معرفی و دانلود کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران

معرفی کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران

کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران، تألیف مجید کیانی، شرح مفصلی از ردیف و نظام موسیقی کلاسیک ایرانی است. این کتاب منبعی ارزشمند از تمام اطلاعاتی‌ست که برای درک پیچیدگی‌های ردیف و نظام موسیقی ایرانی به آن‌ها نیاز دارید. نویسنده‌ی این کتاب که از بزرگ‌ترین استادان موسیقی کلاسیک ایرانی‌ است، به مهم‌ترین شاخصه‌های ردیف می‌پردازد.

درباره‌ی کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران

نظام موسیقی کلاسیک ایرانی از اواخر دوران قاجار ساختاری جدید پیدا کرد که به آن نظام ردیفی یا موسیقی دستگاهی می‌گویند. ردیف، مجموعه‌ای از آهنگ‌های کوچک است که گوشه نام دارند. کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران به علاقه‌مندان موسیقی ایرانی توضیح می‌دهد که از کنار هم قرار گرفتن گوشه‌ها به شکلی مرتب (ردیف‌شده) دستگاه‌ها تشکیل می‌شوند. گوشه‌های مهم هریک نماینده‌ی درجه‌ای خاص از دستگاه هستند. دستگاه‌ها دارای نقطه‌ی درآمد و فرود هستند در فرود به نقطه‌ی اول باز می‌گردند؛ همچنین گوشه‌های مشترکی بین دستگاه‌ها وجود دارد که از طریق آن‌ها به یکدیگر راه می‌یابند و وارد فضای یکدیگر می‌شوند؛ اصطلاح مرکب‌نوازی یا مرکب‌خوانی اشاره به این قابلیت دارد که نوازنده یا خواننده با استفاده از این گوشه‌های مشترک ترکیبی از چند دستگاه را ارائه می‌دهد. به دستگاه‌های مختصر که دارای نقطه‌ی درآمد و فرود هستند و به‌جای دیگری سیر نمی‌کنند آواز گفته می‌شود. آوازها زیرمجموعه‌ی دستگاه‌ها هستند و در واقع از گوشه‌های بسیار بزرگ تشکیل‌ شده‌اند.

کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران، همان‌طور که از نامش پیداست، ردیف را به هفت دستگاه تقسیم می‌کند؛ این دستگاه‌ها عبارت‌اند از: «دستگاه شور که بزرگ‌ترین دستگاه است، دستگاه ماهور، دستگاه چهارگاه، دستگاه سه‌گاه، دستگاه همایون، دستگاه نوا و دستگاه راست‌پنج‌گاه». آوازها نیز به پنج دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: «ابوعطا، دشتی، بیات ترک، افشاری، بیات کرد». این آوازها زیرمجموعه‌ی دستگاه شور هستند. در نهایت، آواز بیات اصفهان زیرمجموعه‌ی دستگاه همایون قرار می‌گیرد. مجموعه‌ی این دستگاه‌ها و آوازها ردیف موسیقی ایرانی را می‌سازد و تمامی تصنیف‌ها و قطعات کلاسیک ایرانی در یکی از این دسته‌ها می‌گنجد.

مجید کیانی در کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران، در ابتدا تاریخچه‌ای از موسیقی ایرانی را ارائه می‌دهد و با توضیحاتی از نظام قدیم موسیقی ایرانی که قبل از ردیف مرسوم بوده به بیان توضیحات می‌پردازد؛ در گذشته، موسیقی مقامی موسیقی کلاسیک ایرانی بود؛ مشاهده‌ی تشابهات بین موسیقی دستگاهی و ردیفی با موسیقی مقامی پیشین نشان می‌دهد که سیر تطور موسیقی به‌تدریج صورت گرفته و بسیاری از موسیقی قدیم ایران برجای خود باقی‌مانده و اسامی عوض شده است. مقام‌های پیشین که تعداد آن‌ها به دوازده قسمت می‌رسید عبارت بودند از: «عشاق، نوا، بوسلیک، راست، عراق، اصفهان، زیرافکند، بزرگ، زنگوله، رهاوی، حسینی و حجاز». کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران پس از توضیح نظام قدیم و موسیقی دستگاهی که هر دو را با ساختار دقیق تحلیلی شرح داده به شیوه‌های روایت موسیقی ردیفی ایران می‌پردازد. در موسیقی کلاسیک ایرانی ردیف موسیقی با جزئیات و دستگاه و آوازها به دو قسمت سازی و آوازی نیز تقسیم می‌شود. ردیف آوازی و سازی هر دو از یک ساختار تئوریک برخوردارند، اما بالطبع شیوه‌های اجرایی با یکدیگر متفاوت است.

در ادامه‌ی بحث، مجید کیانی به شرح شیوه‌های اجرا و آداب آن می‌پردازد و سپس اندیشه‌ی ایرانیان از موسیقی را مورد بحث قرار می‌دهد که در این بخش انواع موسیقی ایران، اعم از موسیقی ردیفی، نواحی، مذهبی و عامیانه بررسی می‌شود و آسیب‌شناسی‌ای گذرا از آنچه بر امروز موسیقی ایران می‌گذرد ارائه می‌گردد.در ادامه‌ی کتاب هفت دستگاه موسیقی ایرانی، نویسنده به بیان مفاهیم بنیادین موسیقی در بستر موسیقی کلاسیک ایران روی می‌آورد؛ مفاهیمی چون صدا، فواصل، گردش نغمات، وزن، تزیین و تکرار؛ هریک از این مفاهیم دارای بحثی مفصل در اندازه‌ی کتابی مجزا هستند.

مجید کیانی در نگارش کتاب ردیف هفت دستگاه موسیقی ایران از منابع متعددی استفاده کرده؛ از رسالات موسیقی گرفته تا شواهد خود هنرمند در تمام سالیان تلمذ نزد اساتید بزرگ و راویان اولین موسیقی ردیفی و دستگاهی. این دقت و عظمت در اثر سبب شده تا این کتاب جز مرجع‌های ردیف و اطلاعات تئوریک موسیقی ایرانی قرار گیرد. کتاب ردیف هفت دستگاه در سال 1368 چاپ شده و سپس پس از مدت‌ها توقف در سال 97 توسط انتشارات سوره مهر دوباره تجدید چاپ شده است.

کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران مناسب چه کسانی است؟

این کتاب به‌ تمامی علاقه‌مندان به حوزه‌ی موسیقی و موسیقی ایرانی پیشنهاد می‌شود.

با مجید کیانی بیشتر آشنا شویم

سید عبدالمجید کیانی هندی متولد 1320 در تهران است. کیانی نوازنده‌ی مطرح سنتور و استاد موسیقی ایرانی است که در تعلیم تعداد زیادی از موسیقی‌دانان مطرح نسل جدید نقش پررنگی داشته است. مجید کیانی در آموزش موسیقی ایرانی سعی کرده است وام‌دار شیوه‌ی استادان قاجاری و بنیان‌گذاران ردیف باشد و از دخل تصرف در آن دوری کند. او در هنرستان آزاد تهران موسیقی را نزد منوچهر صادقی و محمد حیدری آموخت و پس‌ از آن نزد استاد بزرگ موسیقی ایرانی، ابوالحسن صبا به فراگیری ساز سنتور مشغول شد. وی در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی به یادگیری ردیف نزد استادان داریوش صفوت‌ و نورعلی برومند پرداخت؛ برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد به دانشگاه سوربن پاریس رفت و در رشته‌ی قوم‌موسیقی‌شناسی به تحصیل مشغول شد و در سال 1358 به ایران بازگشت و در همان سال در دانشگاه تهران به‌عنوان استاد موسیقی به آموزش سنتور پرداخت. از کتاب‌های مجید کیانی می‌توان به «مبانی نظری موسیقی ایران»، «ستاره‌ی عشق» و «چگونگی پژوهش در موسیقی ایرانی» اشاره کرد.

در بخشی از کتاب هفت دستگاه موسیقی ایران می‌خوانیم

خوانندگی در گوشه‌های موسیقی (غزل‌خوانی)

استاد آواز یا خواننده، هنرمند پس از درآمدهای کوتاه و بدون کلام در دستگاه یا آواز مورد نظر کار خود را شروع می‌نماید و سپس غزلی مناسب برای خواندن برمی‌گزیند معمولاً از حافظ، سعدی و یا مولانا چنان که محتوا و وزن آن با لحن و وزن گوشه مورد نظر نیز منطبق باشد، آنگاه با تلفیقی هنرمندانه از شعر و موسیقی و با توجه به ویژگی‌های فنی و هنری موسیقی آوازی کار خود را ادامه می‌دهد. از آن جا که کلمات، شعر خصوصاً گردش نغمات در خاتمه آهنگ ناتمام می‌ماند، خواننده کلماتی مانند‌ای، یار، حبیبم، عزیزم، آمان و... در بین، آغاز و یا انتها به ابیات مورد نظر می‌افزاید و درنتیجه اشعار را با گردش نغمات گوشه‌های ردیف هماهنگ می‌سازد، البته اضافه نمودن چنین کلماتی با کمال استادی و مهارت انجام می‌پذیرد، چرا که کوچکترین خطایی در این مورد به شعر، موسیقی و هنر خوانندگی صدمه می‌زند.

فهرست مطالب کتاب

بخش اول: ردیف (پژوهشی در زمینهٔ موسیقی سنتی ایران)
1. سرآغاز
2. نظری اجمالی به موقعیت کنونی موسیقی سنتی ایران
3. دستگاه‌ها و آوازها
4. موسیقی‌سازی ردیف
5. موسیقی آوازی ردیف
6. وزن در موسیقی ردیف
7. سازهای موسیقی سنتی ردیف
8. اجرای موسیقی ردیف
بخش دوم: نقش اندیشه در موسیقی سنتی ایران
فصل اول: موسیقی کنونی ایران
فصل دوم: محورهای اساسی موسیقی سنتی ایران
1. صدا
2. فواصل
3. گردش نغمات
4. وزن
5. تزیین و تکرار
بخش سوم: توضیحات و فهرست‌ها
توضیحات
فهرست‌ها
1. آهنگ‌ها
2. تصویرها، جدول‌ها و شکل‌ها
3. سازها
4. شعرها
5. منابع استفاده شده
6. موضوعی
7. نام‌ها
8. واژه‌نامۀ انگلیسی فارسی
9. واژه‌نامۀ فارسی انگلیسی