معرفی و دانلود کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

معرفی کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

در سالیان اخیر تلاش‌های فکری و پژوهشی ارزنده‌ای برای فهم و تبیین انقلاب ایران صورت گرفته است. نتیجه‌ی یکی از بهترینِ این تلاش‌ها در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران، نوشته‌ی چارلز کورزمن، ارائه شده است. کورزمن در این کتاب خواندنی، انقلاب اسلامی را از چهار منظرِ فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی بررسی کرده و نقش توده‌ی مردم و نخبگان و روشنفکران جامعه در رقم خوردن این انقلاب را روشن ساخته است.

درباره‌ی کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

انقلاب، هر اندازه ناگهانی‌تر و پیش‌بینی‌ناشده‌تر باشد، تبیین و فهم چرایی رقم خوردن آن اهمیت بیشتر و ضرورت حیاتی‌تری دارد. انقلابی که در سال 1357 خورشیدی در ایران به پیروزی رسید، محمدرضا شاه پهلوی را از قدرت خلع و نظام جمهوری اسلامی را حاکم بر جامعه کرد، از بسیاری جهات یکی از مهم‌ترین و البته نابهنگام‌ترین انقلاب‌های سده‌ی بیستم بود. اهمیت این انقلاب در این واقعیت خلاصه می‌شود که نه فقط نظم حاکم بر ایران، بلکه نظم جهانی را با چالشی جدید مواجه کرد و خبر از ظهور اسلام‌گرایی در قامت ایدئولوژیِ بدیل کمونیسم مدل روسی و دموکراسی لیبرالِ غربی داد و همچنین به نوبه‌ی خود، سلسله‌ای از زلزله‌های سیاسی را در منطقه‌ی خاورمیانه رقم زد. و اما خصلت نابهنگامی این انقلاب ناشی از این واقعیت است که کمتر کسی می‌توانست وقوع آن را پیش‌بینی کند و گستره‌ی وسیع تأثیرات آن را حدس بزند. در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران (The Unthinkable Revolution in Iran)، نوشته‌ی چارلز کورزمن (Charles Kurzman)، انقلاب ایران و ویژگی‌های بنیادین و متمایزکننده‌ی آن، از زوایای گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نویسنده‌ی کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران، مورخ، استاد رشته‌ی جامعه‌شناسی و اسلام‌‌شناسی برجسته است که در طول سال‌ها فعالیت پژوهشی، نظریات بدیع و بعضاً چالش‌برانگیزی را در حوزه‌ی کاری خود مطرح کرده است.

چارلز کورزمن در کتاب پیش رو به دنبال پاسخ گفتن به سوالی برآمده که از 22 بهمن 1357/11 فوریه‌ی 1979 تا به امروز، اذهان بسیاری را به خود مشغول داشته: چرا در ایران انقلاب شد؟ این پرسش را می‌توان در جمله‌ای طولانی‌تر و شاید کمی دقیق‌تر، چنین صورت‌بندی کرد: کدام عوامل و رخدادها به در گرفتن انقلاب در ایران و سقوط سلسله‌ی پهلوی منتهی شدند؟

طی سالیان اخیر پاسخ‌های بسیاری به این پرسش داده شده است، که پاسخِ دکتر چارلز کورزمن در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران تنها یکی از آن‌هاست. کورزمن بر این باور است که انقلاب ایران انقلابی عادی نبوده است؛ چرا که برخلاف بسیاری از انقلاب‌های سیاسی، انگیزه‌ی آن مشکلات اقتصادی یا حتی تضادهای سیاسی با نیروی حاکم نبود. اگر به آمارها استناد کنیم، می‌بینیم که ایران از آغاز دهه‌ی چهل رشد اقتصادی خیره‌کننده‌ای را پشت سر گذاشت و این رشد اقتصادی با افزایش درآمد نفتی در دهه‌ی پنجاه هرچه بیشتر و بیشتر نیز شد. سطح رفاه عمومی ایرانیان در دوره‌ی حکمرانی شاه به مراتب بالاتر از سطح رفاه مردم دیگر کشورهای منطقه بود. پس بار دیگر این پرسش به‌جاست که چرا در ایران انقلاب شد؟!

در پاسخ، دلایلی گوناگون از جمله فضای بسته‌ی سیاسی و جاذبه‌ی ایدئولوژی‌های انقلابی وقت، از جمله مارکسیسم و اسلام‌گرایی برای توده‌ی مردم و خاصه جوانان و دانشجویان، ذکر شده است. اما آیا می‌توان پاسخی قطعی به این پرسش داد و از میان پاسخ‌ها، پاسخی را بر دیگری ارجح دانست؟ تلاش کتاب پیش رو، معطوف به روشن کردن همین مطلب است.

در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران، انقلاب اسلامی از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته و ابعاد ریز و درشت آن واکاوی شده است. نویسنده تمرکز خود را معطوف به روشن کردن وجوه سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگیِ انقلاب کرده و البته در این بین، به نقش نهاد روحانیت نیز توجه داشته است؛ نهادی دیرپا و دیرینه که با شبکه‌سازی‌های موفق و هدفمند خویش، جوانان بسیاری را جذب جهان‌نگریِ سیاسیِ خود کرد و سرانجام، در اتحاد با اپوزیسیون سکولار رژیم پهلوی، بر قدرت حاکمه فائق آمد.

کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران در اصل به زبان انگلیسی نوشته شده و تاکنون توسط سه مترجم و با این عناوین به انتشار رسیده است: «انقلاب تصورناپذیر در ایران»، «ناگهان انقلاب» و «انقلاب نااندیشیدنی در ایران».

ترجمه‌ی حاضر محصول زحمات محمد ملاعباسی است و از سوی انتشارات ترجمان به دست علاقه‌مندان رسیده است.

نکوداشت‌های کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

• ناگفته پیداست که در دنیای سیاست، انقلاب هیچ نیست مگر طوفانی کامل و ریشه‌کن‌کننده که بنیان‌ها را ویران می‌کند. آیا دانشمند علوم اجتماعی هرگز می‌تواند وقوع این طوفان را پیش‌بینی کند؟... چارلز کورزمن در کتاب خود با عنوان انقلاب تصورناپذیر در ایران با نگاهی خونسردانه و بی‌طرفانه، تلاش‌های موجود در راستای بررسی دلایل وقوع انقلاب در ایران را بررسی کرده و این تلاش‌ها را ناکافی قلمداد می‌کند. (Gary Sick, former member of the National Security Council staff)
• چارلز کوزمن در کتاب حاضر به بررسی پنج تبیین پرطرفداری که در راستای فهم علل وقوع انقلاب ایران ارائه شده‌اند می‌پردازد و جملگی این تبیین‌ها را ناقص و مشکل‌دار تشخیص می‌دهد. (Brendan Driscoll, Booklist)
• کتاب چارلز کوزمن انقلاب ایران را در پرتو بصریت‌های علوم اجتماعی متأخر بررسی می‌کند. (Education Supplement)

کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران برای چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به مباحث تاریخی و سیاسی مخاطبان اصلی این کتاب هستند.

در بخشی از کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران می‌خوانیم

اسلام‌گرایان انقلابی در صدد بودند تا شبکه‌ی مساجد را تسخیر کنند. آن‌ها این کار را در زمستان 1356 به انجام رساندند و برای آن سه راهبرد را در پیش گرفتند. این سه راهبرد به این منظور طراحی شده بود که همتایان روحانیِ محتاط‌ترشان را قانع کند که مخالفت با انقلاب، در مقایسه با حمایت از آن، هزینه‌ی بیشتری (چه از نظر اخلاقی، چه در روابط عمومی و چه از نظر فیزیکی) برایشان خواهد داشت. این راهبردها میانه‌روها را قانع کرد که نهضت انقلابی آن‌قدر ماندنی هست که اجازه بدهیم داخل مساجد بیاید. تاکتیک اولیه این بود که عالمان تراز اول را جلوی افکار عمومی به چالش بکشند، تا در نتیجه‌ی این کار آن‌ها را خجالت‌زده کنند و به موضعی انقلابی‌تر بکشانند. خمینی مکرراً در این باره سخنرانی می‌کرد. برای مثال، در پیامی به سال 1350 گفت: «وظیفه‌ی خودم می‌دانم که تذکر به شما بدهم، تا آن اندازه که صدای من می‌رسد فریاد کنم، تا آن اندازه‌ای که قلم من می‌رسد بنویسم و منتشر کنم. اگر آقایان هم صلاح دانستند، این امت اسلامی را امت خودشان دانستند، شیعه‌ی خودشان دانستند، آن‌ها هم بکنند».

اعتراضات قم در دی 1356 نیز عمدتاً در همین فضا برگزار شد. یکی از چالش‌برانگیزترین جوانبِ آن مقاله‌ی روزنامه، که اعتراضات را شعله‌ور کرده بود، این اظهارنظر بود که خمینی میان عالمان دینی برجسته در اعتراض به سلطنت تنهاست. طلابِ رادیکال تا بیتِ علمای اعلام راه‌پیمایی کردند و از آن‌ها خواستند تا نظرشان را درباره‌ی این حرف بگویند. ظاهراً علما احساس کردند چاره‌ای ندارند جز آنکه همراهی کنند. حتی روحانیونِ غیرانقلابی‌ای مثل آیت‌الله شریعتمداری سخنانی احترام‌آمیز درباره‌ی خمینی گفتند و کوشیدند خود را همچون منتقدانی فعال نشان دهند که با آن مقاله مخالف‌اند. آیت‌الله گلپایگانی از این هم جلوتر رفت: «آن‌ها [مقامات حکومتی] دروغ می‌گویند که ما با کارهایشان موافق هستیم. علما همه مخالف‌اند».

فهرست مطالب کتاب

یادداشت مترجم
تقدیر و تشکر
پیشگفتار
1. مقدمه
2. آغاز اعتراضات: تبیین‌های سیاسی
3. بسیج شبکه‌ی مساجد: تبیین‌های نهادی
4. جاذبه‌های شیعه: تبیین‌های فرهنگی
5. اعتصاب عمومی: تبیین‌های اقتصادی
6. شکست مشت: تبیین‌های نظامی
7. یک جنبشِ ممکن: ضد تبیین
8. نتیجه‌گیری
درباره‌ی منابع
پی‌نوشت‌ها
منابع
نمایه