معرفی و دانلود کتاب نشر الکترونیک: رویکردها و مسائل

معرفی کتاب نشر الکترونیک: رویکردها و مسائل

کتاب نشر الکترونیک: رویکردها و مسائل نوشته‌ی داریوش مطلبی و امیر شکوهیان یزدی کوهبنانی، مجموعه مقاله‌های هفتمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی کتابداری و اطلاع رسانی ایران (ادکا) است.

از زمانی که بشر به فکر ثبت و ضبط اندیشه خویش افتاد و با استفاده از خط، میراث بشری را ماندگار کرد، شاهد شکل‌گیری رسانه‌های مختلف مکتوب و غیر‌مکتوب بوده‌ایم. از دیوار نوشته‌ها، لوح‌های گلین، پاپیروس‌ها و... گرفته تا کتاب‌های چرمی و نظایر آن‌ها که هر یک نقش بسیار مهم و ارزنده‌ای در ثبت آثار و اندیشه‌های بشری داشته‌اند.

تا زمان اختراع چاپ در قرن پانزدهم از سوی گوتنبرگ آلمانی، آثار علمی و ادبی به صورت محدودی منتشر می‌شد و تنها در اختیار گروه معدودی از روحانیان، اشراف و ثروتمندان قرار می‌گرفت ولی اختراع چاپ، دانش را از محدوده دسترسی آن‌ها خارج کرد و عمومیت بخشید. صنعت چاپ، تولید منابع اطلاعاتی را وارد مرحله تازه‌ای کرد، به‌ طوری که می‌توان بسیاری از تحولات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را به اختراع چاپ نسبت داد.

بعد از اختراع چاپ، شتابی در تولیدات علمی و فرهنگی به‌وجود آمد و تولید دانش وارد مرحله جدیدی شد. هر چند منابع کاغذی و چاپی قرن‌های متمادی مهم‌ترین رسانه اطلاعاتی محسوب می‌شدند ولی در چند قرن گذشته شاهد شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری منابع اطلاعاتی متعددی بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم که حاصل حضور فناوری در حوزه‌های مختلف زندگی بشر، و به ویژه صنعت نشر بوده است. آخرین و شاید یکی از مهم‌ترین محصولات صنعت نشر، شکل گیری نشر الکترونیک که حاصل همزیستی فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و صنعت تولید اطلاعات است.

نشر الکترونیک از نظر ماهوی تفاوتی با نشر سنتی ندارد و تنها در شکل محصولات و برونداد آن‌ها می‌توان تفاوت قائل شد. نشر از نظر لغوی به معنی «پراکندن» و «منتشر کردن» است و آن را می‌توان مجموعه فعالیت‌ها، در راستای تکثیر اندیشه‌ها و افکار فرد یا گروهی از مردم به صورت قابل فهم و برای استفاده آحاد مردم و یا گروه‌های خاص از جامعه تعریف کرد. اثر تولید شده در فرآیند نشر می‌تواند به صورت چاپی (مانند کتاب، نشریه، بروشور، و...) و یا غیر‌چاپی (مانند آثار الکترونیکی، چندرسانه‌ای‌ها، میکروفرم‌ها و...) باشد.

در دو دهه گذشته فناوری اطلاعات و ارتباطات، نشر کتاب را به عصر تازه‌ای وارد کرده و تمام بنیادهای آن را دستخوش دگرگونی و تحول عمیق ساخته است. این تحولات به حدی شتابان و تاثیرگذار بوده است که تمام دست اندرکاران صنعت نشر - اعم از تولید کنندگان محتوا، ناشران، توزیع کنندگان و... و همچنین اشاعه دهندگان و مصرف کنندگان آن، نیازمند ایجاد تغییراتی در تعاملاتشان با این صنعت هستند. نشر چاپی هر چند همچنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ولی نشر الکترونیک، با توجه به ویژگی‌هایی که دارد، جایگاه ممتازی یافته است.

در بخشی از کتاب نشر الکترونیک می‌خوانیم:

علی رغم اختلاف نظریه‌ها در خصوص ایجاد (حق برقراری ارتباط با عموم) در نظام‌های مختلف، از جمله: ایالات متحده در قانون کپی رایت هزاره دیجیتال نسبت به این موضوع حکم روشنی وجود ندارد، انگلیس و فرانسه و تاکید این سه نظام بر اعمال حق تکثیر و حقوق سنتی دیگ در محیط رقمی، وایپو در معاهده کپی‌ رایت اقدام به ایجاد آن کرده است. ماده 8 معاهده کپی‌ رایت وایپو، در خصوص یکی از حقوق صاحبان آثار بیان می‌کند: «برقراری امکان دسترسی به اثر، بدون توجه به اینکه آیا کسی به اثر دسترسی پیدا کرده یا خیر و یا آن را ذخیره ساخته است یا خیر. چنانکه مشاهده می‌شود، با این حکم صریح هیچ‌گونه اشکالی در مورد حمایت از آثار در شبکه‌های حداقل با توسعه یافتگی کنونی آن‌ها نمی‌توان یافت.

با توجه به ویژگی‌های خاص محیط رقمی، حقوقی که در گذشته و به طور سنتی برای صاحبان آثار شناسایی شده است، کافی نیست؛ زیرا به عنوان مثال، وقتی کتابی به صورت رقمی در یک وب سایت عرضه می‌شود و کاربران اینترنتی از نقاط مختلف به آن دسترسی دارند، نمی‌توان به راحتی اعلام کرد که به حق تکثیر مؤلف تجاوز شده است، زیرا با ارتباط برقرار کردن به وب سایت و مطالعه آن، فقط یک کپی موقت در حافظه رایانه ایجاد می‌شود و تکثیری از آثار، به مفهوم رایج آن، صورت نمی‌گیرد.
همچنین قانون تیچ یا قانون کپی رایت ایالات متحده، قانون فناوری، آموزش و هماهنگ‌سازی کپی‌ رایت است. قانون تیچ، قانونی که در سال 2002 ایجاد شده، معافیت‌های مشروط را برای موسسات آموزشی غیر‌انتفاعی فراهم می‌کند تا از منابع تحت حمایت کپی‌ رایت در کلاس درس و برای آموزش از راه دور، از جمله انتقال رقمی، بدون درخواست تایید از دارنده کپی‌ رایت یا پرداخت حق تالیف، استفاده کنند. قانون تیچ سیاست‌های سازمانی و فناوری‌هایی را ارائه می‌کند، به منظور اطمینان از اینکه استفاده از منابع تحت حمایت کپی رایت محدود به کلاس درس خاص یا استفاده در دوره آموزشی است، که اطلاعات در مورد کپی‌ رایت به مشارکت‌ کنندگان نیز ارائه می‌شود.