معرفی و دانلود کتاب آخرین آغوش ماما: هیجانات حیوانات و آنچه درباره ما آشکار می‌سازند

معرفی کتاب آخرین آغوش ماما: هیجانات حیوانات و آنچه درباره ما آشکار می‌سازند

آیا حیوانات نیز همچون انسان‌ها عواطفی نظیر عشق و رنج و درماندگی و شادی و ... را تجربه می‌کنند؟ آیا می‌توان حساسیت حیوانات را مشابه حساسیت آدمیان در نظر گرفت؟ تلاش فرانس د وال در کتاب آخرین آغوش ماما صرف پاسخ گفتن به پرسش‌هایی این‌چنینی شده است. گفتنی است که این اثر یکی از برندگان جایزه‌ی PEN / E. O. Wilson به شمار می‌رود.

درباره کتاب آخرین آغوش ماما

در اینترنت ویدئویی تأثیرگذار وجود دارد که تا امروز میلیون‌ها بار دیده شده و بر احساسات طیف وسیعی از مخاطبان اثر گذاشته است. در این ویدئوی مستند و واقعی، شامپانزه‌ای به نام «ماما» را می‌بینیم که واپسین روزهای حیات خود را پشت سر می‌گذارد. ماما شامپانزه‌ی ماده‌ای در باغ وحش است که پیوندی عمیق و انسانی با زیست‌شناسی که عمر خود را صرف مطالعه‌ی رفتارهای ماما کرده، برقرار نموده است. آنچه در ویدئوی مذکور نظرگیر و جالب توجه است، رابطه‌ی عاطفی عمیقی است که میان ماما و زیست‌شناسِ مورد اشاره دیده می‌شود. زیست‌شناس، بنا به تجارب خود می‌داند که این آخرین باری است که ماما را می‌بیند. اما گویی ماما نیز از این واقعیت آگاهی دارد، و تحت تأثیر همین آگاهی، رفتارهای احساسی تکان‌دهنده‌ای را از خود به نمایش می‌گذارد؛ از جمله گریستن و در آغوش گرفتن انسانی که گویی او را دوست خود می‌داند.

کتاب آخرین آغوش ماما (Mama's Last Hug)، چنان‌که از عنوان آن پیداست، با الهام از ماجرای ویدئویی که شرح آن را خواندید نوشته شده است. فرانس د وال، زیست‌شناس برجسته‌ی هلندی، در این اثر تحسین‌شده که نخستین بار در سال 2018 به انتشار رسید، با نقل داستانِ تأثیرگذار ماما، پرسشی بس مهم و حیاتی را مطرح ساخته است: آیا حیوانات نیز، نظیر انسان‌ها عواطفی نظیر غم و اندوه و شادی را تجربه می‌کنند؟

پاسخ پرسش مذکور از این جهت حائز اهمیت است که به رفتار ما با گونه‌های جانوری جهت می‌دهد. ما غالباً مایلیم حیوانات را موجوداتی فاقد درک و شعور بپنداریم؛ چرا که در این صورت، وجدانمان چندان در قبالِ آزارها و اذیت‌هایی که همنوعانمان در مواجهه با حیوانات از خود بروز می‌دهند، معذب نمی‌شود. اما اگر بدانیم که حیوانات، نه تنها فاقد درک و شعور نیستند، بلکه از عواطف و احساسات و ادراکاتی مشابه ما آدمیان برخوردارند، دیگر نمی‌توانیم چشم بر رفتارهای حیوان‌آزارانه‌ی انسان‌ها ببندیم و از کنار این رفتارها به سادگی بگذریم.

دکتر فرانس د وال در کتاب آخرین آغوش ماما چنین استدلال می‌کند که انسان تنها موجود صاحب درک و شعور، یا به عبارتی، تنها گونه‌ی حساس جانوری، نیست. بلکه سایر حیوانات نیز، چنان‌که نتایج تحقیقات گوناگون علمی و زیست‌شناختی ثابت می‌کند، از احساسات و تمایلاتی مشابهِ احساسات و تمایلات آدمیان برخوردارند. با این تفاوت که انسان از ابزار منحصربه‌فردِ زبان برای بیان احساسات و تمایلات خویش برخوردار است؛ ابزاری که به‌کارگیری آن سبب می‌شود تنها عواطف آدمیان را معتبر و واقعی بدانیم. حال‌آن‌که عواطف و احساسات سایر گونه‌های جانوری نیز، به همان اندازه معتبر و واقعی است.

خلاصه‌ی کلام این‌که با خواندن کتاب آخرین آغوش ماما، ضمن آشنایی بیشتر با سازوکارهای زیستی حیوانات، می‌آموزیم که نسبت به سایر جانداران رفتاری بهتر و همدلانه‌تر داشته باشیم.

کتاب آخرین آغوش ماما توسط نازگل عزیزی به زبان فارسی ترجمه شده و از سوی نشر سایلاو در اختیار مخاطبین علاقه‌مند قرار گرفته است.

جوایز و افتخارات کتاب آخرین آغوش ماما

• نامزد دریافت جایزه‌ی بهترین کتاب گودریدز در بخش نوشتار علمی
• حضور در فهرست پرفروش‌ترین عناوین نیویورک تایمز
• برنده‌ی جایزه‌ی PEN / E. O. Wilson

نکوداشت‌های کتاب آخرین آغوش ماما

• فرانس د وال در کتاب آخرین آغوش ماما از طریق داستان‌هایی متنوع و نثری کوبنده، بر این ایده که انسان تنها جانورِ صاحب احساس و عاطفه است خط بطلان می‌کشد. نگرش مطرح‌شده در این اثر، تغییراتی ژرف را در نگاه اخلاقی ما به حیوانات سبب می‌شود. (Barbara J. King, NPR)

• مشاهدات و یافته‌های خیره‌کننده‌ی فرانس د وال به ما یاری می‌کند که نگاهی همدلانه‌تر به حیوانات داشته باشیم. با مطالعه‌ی کتاب آخرین آغوش ماما، دیگر آن فرد سابق باقی نخواهیم ماند. (People)

• درک نحوه‌ی رفتار انسان‌ها و حیوانات ضرورتی اساسی دارد. در این راه، هیچ راهنمایی بهتر از کتاب آخرین آغوش ماما وجود ندارد. (Sy Montgomery, The New York Times Book Review)

• در این کتاب چنین است که گویی متفکری طراز اول، ما را در صف اول نمایشی تأثیرگذار نشانده، و مقدار زیادی پاپ‌کورن به دستمان داده تا مخاطب داستان‌هایی سرگرم‌کننده و اثرگذار باشیم، که به ما در باب گونه‌ی خودمان و سایر جانداران مطالب بسیاری می‌آموزند. (Vicki Constantine Croke, Boston Globe)

• مطالب فرانس د وال در کتاب آخرین آغوش ماما در مواقعی تکان‌دهنده، اغلب مفرح و خنده‌دار و تقریباً همیشه روح‌نواز است. (Erin Wayman, Science News)

• فرانس د وال در این کتاب خواندنی، این غرور رایج انسان‌ها را که گمان می‌کنند کامل‌ترین و بهترین گونه‌ی جانداران‌اند، به پرسش می‌گیرد. (Jonathan Balcombe, author of What a Fish Knows)

کتاب آخرین آغوش ماما مناسب چه کسانی است؟

کتاب آخرین آغوش ماما برای آن دسته از مخاطبین عامی به رشته‌ی تحریر درآمده که مایل‌اند درباره‌ی رفتارها و احساسات حیوانات مطالب بیشتری بدانند.

با فرانس د وال بیشتر آشنا شویم

فرانس د وال (Frans de Waal) متولد سال 1948 و اهل کشور هلند است. او زیست‌شناسی برجسته، استاد دانشگاهی نامدار و صاحب چندین و چند کتاب تألیفی ارزنده است. وی همچنین، در آکادمی ملی علوم ایالات متحده‌ی آمریکا عضویت دارد. از میان آثار ترجمه‌شده از دووال به زبان فارسی، می‌توان به دو کتابِ «آخرین آغوش ماما» و «دوران همدلی: درس‌های طبیعت برای جامعه‌ای مهربان‌تر» اشاره کرد.

در بخشی از کتاب آخرین آغوش ماما می‌خوانیم

با گذشت سال‌ها، من از رابطه‌ی مشابه با ماما لذت بردم. این اسم را هم دقیقاً به دلیل حالت زن‌سالاری‌اش به او دادم، اما از آن جا که حالا در آن‌سوی اقیانوس اطلس زندگی می‌کنم، نتوانستم در این خداحافظی شرکت کنم. چند ماه پیش، ماما را برای آخرین بار دیدم. او که از فاصله‌ی بسیار دور در بین عموم مردم، چهره‌ی من را تشخیص داده بود، با وجود درد پاهایش به دلیل آرتروز، با اشتیاق و عجله حرکت کرد تا به من خوش‌آمد بگوید. او در حالی که دستش را به نشانه‌ی دعوت کردن دراز کرده بود، با صدای هوهو و خرناس به نهر پرآبی که ما را از هم جدا کرده بود نزدیک شد. شامپانزه‌ها در یک جزیره جنگلی زندگی می‌کنند - بزرگ‌ترین محوطه در هر باغ‌وحشی - جایی که من به‌عنوان یک دانشمند جوان، حدود ده‌ هزار ساعت آن‌ها را تماشا کرده بودم. ماما می‌دانست که در پایان روز، وقتی تمام میمون‌ها در قفس‌هایشان هستند، من برای یک گپ دوستانه به قفس شب او خواهم رفت.

گروه فیلم‌برداری، اغلب قابل پیش‌بینی بودن احوالپرسی ما را مورد استفاده قرار می‌دادند. قبل از رسیدن من، آن‌ها با دوربین‌های روشن آماده می‌ایستادند. کل کلونی میمون‌ها از همه‌جا بی‌خبر بودند و یک نفر به ماما اشاره می‌کرد تا مطمئن شود دوربین‌ها روی او ثابت مانده‌اند. او معمولاً با حالتی راحت جایی می‌نشست و خودش را تمیز می‌کرد یا می‌خوابید، سپس ناگهان یا متوجه من می‌شد یا صدایم را می‌شنید که او را صدا می‌زنم و نفس‌زنان با صدای خرناسی بلند بالا می‌پرید و به سمت من می‌دوید. گروه فیلم‌برداری تمام این اتفاقات، به همراه واکنش‌های من و چند شامپانزه‌ی دیگر که همان‌قدر خوب من را می‌شناختند را ضبط می‌کردند. مردم همیشه تحت تأثیر حافظه و اشتیاق ماما قرار می‌گرفتند.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت سایلاو
مقدمه
فصل اول. آخرین آغوش ماما
خداحافظی میمون مادرسالار
شناخت خود
چه کسی از این اتفاق شگفت‌زده می‌شود؟
نقش اصلی ماما
ماده‌ی آلفا (زن آلفا)
این‌ها پستاندارانی هستند که من می‌شناسم!
مرگ و سوگ
فصل دوم. دریچه‌ای به روح
وقتی نخستیان می‌خندند و لبخند می‌زنند
افکار خودتان را نشان دهید
گوش تا گوش
خنده‌دار بود!
هیجانات آمیخته
فصل سوم. از بدنی به بدن دیگر
همدلی و همدردی
سن عقلی
میمون نگاه می‌کند و تقلید می‌کند
بوسیدن محل درد
خوب و بد
همدلی در موش‌ها
فصل چهارم. هیجاناتی که ما را به انسان تبدیل می‌کنند
نفرت، شرمساری، گناه و سایر احساسات ناخوشایند
اسب تشنه
چشم در برابر چشم (یا قانون مقابله به مثل)
غرور و تعصب
مثل یک سگ گناه‌کار
معیار آخ گفتن!
هیجانات مانند اعضای بدن
فصل پنجم. اراده قدرت
سیاست، قتل، جنگ
مثل یک نر آلفا
درگیری‌های سیاسی
قتل
طبل جنگ
قدرت جنس ماده
فصل ششم. هوش هیجانی
در باب انصاف و آزادی اراده
تجلیل از قشر مخی
میمون‌های خیاری و انگوری
بازی آخرین پیشنهاد
اراده آزاد و مزخرفاتی در این باب!
مزخرفات!
از من حمایت کن
فصل هفتم. ذی‌شعور بودن
آنچه حیوانات احساس می‌کنند
گوشت و ذی‌شعور بودن
سگ کرایسپوس
تکامل بی معجزات
نه ماهی، گریه نکن
فرانمایی (شفافیت)
فصل هشتم. نتیجه‌گیری
تقدیرنامه
تصاویر