معرفی و دانلود کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی

معرفی کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی

غلامحسین صدری‌افشار در کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی، اصطلاحات، عبارت‌ها و واژه‌هایی عامیانه را گردآوری کرده که فارسی‌زبانان معمولاً در موقعیت‌های خاص، مثل تبریک، تعارف یا نفرین به کار می‌برند تا به شکلی غیرصریح و غیرمستقیم منظورشان را برسانند. صدری‌افشار در این فرهنگنامه، حدود پنج‌هزار زبانزد رایج فارسی را معرفی کرده و معنای ضمنی و تلویحی آنان را تعریف می‌کند.

درباره‌ی کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی

در زبان فارسی عبارت‌ها و اصطلاحات زیادی وجود دارد که بنا به موقعیت می‌توان از آن‌ها استفاده کرد و منظور را رساند؛ برای مثال، در ادبیات از ابزار کنایه یا ضرب‌المثل به‌کرّات استفاده می‌شود و کارکردی کاملاً مؤثر دارد، اما در کنار اصطلاحات رسمی و پذیرفته‌شده، نوعی عبارات قالبی و مصطلح غیررسمی هم وجود دارد که به فرهنگ گفتاری و محاوره تعلق دارند. این اصطلاحات که عموماً در گفتگوها و در کوچه و خیابان مطرح می‌شوند، همیشه از نظر ادبی نادیده گرفته‌ شده‌اند و ادبیان برای آن‌ها اهمیتی مجزا قائل نشده‌اند. در بهترین حالت گاهی آن‌ها را ضرب‌المثل دانسته‌اند و گاهی هم به کنایه تعبیر شده‌اند.

اولین بار احمد شاملو در کتاب «کوچه و جمعه» بود که برای این نوع اصطلاحات استقلال قائل شد و آن‌ها را در دسته‌ای متمایز قرار داد. شاملو که به زبان عامیانه علاقه داشت و بر روی آن مطالعه می‌کرد، متوجه شد که اصطلاحاتی محاوره‌ای و تکراری وجود دارند که ایرانی‌ها در موقعیت‌هایی ویژه آن‌ها را به کار می‌گیرند تا کلام‌شان را کوتاه‌تر کنند، منظورشان را سریع‌تر برسانند یا غیرمستقیم حرف‌شان را بزنند. او این واژه‌ها را «زبانزد» نامید و تعدادی از آن‌ها را جمع‌آوری و در نشریاتش معرفی کرد. چند دهه بعد، غلامحسین صدری‌افشار، فرهنگ‌نویس و پژوهشگر برجسته‌ی فرهنگ فارسی تلاش کرد مجموعه‌ای گسترده‌تر از این اصطلاحات را گردآوری کند و هویتی رسمی‌تر به آن‌ها ببخشد. او در کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی، حدود 5000 زبانزد مصطلح فارسی که در موقعیت‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند را گرد آورده و معنای آن‌ها را توضیح داده است.

خیلی وقت‌ها برای تبریک گفتن، تشکر کردن، خوشامدگویی، نفرین یا توهین کردن، درخواست داشتن یا اموری از این قبیل، واژه‌هایی را به کار می‌بریم که معنایی غیرصریح و ضمنی دارند. برای مثال آب‌غوره گرفتن یا آب دو نفر توی یک جوب نرفتن. کارکرد اصلی آن‌ها این است که سریع محتوا را انتقال می‌دهند، شنونده هم به‌سرعت آن‌ها را درک می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد. اکثر زبانزدهای رایج از گفتارهای عامیانه و محاوره‌ای می‌آیند و الزاماً ریشه‌های ادبی یا فرهنگی عمیقی ندارند. برخی از آن‌ها در صنف‌ها یا شغل‌های خاصی وجود داشته‌اند، اما بعدتر از فرط تکرار وارد گفتگوهای عمومی شده‌اند و شکل زبانزد به خود گرفته‌اند. ویژگی دیگر زبانزدها این است که پویا هستند و متناسب با شرایط روز عبارت‌های جدیدی شکل می‌گیرند و مصطلح می‌شوند.

غلامحسین صدری‌افشار نزدیک به پنجاه سال در حوزه‌ی فرهنگ‌نویسی فعالیت داشت و چندین فرهنگنامه‌ی مهم فارسی را نوشت. او تسلطی کامل بر فرهنگ فارسی داشت و ابزارها و کارکردهای آن را می‌دانست. به همین دلیل بود که در کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی، به سراغ بخش مهجور و نادیده‌گرفته‌شده‌ی زبان فارسی رفت و سعی کرد اهمیت و زیبایی آن را نشان دهد. او در این کتاب چندین هزار زبانزدی که در لهجه‌ی تهرانی رایج هستند را انتخاب می‌کند و با مثال آن‌ها را شرح می‌دهد. او برای نوشتن کتابش، هم به شکل میدانی تحقیق کرد و زبانزدها را یافت و هم به کتاب‌هایی مثل ضرب‌المثل‌های دهخدا، فرهنگ سخن و فرهنگ عوام امیر‌قلی امینی، داستان‌های هدایت و جمالزاده رجوع کرد و از آنجا استخراجشان نمود.

کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی را نشر مازیار به انتشار رسانده است.

کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی به پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی توصیه می‌شود. اگر به فرهنگ عامه علاقه دارید حتماً این کتاب را مطالعه کنید.

با غلامحسین صدری‌افشار بیشتر آشنا شویم

غلامحسین صدری‌افشار (1397-1313) روزنامه‌نگار، پژوهشگر، نویسنده و فرهنگ‌نویس ایرانی بود که بیشتر با کتاب‌های مهم «فرهنگ معاصر فارسی»، «فرهنگ فارسی» و «فرهنگنامه‌ی فارسی» شناخته می‌شود. او در کودکی پدر و مادرش را از دست داد و به پرورشگاهی در ارومیه رفت. محمدرضا پهلوی در بازدید از این پرورشگاه از استعداد و توانایی‌های او شگفت‌زده شد و دستور داد او را به تهران بیاورند. او در سیزده‌سالگی به تهران آمد و با حمایت خانواده‌ی پهلوی امکان تحصیل پیدا کرد. مدتی بعد، دوباره به ارومیه بازگشت و در کتابخانه‌ای مشغول به کار شد. صدری‌افشار از اواسط دهه‌ی 1340 به استخدام وزارت علوم درآمد و مسئول انتشارات این وزارتخانه شد. هم‌زمان همکاری با بنیاد فرهنگ ایران را آغاز و فرهنگ‌نویسی را شروع کرد. او پس از انقلاب از وزارت علوم اخراج شد و پس‌ از آن به‌طور دائم به ترجمه، ویراستاری، روزنامه‌نگاری و فرهنگ‌نویسی مشغول گشت.

در بخشی از کتاب فرهنگ زبانزدهای فارسی می‌خوانیم

پابرهنه ندو وسط حرفم

pa berahne nado vasate harfam

‌در اعتراض به کسی که سخن گوینده را قطع می‌کند و نمی‌گذارد سخن او تمام‌ شود‌

----- ندو-----

ندوین------

پا بزن!

‌pa bezan ‌ ‌

پاهایت را به طور متناوب تکان بده (مانند درجا قدم‌رو یا دوچرخه‌سواری)

پابه‌ماهه

‌pa be mahe‌

در آستانه زایمان است؛ در ماه آخر حاملگی است.

پاتو از کفش من بکش بیرون‌

‌pato az kafše man bekeš birun

مزاحم من نشو؛ به‌ پروپای ‌من نپیج.