زندگینامه و دانلود بهترین کتاب‌های علی اکبر دهخدا

زندگینامه علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا (Ali-Akbar Dehkhoda) در تهران و در یک خانواده‌ی معمولی ایرانی به دنیا آمد. پدرش، خانباباخان، از ملاکان قزوین بود و مادرش زنی از قشر سنتی اما اندکی دغدغه‌مند جامعه. او پسرش را از کودکی به محضر استادانی چون مرحوم حاج شیخ هادی مجتهد نجم‌آبادی و شیخ غلامحسین بروجردی فرستاد تا علوم قدیمه را، از صرف تا کلام، نزد ایشان بیاموزد.

از این رو، علی اکبر دهخدا به مدت ده سال شاگردی این بزرگان را کرد و زبان عربی و علوم دینی را از اینان فرا گرفت، و پس از آن و بعد از تأسیس مدرسه‌ی سیاسی در تهران، برای ادامه‌ی تحصیلات به آنجا رفت و به تحصیل علوم مدرن‌تر و همچنین زبان فرانسه پرداخت. دهخدا بعدها به اروپا رفت؛ دانش خویش از جمله زبان فرانسه را گسترش داد و با دستی پر و کوله‌ای اندوخته‌تر از دانش به وطن بازگشت که آن زمان مصادف بود با آغاز مشروطیت در ایران. در این هنگام بود که دهخدا با همکاری دو تن از یارانش، یعنی مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم‌خان، هفته‌نامه‌ی معروف صور‌اسرافیل را منتشر کرد و به نوشتن ستون طنز چرند و پرند با امضا و تخلص «دخو» در آن پرداخت.

این ستون که سرشار از دست‌نوشته‌های طنز علی اکبر دهخدا است، خود سرآغاز فصل جدیدی در نثر فارسی به شمار می‌رود که به ساده‌نگاری معروف است و بعدها توسط کسانی چون محمدعلی جمال‌زاده در مجموعه‌ی «یکی بود یکی نبود» و صادق هدایت در مجموعه‌داستان‌های کوتاهش به پختگی و تکامل رسید.

سبک نگارش جدید این ستون، و همچنین دستمایه قرار دادن موضوعات فرهنگی و اجتماعی آن زمان و بیان مفاسد سیاسی آن دوران با استفاده از قلم طنز، علی اکبر دهخدا را به یکی از بنیان‌گذاران اصلی طنز در ایران و همچنین یکی از شجاع‌ترین و جسورترین آنان تبدیل کرد.

فعالیت‌های سیاسی و مسیر نویسندگی علی اکبر دهخدا

 علی اکبر دهخدا، در جریان مشروطیت و پس از کودتای محمدعلی شاه در 1287، همراه با آزادی‌خواهان دیگر به کشورهای همجوار و اروپا تبعید شد، اما از فعالیت‌های ادبی و سیاسی‌اش دست برنداشت و در سوئیس اقدام به انتشار مجدد هفته‌نامه‌ی صوراسرافیل کرد.

در آغاز جنگ جهانی اول و پس از اشغال و سقوط دولت توسط روس‌ها، علی اکبر دهخدا همراه با اعضای کمیته‌ی مهاجرت به ایران آمد و مدتی پس از انحلال حکومت، در برخی مناطق چهارمحال‌وبختیاری به سر برد و نطفه‌ی اولیه‌ی تدوین لغت‌نامه در آنجا در سرش بسته شد. او که در اندیشه‌ی گردآوری و تدوین لغت‌نامه یا فرهنگ‌نامه‌ای جامع برای زبان فارسی بود، در همین زمان شروع به یادداشت‌برداری و نگارش متون لازم برای لغت‌نامه و حتی امثال و حکم کرد.

پس از پایان جنگ جهانی اول، علی اکبر دهخدا به تهران بازگشت و از امور سیاسی کمی فاصله گرفت و پس از تجربه‌ی کارهایی نظیر ریاست کابینه‌ی وزارت معارف (وزارت فرهنگ فعلی) و ریاست تفتیش وزارت عدلیه (وزارت دادگستری فعلی) در سال 1314 به عضویت فرهنگستان ایران درآمد و مابقی عمر پرثمر خویش را صرف کارهای علمی، ادبی و فرهنگی کرد و یکسره به کار لغت‌نامه و مطالعه و پژوهش در راستای آثار دیگرش پرداخت.

بهترین کتاب‌های علی اکبر دهخدا

نثر علی اکبر دهخدا ادیبانه و گاه دشوار بود و با آنکه از اصطلاحات و واژگان کوچه و بازاری استفاده می‌کرد، باز هم خواندن آثارش برای برخی از مردم چندان آسان نبود. با این حال، علامه دهخدا همواره مخاطب خود را میان طیف وسیعی از روشنفکران و مردم عامی داشت. در ادامه، مروری خواهیم داشت بر برخی از مهم‌ترین آثار علی اکبر دهخدا:

کتاب لغت‌نامه‌ی دهخدا: معروف‌ترین اثر علی اکبر دهخدا لغت‌نامه است که حاصل بیش از چهل سال تلاش شبانه‌روزی و عرق‌ریزی روح او در معنی و تفسیر واژه‌های فارسی و بعضی از واژه‌های عربی است که وارد زبان فارسی شده‌اند. در این اثر سترگ، کلیه‌ی واژگان فرهنگ‌های خطی و چاپی فارسی تفسیر و در کنار آن، بسیاری از غلط‌های گذشتگان نیز تصحیح شده‌‌اند و برای دوری از اشتباه تلفظ کردن واژگان، حروف حرکت‌دار هر واژه نیز ذکر شده است.

لازم به ذکر است علاوه بر علی‌ اکبر دهخدا، گروهی از پژوهندگان و چهره‌های شاخص زبان و ادب فارسی مانند حسن احمدی گیوی، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، محمد دبیر سیاقی، جلیل دوستخواه، ذبیح الله صفا، سید جعفر شهیدی و... نیز در تدوین و تألیف این اثر عظیم و ماندگار نقش بسزایی داشته‌اند. 

کتاب امثال و حکم: ضرب‌المثل‌ها بازتاب اندیشه‌ها، رنج‌ها، شادی‌ها و حتی تجربیات یک جامعه است که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. علی اکبر دهخدا نیز در راستای انتقال این مفاهیم و تجربیات، دست به تألیف کتاب امثال و حکم زد و کتابی در چهار جلد شامل 50 هزار ضرب‌المثل و کلمات قصار را به نگارش درآورد که قسمت عمده‌ی آن از اشعار شاعران قدیم پارسی‌زبان گرفته شده است و تنها بخش اندکی از آن به ضرب‌المثل‌های عامیانه تعلق دارد.

کتاب چرند و پرند: این کتاب در واقع نوشته‌های طنز اجتماعی و سیاسی دهخدا در هفته‌نامه‌ی صوراسرافیل است که در این مجموعه گردآوری شده و در قالب داستان کوتاه، اعلامیه، تلگراف و گزارش خبری به نقد سیاسی، اجتماعی و گاه مذهبی جامعه پرداخته است. تمامی این نوشته‌ها با اسامی مستعار علی اکبر دهخدا مثل دخو، خرمگس، دخو علیشاه، خادم‌الفقرا، دخو علی، دمدمی، اویارقلی، و جناب ملااینک‌علی و... نوشته می‌شد و نویسنده از این شخصیت‌ها در روایات خود استفاده می‌کرد.

کتاب اشعار دهخدا: با آنکه اشعار زیادی از علامه دهخدا در دست نیست، با همین مقدار اندک، می‌توان او را یکی از پیشگامان تجددگرایی در شعر دانست. اشعار علی اکبر دهخدا اغلب طنزی تلخ و گزنده دارد و شامل مضامینی چون وطن‌پرستی، دادخواهی مردم عامی، رسوایی حکام نالایق و ظالم، مبارزه با جور و داد و... می‌شود که در قالب مثنوی، غزل، مسمط، دوبیتی و گاه رباعی سروده شده است.

شما می‌توانید برخی از بهترین آثار علی اکبر دهخدا را در سایت و اپلیکیشن کتابراه بیابید.

سبک نگارش و دیدگاه‌های علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا را پیشتاز طنزنویسی مدرن در زبان فارسی امروزی می‌دانند که توانست با خلاقیت و نبوغ مثال‌زدنی‌اش در هفته‌نامه‌ی صوراسرافیل، طنز فارسی را به درجه‌ی قابل قبول و اعلایی ارتقا دهد. یادداشت‌های طنز او به نام چرند و پرند در این هفته‌نامه از دهخدا چهره‌ای ماندگار و محبوب خلق کرد که با تلفیق با طبع شاعرانه‌ی او توانست در حافظه‌ی جمعی ایرانیان تا به امروز ماندگار شود.

از آنجا که عشق و علاقه و تعصب به مردم عامی و معمولی جامعه از ویژگی‌های نوشته‌های طنز علی اکبر دهخدا به شمار می‌آمد و توجه‌ ویژه‌ی او به این قشر و معضلاتشان در خط به خط آثارش دیده می‌شد، سنت‌گرایان متعصب و طرفداران استبداد به مخالفت و اعتراض شدید با او برخاستند و سعی داشتند به هر نحوی شده او را ساکت کنند. اما دهخدا از پای ننشست و به راه خود در سنگر ادبیات ادامه داد؛ تا آنجا که لغت‌نامه‌ی بزرگ او که دربرگیرنده‌ی واژه‌های زبان فارسی با معنای دقیق آن‌هاست و همچنین کتاب امثال و حکمش که سرشار از ضرب‌المثل‌ها، احادیث و حکمت‌های نغز زبان فارسی است، گواه استقامت و بردباری دهخدا در برابر این مخالفان و نشان‌دهنده‌ی دانش و شخصیت والای این نویسنده است.

علی اکبر دهخدا از نگاه دیگران

- علی اکبر دهخدا در زندگی ادبی، مردی پرتلاش و با پشتکاری شگفت‌انگیز بود. در سراسر عمر خود از کار و کوشش باز نایستاد. چنانکه حتی در ایام عزلت در چهارمحال‌وبختیاری به تألیف فرهنگ فرانسه به فارسی دست زد و روح‌القوانین منتسکیو را ترجمه کرد. آثار معروف و گران‌قدر او نظیر امثال‌وحکم و لغت‌نامه و متون متعددی از شعر و نثر فارسی که تصحیح کرده و مقالات تحقیقی که نوشته، حاصل مطالعه و تتبع چهل‌وپنج‌ساله‌ی او در ادب فارسی است و نمودار عشقی سرشار به زبان و فرهنگ ایران‌زمین. (غلامحسین یوسفی)

- مسلم است که به‌نسبت عظمت لغت‌نامه اشتباهات و خطایای بسیار در آن راه یافته و هیچ‌کس بیش از مرحوم دهخدا و اعضای لغت‌نامه از این لغزش‌ها آگاه نیستند. مرحوم دهخدا می‌فرمود در تألیف عظیمی مانند لغت‌نامه تا ده‌هزار اشتباه معفو است. (محمد معین)

- نثر دهخدا راه‌هایی گشود و در جهات مختلف پیروان و ادامه‌دهندگان توانایی یافت و شعرهای به‌ زبان عامیانه‌اش نیز بنیاد پیگیری‌ها و راه و روش‌هایی کمابیش جدید گشت؛ زیرا مواد تازه و موجبات تحول در آن‌ها بیشتر و ریشه‌دارتر بود. چنانچه می‌دانیم این‌گونه شعر و نثر او توانست نقطه‌ی شروع و مبنای تکامل و تحولی بشود که بحثی مبسوط و معروف دارد که به آن آشناییم. (مهدی اخوان ثالث)

اقتباس‌های سینمایی و فرهنگی از علی اکبر دهخدا

- ساخت فیلم سینمایی «زندگی دهخدا» به‌ کارگردانی محمدرضا ورزی و تهیه‌کنندگی علی لدنی در سال 1386 
- خلق سوژه‌ای کارتونی از شمایل علی اکبر دهخدا توسط دو کاریکاتوریست‌ برجسته به نام‌های هادی حیدری و بهمن عبدی
- خلق یک مجسمه و دو پرتره‌ی نقاشی از دهخدا توسط علی‌ اکبر صنعتی، نقاش و مجسمه‌ساز.

حقایقی جالب درباره علی اکبر دهخدا

- جایزه‌ی علی‌ اکبر دهخدا، به پیشنهاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، به منظور ارج نهادن به شخصیت تأثیرگذار علامه دهخدا توسط شورای مؤسسه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا تصویب شد، جایزه‌ای که قرار است به کسانی که برای اعتلای زبان فارسی آثار ارزشمندی تألیف کرده‌اند اهدا شود.

- از سال 1394، جایزه‌ی کتاب ‌سال اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های علوم انسانی سراسر کشور با عنوان «نشان دهخدا» و طی سه دوره داوری آثار نویسندگان به آثار ادبی برتر اهدا می‌شود.

- در سال 1358، به ‌مناسبت یکصدمین سالگرد تولد دهخدا و به‌پاس خدمات ارزنده‌ی وی در ادبیات معاصر ایران، به نام ایشان تمبری زده شد.

اشعار و جملات برگزیده علی اکبر دهخدا

- این‌ها که از سرایر مملکت است. این‌ها تمام حرف‌هایی است که همه‌جا نمی‌توان گفت، من ریشم را که توی آسیاب سفید نکرده‌ام، جانم را از صحرا پیدا نکرده‌ام، تو آسوده باش هیچ‌وقت از این حرف‌ها نخواهم نوشت. به من چه که وکلای بلد را برای فَرط بصیرت در اعمال شهر خودشان می‌خواهند محض تأسیس انجمن ایالتی مراجعت بدهند. (کتاب چرند و پرند)

- در زمان نابینایی او شخصی نزد او آمد. ابو عیناء از او پرسید: کیستی؟
گفت: یکی از فرزندان آدم.
گفت: خدا تو را طول عمر دهاد. من گمان می‌بردم دیری است که نسل آدم برافتاده است! (کتاب امثال و حکم)

- ای مرغ سحر! چو این شب تار / بگذاشت ز سر سیاه کاری
وز نفحه‌ی روح‌بخش اسحار / رفت از سر خفتگان خماری
بگشود گره ز زلف زرتار / محبوبه‌ی نیلگون عماری
یزدان به کمال شد پدیدار / و اهریمن زشت‌خو حصاری
یادآر ز شمع مرده، یادآر! / ای مونسِ یوسف اندر این بند! (معروف‌ترین شعر دهخدا در سوگ جهانگیرخان صوراسرافیل)