضرب‌المثل "آوردن مثل" و "مثل زدن" تعریف شده، ولی فرهنگ معین آن را "آوردن مثل، داستان زدن، آمیختن چیزی را با چیزی" تعریف کرده است.

به طوری که ملاحظه می‌شود، در هر دو تعریف از واژۀ "مثل" استفاده شده، که بخش سوم ترکیب عربی "ضرب‌المثل" است و نشان می‌دهد که پیدا کردن معادل برای "مثل" دشوار بوده، یا مؤلفان دو فرهنگ یاده شده به درستی ترجیح داده‌اند از همین واژه که تداول عامه دارد استفاده کنند.

ضرب‌المثل عبارت است از یک تکیه کلام؛ یک جمله یا عبارت کوتاه برای اشاره به نوعی حقیقت یا درس اخلاقی؛ گفته‌ای که نیاز به توضیح دارد یا چیزی را اثبات می‌کند. نویسنده در این اثر قصد تعریف ضرب‌المثل را ندارد، چرا که عملاً این ترکیب بی‌نیاز از توضیح می‌باشد و همگان آن را می‌شناسند و به کار می‌برند. با این حال، لازم است یادآوری شود که ضرب‌المثل نشانۀ رابطۀ انسان با خدا، طبیعت، اعتقادات دینی - مذهبی، مردم یا جامعه و به طور کلی با خود محسوب می‌شود.

از طرف دیگر، در هر منطقۀ جهان و ایران ضرب‌المثل‌ها دو خاستگاه اساسی دارند: 1- امثالی که از سایر مناطق، رسانه‌ها و مطبوعات گرفته شده‌اند که عیناً یا با تغییراتی در املا و انشای آن‌ها گفته می‌شوند؛ 2- امثالی که جنبۀ بومی یا منطقه‌ای دارند و بیش از هر چیز از شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی انسان‌ها و نیز رابطۀ آن‌ها با خود و خدایشان حکایت می‌کنند.

در بخشی از کتاب سخن پیر قدیم 3 (ضرب‌المثل‌های بیرجندی) می‌خوانیم:

1. غَر غَر او از ناهُمواری زمینه.

qar qare ow az nāhomvāri zamine

غرغر آب از ناهمواری زمین است.
1. آب بسیار کم است اما چون در زمین ناهموار حرکت می‌کند، صدای آن بلند به گوش می‌رسد.
2. به معنی مجازی: آنچه زیاد به نظر می‌رسد در واقع بسیار کم است.
«غرغر» به معنی غریدن مکرر آب است.

2. غَر غَر اَو، قحطی نو.

qar qare ow, qa-tiye no

غَرغَرِ آب، قحطی نان.
1. طعنه‌ای است به مردمی کم‌همّت که علی‌رغم آب فراوان نمی‌توانند از راه کشاورزی (باغداری، دامداری) زندگی خود را تأمین کنند.
2. دعوت ضمنی به کار و کوشش.

3. غریب، غِره.

qarib qere

غریب، غر است.
در غربت می‌توان لاف زد یا برای مردم افاده فروخت (با غر و فر رفتار کرد).