معرفی و دانلود کتاب دیوان بیگانه نیشابوری

معرفی کتاب دیوان بیگانه نیشابوری

مجتبی اشرفی زاوه در کتاب دیوان بیگانه نیشابوری، اشعار میرزا ابوالحسن بیگانه نیشابوری، یکی از شعرای گمنام و فراموش‌شده‌ی قرن یازدهم هجری را گردآوری و تصحیح کرده است. این دیوان دربردارنده‌ی صدها غزل، رباعی و تک‌بیت از این شاعر مهجور و عارف‌مسلک است که اکثراً در سبک هندی سروده شده‌اند و به مضامینی همچون عشق و رنج زندگی می‌پردازند و گاهی به وضعیت اجتماعی دوران اعتراض می‌کنند.

درباره‌ی کتاب دیوان بیگانه نیشابوری

در قرن یازدهم هجری شاعری به نام میرزا ابوالحسن در نیشابور زندگی می‌کرد که تخلص بیگانه را برای خود انتخاب کرده بود. تخلصی که در زمان صفویه نسبتاً رایج بود! بیگانه بااینکه در زمان خود شاعر خوبی بود و شعرهایش غزلیات حافظ را تداعی می‌کردند، ولی چندان نام و نشانی نداشت. بعد از مرگ هم به فراموشی سپرده شد و از آثارش جز چند نسخه‌ی خطی، چیزی باقی نماند.

مجتبی اشرفی زاوه، دانشجوی رشته‌ی ادبیات و زبان فارسی برای انجام پایان‌نامه‌ی خود تصمیم گرفت نسخ باقی‌مانده‌ی این شاعر مهجور را گردآوری و ابیات او را تصحیح کند. طبق تحقیقات او نسخه‌هایی از اشعار بیگانه در موزه‌ی آستان قدس، کتابخانه‌ی دانشگاه تهران و کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی و احتمالاً نسخه‌ای نیز در دانشگاه اوپسالای سوئد موجود است. او به‌جز دست‌نوشته‌های سوئدی، مابقی نسخ را مطالعه کرد و توانست صدها غزل و رباعی را از میرزا ابوالحسن بیگانه نیشابوری بیابد. نتیجه‌ی تلاش‌های این محقق، کتاب دیوان بیگانه نیشابوری است. این کتاب دربردارنده‌ی بیش از دویست و چهل غزل کامل، حدود صد غزل ناقص و بیشتر از چهل رباعی است. همین‌طور تعدادی تک‌بیت هم در آن وجود دارد.

بررسی شعرهای میرزا ابوالحسن بیگانه نیشابوری نشان می‌دهد که او در سبک هندی شعر می‌سروده. این مسأله البته دور از ذهن نیست زیرا او در عصر صفویه می‌زیسته که این قالب کاملاً پذیرفته شده بود و اکثر شعرا آن را انتخاب می‌کردند. از آنچه در کتاب دیوان بیگانه نیشابوری به دست می‌آید، باید گفت که تبحر او بیشتر در سرودن غزل بوده. به نظر می‌رسد بیگانه به‌شدت تحت تأثیر حافظ قرار داشته و او را به‌عنوان الگو و سرمشق خود می‌دیده است. این موضوع هم ازنظر مضمون و هم ازلحاظ فرم در آثار این شاعر قابل مشاهده است. تا آنجا که به‌زعم مجتبی اشرفی زاوه، در برخی از ابیات او، اگر نام شاعر را حذف کنیم، نمی‌توان تشخیص داد که سروده‌ی اوست یا حافظ!

یرزا ابوالحسن فردی عارف‌مسلک بوده و درون‌مایه‌ی بیشتر آثارش عشق است. این عشق گاهی زمینی و گهگاه الهی است. او در بعضی از غزل‌هایش به رنج و درد و غم زیستن هم اشاره می‌کند و از آن می‌نالد. همین‌طور برخی اوقات از حکام زمان خود هم انتقاد و به تزویر و ریای آن‌ها اشاره می‌کند. اشرفی زواره در کتاب دیوان بیگانه نیشابوری توانسته حدود دو هزار بیت از این شاعر گمنام و فراموش‌شده را با نسخه‌های مختلف تطبیق داده و آن‌ها را تصحیح کند. این کتاب اولین اثر چاپ‌شده در مورد این شاعر است که هم طبع هنرمند او را نشان می‌دهد و هم اطلاعات خوبی را از وضعیت ادبی دوران صفویه می‌گوید.

کتاب دیوان بیگانه نیشابوری به همت انتشارات رهام اندیشه به چاپ رسیده است.

کتاب دیوان بیگانه نیشابوری برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به دوستداران شعر فارسی پیشنهاد می‌شود. اگر به شعر کهن فارسی علاقه دارید و می‌خواهید با یکی از شعرای گمنام ایرانی آشنا شوید، این دیوان را مطالعه کنید.

در بخشی از کتاب دیوان بیگانه نیشابوری می‌خوانیم

ز روی چشمِ ترم، حُسنِ یار معلوم است / شکفته‌رویی گُل، از بهار معلوم است
به جست‌وجوی تو با خویش برنمی‌آیم / خبر گرفتن بی‌اختیار معلوم است
همیشه داغِ تو دستم در آستین دارد / دمیدنِ گُل این شاخسار معلوم است
به حرفِ وعده تسلّی نمی‌شود عاشق / وفای عهدِ تو در روزگار معلوم است
به سر رسیدنِ هجرانِ یار، بیگانه! / ز رنگ باختن انتظار معلوم است

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه‌ی مصحح
فصل 1: بیگانه کیست؟
1: نام و نشان
2: ولادت و وفات
3: مذهب شاعر
فصل 2: پیشینه‌ی تحقیق
فصل 3: روش تصحیح
1: مواردی که در این تصحیح لحاظ شده است
فصل 4: معرفی نسخه‌های خطی
1: نسخه‌ی اساس
2: نسخه‌ی د
3: نسخه‌ی خطی کتابخانه‌ی دانشگاه اوپسالا (کشور سوئد)
4: نسخه‌ی م
فصل 5: بررسی شعر بیگانه‌ی نیشابوری
1: ویژگی‌های زبانی
2: ویژگی‌های فکری
3: ویژگی‌های ادبی
آغاز دیوان غزلیات
غزلیات ناقص
رباعیات
تک بیت‌ها
منابع