معرفی و دانلود کتاب مقالات شاهنامه

معرفی کتاب مقالات شاهنامه

شاهنامه‌ی فردوسی منبعی کامل برای شناختِ تمدن، تاریخ، حکمت و باورهای ایرانیانِ باستان محسوب می‌شود. محمد رسولی حاصل تحقیقات خود را پیرامون این منظومه، در کتابِ مقالات شاهنامه گردِ هم آورده است. او در این اثر با تفسیر اشعارِ شاهنامه، به مسائلی که پیش از این در بررسی شاهنامه کمتر به آن‌ها توجه نشان داده شده می‌پردازد. مسائلی همچون دادگری، علم پزشکی، خرد، معماری، هنر و...

درباره‌ی کتاب مقالات شاهنامه

شاهنامه، این اثر بزرگ حماسی - تاریخی، تاکنون تفسیرهای زیادی پذیرفته است. این کتاب منظوم همچون مرجعی در اختیار حکیمان، تاریخ‌شناسان و شاهنامه‌پژوهان قرار گرفته تا با استخراج مستنداتْ به کنکاش در گذشته‌ی ایران‌زمین بپردازند. محمد رسولی یکی از محققانی است که در کتاب مقالات شاهنامه به مباحثی همچون اخلاق، دادگری، خرد، حقوق بشر و... در شاهنامه می‌پردازد. شاهنامه، اثری حکیمانه، حاصل سی سال دست‌رنج ابوالقاسم فردوسی است. حکمتِ موجود در این اثر بزرگ، نشان از رواج حکمت و فلسفه در ایران باستان دارد. این حکمت و جهان‌بینی در همان بیت اول شاهنامه مشهود است.

علاوه‌بر حکمت و فلسفه، شاهنامه تاریخ را نیز به نحوی روایت می‌کند. جنگ‌های ایران در بخشی از کتاب مقالات شاهنامه شرح داده و اصول جنگ‌آوری ایرانیانِ باستان برشمرده می‌شود. این اصول نه‌گانه عبارتند از اصل هدف، آفند، تمرکز قوا، صرفه‌جویی در قوا، رزمایش، اصل تأمین، غافلگیری، سادگی و وحدت فرماندهی. این اصول با اندکی تغییر امروزه نیز کاربرد دارند.

با وجود اینکه شاهنامه تاریخ ایران کهن را روایت می‌کند، بیان اخلاقیات یکی از جنبه‌های مهم آن است. اخلاق در شاهنامه به سه نوع بازنمایی یا انتقال داده می‌شود. یکی اخلاقی است که به پهلوانی‌ها و اعمال انسان‌های بزرگ مربوط است، یکی اخلاقیاتی است که به‌طور مستقیم در خلال ابیات و روایات گنجانده شده‌اند، که این نحوه‌ی پند دادن مستقیم، شبیه به نوعی فاصله‌گذاری است. آخرین نوع انتقال اخلاقیات، سخن بزرگان اخلاق و حکیمان ایرانی است که در قالب شعر بیان می‌شوند و معروف‌ترینِ آن‌ها سخنان بزرگمهر حکیم است.

باری، شاهنامه‌ی فردوسی را نمی‌توان به یک اثر تاریخی، ادبی یا اخلاقی تقلیل داد. طیف وسیعی از موضوعات و مسائل گوناگونْ به شاهنامه جایگاهی منحصربه‌فرد بخشیده‌اند. برای مثال حقوق عمومی، مفاهیم سیاسی و کشورداری و فرهنگ، چیزهایی هستند که به شاهنامه غنا می‌بخشند. شاهنامه روایت زندگی و اداره‌ی کشور به‌وسیله‌ی کسانی است که عروج و سقوط ایران را رقم زده‌اند. از این منظر شاهنامه متنی مربوط به سیاست و حکومت نیز به حساب می‌آید.

علی‌رغمِ باور عموم، مفاهیمِ دولت و سیاست در ایران از قدمت بالایی برخوردار هستند. محمد رسولی در کتاب مقالات شاهنامه بر آن است تا با بررسی این مفاهیم در شاهنامه یادآور شود که مسائل سیاسی بسیار قبل‌تر از آنچه مردم تصور می‌کنند، در ایران وجود داشته است. می‌توان گفت سرودن شاهنامه تلاشی آگاهانه در راستای حفظ هویت ایرانی و کوشش در جهت استقرار امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی و برقراری حکومت خردمندانه بوده است.

عدالت مفهوم دیگری است که در کتاب مقالات شاهنامه ردیابی می‌شود. فردوسی عدالت را شرط اصلی رسیدن به هدف اصلی یعنی عدل خداوندی می‌داند. او با نگاه به آیات قرآنی، ابیاتی در مدح دادگری سروده و ستمگران را متوجه می‌سازد که ظلم آنان باعث نابودی کشور می‌شود. فردوسی حکیم ضمن اینکه رعایت عدالت را وظیفه‌ی همگانی آدم‌ها در یک جامعه می‌داند، بنیان عدالت را در حاکمیت جست‌وجو می‌کند.

عقل و خرد از مفاهیمِ تکرارشونده‌ی شاهنامه هستند، اما فردوسی میان این دو تفاوت معنایی قائل می‌شود. خردِ شاهنامه در مفهومی والاتر از عقل به کار می‌رود و معنای آن با جهان‌بینی برابری می‌کند. انسان‌های خردمند در شاهنامه، اغلب میهن‌پرستانی هستند که برای حفظ منافع ملی و میهنی از منافع شخصی چشم‌پوشی کرده و حتی در مواردی از جان خود می‌گذرند.

تاریخ پزشکی، نقش سیمرغ، فن هوش‌بری و به‌هوش‌آوری، نوشدارو و پادزهر از دیگر مسائلی هستند که محمد رسولی به آن‌ها توجه کرده. او همچنین به سوالاتی درباره‌ی ماهیت شاهنامه، تاریخ نگارش آن، نوع تدوین آن و... پاسخ می‌دهد.

کتاب مقالات شاهنامه به کوششِ انتشارات سبزان به چاپ رسیده است.

کتاب مقالات شاهنامه برای چه کسانی مناسب است؟

این اثر به شاهنامه‌پژوهان و علاقه‌مندان به آثار ادبیات کلاسیک ایران پیشنهاد می‌شود.

در بخشی از کتاب مقالات شاهنامه می‌خوانیم

اصولاً در شاهنامه بین خرد و نیکی همراهی است. چنانکه استاد شاهرخ مسکوب نیز فرموده‌اند: "خرد و نیکی همزاد یکدیگرند و خردمند شاهنامه نیک هم هست."

این جهان‌بینی و این خردورزی سبب می‌شود که افراد در هنگامه‌های زندگی رفتاری ویژه را پیشه کنند. برای مثال، هنگامی که جهان‌بینی کسی مبتنی بر میهن‌پرستی و ترجیح منافع ملی بر سود شخصی می‌شود، او حتی حاضر می‌شود جان خود را بدهد، ولی منافع ملی را ندهد. همین‌جا متوجه می‌شویم که آن شعار "چو ایران نباشد تن من مباد" یک شعار مبتنی بر بینش و خرد است. در عمل نیز می‌بینیم که بسیاری وقت‌ها افراد میهن‌پرست خردمند این راه را رفته‌اند.

در شاهنامه حتی یک مورد وجود ندارد که شهریار یا سردار خردمند ایرانی در پی سودجویی شخصی خود از راه زیان به میهن باشد. وارونِ آن به‌وفور در شاهنامه وجود دارد که فرد خردمند برای حفظ منافع ملی و میهنی از خواست‌های شخصی خود می‌گذرد و یا از نظریه‌ی خود عقب‌نشینی می‌کند تا منافع ملی آسیب نبیند.

از همین روست که فرد خردمند مناسب با جهان‌بینی خود کاری می‌کند که ممکن است از نظر عقل محض پذیرفته نباشد.

ژرف‌تر که پژوهش کنیم، خرد در شاهنامه به‌طور کامل جهان‌بینی است. شاهنامه خرد آدمی را کارساز و راه‌گشا می‌داند. او در همان سرآغاز که می‌فرماید، خرد بهترین چیزی است که ایزد داده است، راه را روشن می‌نماید. مخاطب چه یک دین‌باور معتقد به وجود خدای یکتا باشد و یا حتی اگر به این باور داشته باشد که جهان یک آفریننده ندارد، بلکه هستی است که خود را می‌سازد، هر چه که باشد از دیدگاه شاهنامه، این خرد بهترین داده است و می‌گوید: خرد رهنمای و خرد دل‌گشای.

فهرست مطالب کتاب

سرآغاز
اندیشه‌های کهن ایران در شاهنامه
نگاهی به نبردهای شاهنامه و راهکنش‌ (تاکتیک)‌های جنگی آن
اخلاق در شاهنامه
مفاهیم حقوق عمومی در شاهنامه
مفاهیم سیاسی و کشورداری در شاهنامه فردوسی
دادگری در شاهنامه
خرد در شاهنامه
جمشید در شاهنامه
شاهنامه‌ی فردوسی در چه زمانی سروده شد؟
نگاهی به تاریخ پزشکی ایران در شاهنامه‌ی فردوسی
شاهنامه چیست؟
حقوق بشر در شاهنامه
حقوق سالمندی در شاهنامه
آسیب‌شناسی‌های شاهنامه‌پژوهی
اهمیت پرداختن به شاهنامه
فرهنگ در شاهنامه
کی‌کاووس در دو چهره
کوروش بزرگ در قرآن مجید
چرا در شاهنامه تاریخ هخامنشیان نیامده است
داد و دادگری در شاهنامه
مکتب ایرانی
کاروان‌سراها در شاهنامه
معماری در شاهنامه
هنر در شاهنامه
جنگ جهانی اول در سه هزار و نهصد سال پیش
منابع