معرفی و دانلود کتاب افسانه‌های افشار

معرفی کتاب افسانه‌های افشار

هادی غلام دوست در کتاب افسانه‌های افشار، به ده‌ها قصه‌ی عامیانه و افسانه‌های جاری در میان مردم منطقه‌ی افشار استان زنجان اشاره می‌کند و می‌کوشد بخشی از ادبیات شفاهی این ناحیه‌ را معرفی نماید. او که سال‌ها در این منطقه معلم بوده، توانسته بیش از هفتاد قصه‌ی بومی و اصیل ناحیه‌ی افشار را گردآوری کند و در قالب اثر پیشِ رو به دست مخاطبان برساند.

درباره‌ی کتاب افسانه‌های افشار

در میان ایرانیان، قصه و افسانه همیشه جایگاهی ویژه و منحصربه‌فرد داشته. به‌طوری‌که در خیلی از مناطق ایران‌زمین قصه‌گویی به یک مراسم و آیین تبدیل شده است. عموماً در گذشته اهالی یک محل در جایی به‌خصوص جمع می‌شدند و کسی برایشان داستان می‌گفت یا اعضای خانواده شب‌ها برای هم متل و حکایت می‌گفتند. تغییر قاعده‌ی زندگی و دسترسی بیشتر به امکانات مدرن و سرگرمی‌های گونه‌گون باعث شده تا این رسم تا حد زیادی از بین برود. با این وجود هنوز نشانه‌هایی از آن در برخی از مناطق کشور ما وجود دارد. مخصوصاً در نواحی‌ای که ساکنانش وضعیت اقتصادی مطلوبی ندارند.

یکی از این نواحی، منطقه‌ی افشار در استان زنجان است. افشار در مجاورت استان‌های کردستان، قزوین و همدان قرار دارد و این امر باعث شده ترکیبی از چند فرهنگ آذری و کردی در آن هم‌زیستی داشته باشند. این اتفاق به ادبیات بومی آن‌جا غنای زیادی داده و آن را متمایز و یگانه کرده است. کتاب افسانه‌های افشار اثری است که می‌کوشد تعدادی از قصه‌های عامیانه‌ی این ناحیه را جمع‌آوری و ارائه کند. هادی غلام دوست، گردآورنده‌ی این اثر، طی سال‌ها با اهالی روستاهای افشار مصاحبه کرده و توانسته به ده‌ها افسانه‌ی اصیل منطقه دست یابد.

محققان برای پیدایش افسانه‌ها دلایل متعددی را ذکر می‌کنند. به‌زعم آن‌ها یکی از مهم‌ترین علل پیدایش افسانه، تکامل پیدا نکردن علم و معرفت عقلی بشر بوده. بشر وقتی نمی‌توانست پدیده‌های پیرامونش را توضیح دهد و ریشه‌های حقیقی آن را بیابد لاجرم به سمت افسانه‌سرایی و اسطوره‌سازی می‌رفت. به خاطر همین است که این‌ نوع ادبی (افسانه و حکایت)، ظاهراً ساختاری بدوی و پیش‌پاافتاده دارد و در آن پیچیدگی‌ روایت‌های مدرن به چشم نمی‌خورد. اما واقعیت این است که این قصه‌های به‌ظاهر ساده، نشان‌دهنده‌ی مسائل زیادی هستند؛ از سبک و سیاق زندگی مردم تا شیوه‌ی فکر و فلسفه‌ورزی آن‌ها را می‌توان در افسانه‌ها پیدا کرد. به خاطر همین است که پژوهشگران ادبیات و مردم‌شناسان شیفته‌ی قصه‌های عامیانه هستند.

این نوع ادبی برای آن‌ها چیزی شبیه کاوشگری و باستان‌شناسی است و به همان اندازه ارزشمند است و در خود اطلاعات بسیار نهفته دارد. همان‌طور که کاوشگری در مناطق مهجور اتفاق می‌افتد، محققان ادبیات یا انسان‌شناس‌ها هم باید به نواحی‌ای بروند که فرهنگی دست‌نخورده‌تر دارند؛ یعنی مناطق حاشیه‌ای که کمتر با ظواهر مدرن ترکیب شده باشند. به همین دلیل است که آن‌ها به سراغ اقوام و قبایل و روستاهایی می‌روند که دور از آبادی و مظاهر توسعه هستند. همین ضرورت بود که هادی غلام دوست را واداشت کتاب افسانه‌های افشار را بنویسد. او طی دهه‌ی 1360 در منطقه‌ی افشار خدابنده‌ی زنجان معلم بود. این ناحیه بسیار فقیرنشین بود؛ در خیلی از روستاهای آن حتی مدرسه به معنای امروزی هم وجود نداشت و بعضی از بچه‌ها همچنان به مکتب می‌رفتند. تلویزیون و رادیو و دیگر امکانات مدرن هم به آن راه نیافته بود.

در این شرایط بود که غلام دوست، مولف کتاب افسانه‌های افشار، متوجه شد این مردم دائماً در حال قصه‌گویی هستند و در هر محفل و جمعی برای هم افسانه تعریف می‌کنند. به نظر او آن‌ها از این قصه‌های شفاهی برای بیان فلسفه‌ی زندگی و دیدگاه‌هایشان استفاده می‌کردند. این قصه‌ها هرچند فرمی ساده داشتند، اما حاوی معانی زیادی بودند. از سوی دیگر، جغرافیای منحصربه‌فرد منطقه هم بر روی آن‌ها تأثیر گذاشته و به آن‌ها عمق بخشیده بود. نویسنده در این کتاب به بیش از هفتاد قصه‌ی عامیانه و افسانه‌ی این ناحیه اشاره می‌کند و می‌کوشد آن‌ها را با زبان و لحن خود راویان بومی روایت کند.

کتاب افسانه‌های افشار را نشر ارس به چاپ رسانده است.

کتاب افسانه‌های افشار برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب به پژوهشگران ادبیات عامیانه و دوست‌داران حکایت‌های ایرانی توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب افسانه‌های افشار می‌خوانیم

یکی بود یکی نبود. غیر از خدا هیچ‌کس نبود. پادشاهی بود و او را دختری. دختر پادشاه دانش‌مند و زبده بود و از علوم بهره‌ی بسیار داشت و از زیبایی و نیک‌رویی نیز شهره آفاق بود. وی را خواستگاران بسیار از طبقه‌ی ثروتمندان و امیران و هم‌چنین دیگر شاهزادگان پیدا گشت. اما برخلاف رسم آن زمان، شرایط ازدواج این دختر غیر از آن چیزهایی بود که دیگران فکر می‌کردند. او با اجازه‌ی پدرش شرایط پذیرفتن برای ازدواج را پاسخ صحیح یک سؤال قرار داد. به طوری‌که هرکسی قادر به پاسخ‌گویی شود، او را به شوهری خود انتخاب کند و در غیر این صورت کشته خواهد شد. در این میان خواستگاران متعددی از اقصی نقاط جهان اعم از شاهزادگان، وزیران و مردم عادی نوبت به نوبت روانه شهر او شدند و هر یک در روز معینی، به حضور دختر رسیدند و با دلهره زیاد آماده‌ی شنیدن سؤال او شدند. ولی چون جواب سؤال را نمی‌توانستند بدهند به ناچار روانه سیاه‌چال می‌شدند که دست احدی به آن‌جا نمی‌رسید. اما سؤال چه بود؟ «گل به صنوبر چه کرد صنوبر به گل چه کرد؟»

فهرست مطالب کتاب

سخن پژوهشکده
پیش‌گفتار
قَری و قاضی
گل به صنوبر چه کرد، صنوبر به گل چه کرد؟!
ردّ بلا
دیو اوغلو عباس
آجُو دِلْ
حمدالله
محمد شاه
شاه عباس
مرد خارکن
کچه کتاب
کبوتر
خیر و شر
کِچَلْ گِلنْ
خروس و قَری
چه چان به چان
کچل
شیرامامی
تاجر، تجّار
کچل و دهقان
تُولْکِه و قُورتْ
قَری و قارقا
قدرت عشق
موش و شیر
دختر خیار پادشاه
داد و بی داد
اسب قهوه‌ای
پند
گاو زرد
ذوقعلی
خنده‌ی موش
یتیم صحرا
محمّد
اگر! مگر!
شاه عباس و دختر خرچران
فلاح و صلاح
سوغات
یوسف ثانی
سنگ صبور
اَجْنَبى اُوغْلان
خَر من از کُرّه‌گی دُم نداشت!
یاریم خوزَک
صیغه برادری
اَخَّى
قلَّجِه
کچل و وزیر
عرعر بی وقت
خاکی
کسب حلال
شیخ بهایی
طمع
تُولْکِه و قارقا
حَسن بَی
شانس
جوان مرد
تُولْکِه و تُوسباغا
دیگ پر از طلا
خواهر جان! جانِ خواهر جان
خواجه نصیر
بیرَّ بِی
مثل هوای بهاری
شاه عباس
یتیم محمّد
کچل و آخَّی
طناب و چوب من
نوروز علی
محمد ابراهیم
بُز و گوسفند و گوساله
بولاماش
شاهزاده و پری خانم
خروس
محمّد و انگشتر حضرت سلیمان
جهان و حیات