معرفی و دانلود کتاب پرسش از روش: حرکت به سوی الگوی نوینی از اندیشه

معرفی کتاب پرسش از روش: حرکت به سوی الگوی نوینی از اندیشه

برای بهره‌گیری از احکام سنت اسلامی در حل تعارضات دنیای معاصر، طاها عبدالرحمان الگوهای تازه‌ای را در کتاب پرسش از روش مطرح کرده که نگرش و رویکرد تازه‌ای را در حوزه‌ی فقه، اصول و فلسفه‌ی اسلامی پدید می‌آورند. این اندیشمند مراکشی در کتاب فلسفی خود با معرفی روش تکامل‌گرا، راه تازه‌ای را برای استفاده از آموزه‌های دین اسلام در اختیار متخصصان رشته‌ی حقوق و صاحب‌نظران اصول فقه قرار می‌دهد.

درباره‌ی کتاب پرسش از روش

در جهان کنونی شاهد تغییرات و پدیده‌های نوینی هستیم که هنگام ظهور اسلام و نزول آیات قرآنی، به وجود نیامده بودند. از این رو، صراحتاً حکمی در رابطه با آن‌ها در سنت و احکام دینی دیده نمی‌شود. برخی از اندیشمندان مسلمان باور دارند که آیات آسمانی قرآن و سنت اسلامی، پاسخگوی تمامی تعارضات و نیازهای زندگی بشری در تمام دوره‌ها هستند، به شرط آن‌که فقها بدانند چطور خوانش تازه‌ای از دستورات دینی داشته باشند. طاها عبدالرحمان (Taha Abdurrahman) از پژوهشگران مشهور مراکشی است که به لحاظ اعتقادی، از نومعتزلیان جهان عرب به شمار می‌رود. او تلاش داشته تا الگوهای تازه‌ای را برای تفکر در چارچوب اندیشه‌ی اسلامی مطرح کرده و شرایط لازم را برای بروز نوآوری‌های درونی در عرصه‌های فقه، اصول و فلسفه فراهم کند. کتاب پرسش از روش ثمره‌ی ارزشمند تلاش‌های وی برای رسیدن به همین هدف است.

اثر پیشِ رو، دربردارنده‌ی درس‌گفتارها و سخنان این اندیشمند در کلاس‌های درسی‌ وی بوده و کتابی مقدماتی برای آشنایی با مبانی فکری ایشان به شمار می‌رود. سه بخش کلی، کلیه‌ی مطالب آن را در خود جای داده‌اند و هر کدام زیربخش‌های متعددی را شامل می‌شوند. بخش اول، روش تکامل‌گرایانه و کاربرد آن را در رابطه با سنت مطرح می‌کند. این روش همان شیوه‌ای است که طاها عبدالرحمان برای طرح الگوهای نوین فکری، به متفکران علوم اسلامی پیشنهاد می‌کند. نویسنده به مخاطبان خود می‌آموزد که چگونه می‌توانند نگرش جدیدی را نسبت به سنت اتخاذ کنند. در ادامه، خوانندگان با برخی از مفاهیم کلیدی مرتبط به این موضوع، مانند «نگرش» و «نوآوری» آشنا می‌شوند. در مباحث بعدی کتاب پرسش از روش، پایه‌ها و مبانی نگرش تکامل‌گرا معرفی می‌شوند. اصول تداخل، تقریب و ...، مباحث اصلی این بخش را تشکیل می‌دهند.

در این کتاب تلاش شده تا دیدگاهی کاربردی نسبت به نوسازی مقاصد شریعت مطرح شود و مورد واکاوی قرار بگیرد. ارتباط میان علم مقاصد با اخلاق اسلامی و پیوند میان علم اخلاق و فقه، در این بخش به‌تفصیل بررسی می‌شوند. در بخش دوم کتاب، روشمندی متداول میان فلاسفه، موضوع بحث قرار گرفته. در این راستا، مبانی زبانی علم فلسفه، الهام گرفتن از زبان عموم مردم برای شکل دادن به اصطلاحات فلسفی و نسبی بودن زبان فلسفی توضیح داده شده‌اند. سپس طاها عبدالرحمان شرحی از نظریه‌ی مقولات ارسطو، ریشه‌ی زبانی مقولات و مقولاتی که در زبان عربی وجود دارند را ارائه کرده است. فلسفه‌ی محض و فلسفه‌ی تطابقی، همچنین فلسفه‌ی غیرتطابقی نیز مورد توجه نویسنده بوده‌اند و ویژگی‌های آن‌ها تشریح شده است.

پس از این مباحث، مؤلف با طرح این پرسش که آیا عقلانیت تکثرپذیر هست یا نه، موضوع جدیدی را مطرح می‌کند. مشخصه‌های فعل عقل و فعل خردورزی، همین‌طور ویژگی‌های فعل تعاقل و انواع روابطی که میان افعال سه‌گانه‌ی تعقل وجود دارد، در پاسخ به همین پرسش بیان می‌شوند‌. در پایان بخش دوم اندیشه‌های حکیم بدیع‌الزمان، پیرامون تفاوت میان فلسفه‌ی بشری با حکمت قرآنی ذکر شده و تحلیل می‌شوند. سومین بخش کتاب پرسش از روش، انواع شیوه‌های استدلال‌گرایی در منطقه را واکاوی کرده. جدال پسندیده، علم کلام و دانش مناظره، امکان بهره بردن از مناظره در تبلیغ دین اسلام، الگوی نظری مناظره، مشروع بودن علم منطق بر اساس سنت اسلامی و معیارهای مشروع بودن منطق و معیارهای مخالفت با آن، برخی از موضوعات محوری بخش سوم به شمار می‌روند. از دیگر مباحث سومین بخش، می‌توان به این موارد اشاره کرد: استدلال‌های طبیعی و دلیل‌محور، اختلاف در اندیشه‌ی اسلامی و اختلاف در اندیشه‌ی منطقی، وجود ابهام در گفتمان طبیعی، قیاسی و یا جدلی بودن گفتمان طبیعی، لزوم یا عدم لزوم آشنایی با علم منطق برای حقوق‌دانان، کاربرد منطق برای علم حقوق، استفاده‌ی ابزاری از منطق توسط حقوق‌دانان و انتقاد از منکران علم منطق.

طاها عبدالرحمان کتاب پرسش از روش را با دو پیوست به پایان رسانده. پیوست نخست جنبه‌های نوگرایی، تکامل‌گرایی و ابزاری بودن علم اصول فقه را تجزیه و تحلیل کرده است. پیوست دوم نیز به روزآمد کردن روش ارزیابی سنت توجه داشته و ثمرات دیدگاه تکامل‌گرایانه به سنت اسلامی را بررسی می‌کند. بدون شک واژه‌نامه‌ای که در صفحات پایانی کتاب قرار گرفته، در درک بهتر مطالب این اثر، یاری‌رسان مخاطبان خواهد بود.

اگر به‌عنوان حقوق‌دان یا پژوهشگر حوزه‌ی اسلام‌شناسی، میزان انطباق قواعد اسلامی و فقهی با نیازهای جامعه‌ی امروز، دغدغه‌ی شما هم هست و مشتاقید بدانید چطور می‌توان رویکرد تازه‌ای را برای استفاده از دستورات دینی، در حل مسائل کنونی به کار گرفت، خواندن اثر حاضر را فراموش نکنید. در عین حال که از آموزه‌های نویسنده نهایت بهره را خواهید برد، با بخش‌هایی از علم اصول فقه نیز آشنا خواهید شد. ترجمه‌ی این کتاب به کوشش نرگس خسروی سوادجانی صورت گرفته و چاپ و نشر آن نیز به همت انتشارات ترجمان علوم انسانی انجام شده است.

کتاب پرسش از روش برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویانی که در حال تحصیل در رشته‌ی فلسفه‌ی اسلامی هستند، حقوق‌دانان، اساتید رشته‌ی اصول فقه و تمامی مخاطبانی که قصد دارند در مورد نگرش نوین نسبت به سنت اسلامی به مطالعه بپردازند، از خواندن کتاب پرسش از روش، بهره‌ی فراوانی خواهند برد.

در بخشی از کتاب پرسش از روش: حرکت به سوی الگوی نوینی از اندیشه می‌خوانیم

ویژگی عقلانی: ما پژوهشگری را در حوزه سنت نمی‌یابیم، مگر اینکه ادعا می‌کند در نگاه به سنت از شیوه‌ای عقل‌گرایانه پیروی کرده و در صدد است به ما بقبولاند که هیچ‌کس عاقل‌تر از او در پرداختن به سنت نیست، اگرچه که عقلانیت در جان‌مایه آدمیان همچون معبودی درآمده و می‌توانیم درباره عقلانیت بگوییم که بت‌پرستی نهفته‌ای است، همچون بت‌پرستی آشکار. اگر بخواهیم گفتار و کردار این گروه را راجع‌به عقلانیت در متون سنتی بیازماییم و پالایش کنیم، دشوار است کسی را بیابیم که در گفتار و کردار با غیر از خودش توافق داشته باشد. عقلانیت از نظر هر یک از آن‌ها چیزی است که خودش به آن باور دارد. بهترین گواه ما تفاوت در نتایجی که به آن رسیده‌اند و ناسازگاری روش‌های آن‌هاست، درحالی‌که همه ادعا می‌کنند عقل‌گرا هستند. هنگامی‌که شروع به پالایش این گفتارها و کردارها درباره عقل و عقلانیت می‌کنیم، درمی‌یابیم که بیشتر آن گفتارها و کردارها با آنچه ادعا می‌شود متفاوت است، ‌که این می‌تواند به دو دلیل باشد: یا به این دلیل است که توان آشکارساختن مرزهای بین امر عقلانی و غیرعقلانی را ندارند، و این به‌خاطر کم‌بهر‌گی آن‌ها از ابزار منطقی است؛ یا اینکه آن‌ها از عقلانیت آن دسته از اندیشه‌ها برخوردارند که دوران آن سپری شده و جایی جز در ذهنشان ندارد.

بهترین دلیل ما برای این مسئله این است که به‌هنگام مشخص‌کردن منظور آنان از «معقول» و «غیرمعقول» در گفتارشان شاهد چنان پریشانی‌گویی‌ای هستیم که انسان عاقل آن را برنمی‌تابد؛ از نمادهای این پریشانیْ کاربرد معانی متفاوت و ناسازگار برای این دو مفهوم است. گاهی منظور آنان از «غیرمعقول» هر چیزی است که با عقل در ستیز باشد، همان‌طور که نادرستی با درستی در ستیز است و این همان معنایی است که ذاتاً باید حفظ شود، اما گاهی منظور آنان از «غیرمعقول» چیزی است که از حد و مرز عقل فراتر رود، بی‌آنکه با عقل در ستیز باشد، به این دلیل که اکنون عقل‌های ما توانایی دانستن آن را ندارند. گاهی نیز منظورشان هر چیزی است که با عقل پیوندی ندارد، چراکه در مورد چیزی مانند سنگ درست نیست بگوییم این یک امر عقلانی یا غیرعقلانی است. بنابراین ازآنجاکه عقلانی‌بودن یا نبودن با سنگ سنخیت ندارد، شایستگی ندارد که برای سنگ صفت واقع شود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه دبیر مجموعه
پیشگفتار
بخش نخست: روش تکامل‌گرا در باب سنت
اول: چگونه در نگرشمان به سنت نوآوری کنیم؟
1. مفهوم «متن سنت اسلامی-عربی»
2. مفهوم «نگرش»
3. مفهوم «نوآوری»
4. مفهوم «چگونگی»
دوم: پایه‌های نگرش تکامل‌گرا در پرداختن به سنت
1. اصل تداول
2. اصل تداخل
3. اصل تقریب
سوم: دیدگاهی کاربردی برای نوسازی مقاصد شریعت
1. علم مقاصد و اخلاقی اسلامی
2. نظریه‌های مقصدی سه‌گانه
3. اصلاح نظریه ارزش‌های مقصدی
4. پیوند میان علم اخلاق و علم فقه در دو سوی «میانه‌روی» و «افراط‌گرایی»
بخش دوم: روشمندی متداول فلسفی
چهارم: مبانی زبانی فلسفه
1. اقتباس اصطلاحات فلسفی از زبان عادی
2. ارزیابی نسبی‌بودن زبان فلسفی
پنجم: اصول زبانی مقولات فلسفی: شاخص‌های نظری در مقولات عربی
1. نظریه مقولات ارسطو
2. ریشه زبانی مقولات
3. مقولات زبان عربی
ششم: افسانه فلسفه محض
1. فلسفه محض و مطابقت
2. ویژگی‌های فلسفه تطابقی
3. ویژگی‌های فلسفه غیرتطابقی
4. ویژگی‌های عقلانیت تحول‌پذیر
هفتم: آیا عقلانیت تکثرپذیر است؟ رهیافت تعقل از دیدگاه فلسفه عربی
1. ویژگی‌های فعل عقل
2. ویژگی‌های فعل خردورزی
3. ویژگی‌های فعل تعاقل
4. انواع روابط بین افعال سه‌گانه تعقل
هشتم: فصل‌الخطاب تفاوت بین فلسفه بشری و حکمت قرآنی از دیدگاه حکیم بدیع‌الزمان
1. بدیع‌الزمانِ فیلسوف و پیونددهی میان فلسفه و حکمت
2. بدیع‌الزمانِ حکیم و جداکردن فلسفه از حکمت
بخش سوم: شیوه استدلال‌گرایی در منطق
نهم: از جدل پسندیده تا دانش مناظره تا علم کلام
1. بهره‌گیری تبلیغ اسلامی از شیوه مناظره
2. الگوی نظری مناظره
3. منطق اعتقادی مناظره‌کنندگان
دهم: مشروعیت دانش منطق در سنت اسلامی
1. ملاک‌های مشروعیت منطق و ملاک‌های مخالفت با آن
2. ارزیابی مخالفت با منطق و بازیابی مشروعیت منطق
یازدهم: منطق استدلال دلیل‌محور و استدلال طبیعی و نمونه‌های آن
1. از اختلاف در ابعاد اندیشه فلسفی تا اختلاف در ابعاد اندیشه منطقی
2. ابهام گفتمان طبیعی
3. استعاری‌بودن دوگانه گفتمان طبیعی
4. قیاسی و جدلی‌بودن گفتمان طبیعی
دوازدهم: آیا حقوقدان به فراگیری دانش منطق نیازمند است؟
1. حقوق و استفاده کاربردی منطق
2. دانش حقوق و چگونگی پرداختن ابزاری به منطق
3. تناقضات در دیدگاهی که منطق را انکار می‌کند
پیوست 1: دانش اصول فقه: نوگرایی، تکامل‌گرایی و ابزاری‌بودن
1. نوگرایی
2. تکامل‌گرایی
3. ابزاری‌بودن
پیوست 2: مسلمات و نتایج نگرش تکامل‌گرا به سنت در کتاب: روزآمدکردن روش در ارزیابی سنت
واژه‌نامه
نمایه