معرفی و دانلود کتاب آوای خوش دلدادگی: نگرش نوینی بر برخی از داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی

معرفی کتاب آوای خوش دلدادگی: نگرش نوینی بر برخی از داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی

کتاب آوای خوش دلدادگی: نگرش نوینی بر برخی از داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی نوشته‌ی منیژه قربانی، ضمن بیان معنای عشق و بحث در این باب، به نقد و بررسی تعدادی از داستان‌های عاشقانه‌ و اصیل ایرانی می‌پردازد.

در گنجینه‌ی ادب فارسی داستان‌های عاشقانه‌ی بی‌شماری وجود دارد‌، که هر یک از دیگری دلنشین‌تر و زیباتر است، و چیدن گلی چند از این گلستان بی‌انتها بی‌گمان کار ساده‌ای نخواهد بود، به‌ ویژه آنکه سخن از عشق است و عشق اقیانوسی است بیکران.

در تمامی اجزای کائنات گرایش و کششی وجود دارد که هم اجزای متجانس را به یکدیگر جذب می‌کند و هم اجزای غیر‌متجانس و اضداد را، و این گرایش و کشش خود جلوه‌ای از عشق است. این پویش و کششی که در عالم حیات وجود دارد هرگز یک‌ سویه نیست، بلکه شوق و میلی افسار‌گسیخته است که تمامی ذرات در کائنات را به جست‌و‌جوی یکدیگر وامی‌دارد. اگر عاشقان گرد وجود معشوق می‌گردند، از آن روی است که معشوقان آنان را جذب می‌کنند.

در مورد پیدایش عشق در آدمی، دو اسطوره‌ی دیرینه موجود است که یکی ریشه در فرهنگ غرب و دیگری ریشه در فرهنگ شرق دارد. بر مبنای یک اسطور‌ه‌ی یونانی، مناسباتی بین ارواح آدمیان پیش از فرو افتادن به عالم خاکی برقرار است. این افسانه را افلاتون در رساله‌ی «ضیافت» یا میهمانی که مبحثی است پیرامون عشق، از زبان «آریستو فانس» در زمینه‌ی مناسبت دیرینه‌ای که میان خدایان و آدمیان است بیان می‌کند.

در تعبیر عرفانی سروده‌ی سعدی، «امانت خداوند» در دل انسان عشق است برای کشف اسرار الهی. به سخن درست عشق لازمه‌ی شناخت است و لازمه‌ی شناخت آگاهی و معرفت. آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها با آنکه عظمت داشتند، نتوانستند این بار امانت عشق الهی را بپذیرند، زیرا قدرت تمییز و شناخت نداشتند. این‌ بار به انسان سپرده شد زیرا نیروی درک و شناخت داشت. با پذیرش این «بار امانت»، انسان که ستمکش و ناآگاه بود خود را از نادانی و ستمگری رهانید، و بر ساکنان حرم ملکوت و آسمان‌ها و کوه‌ها و زمین برتری یافت و خلیفه‌ی خدا بر روی زمین گردید.

نویسنده در این گزارش به گونه‌های مختلف عشق می‌پردازد، از جمله عشق زن و مرد در قالب داستان‌های شیرینی چون «بیژن و منیژه» و «زال و رودابه» از شاهنامه‌ی فردوسی. در داستان «سلامان و ابسال» مراحل سیر و سلوک مینوی و عرفانی را از فرزانه‌ى بزرگ ایرانی «ابن سینا» بیان می‌دارد. در داستان «ویس و رامین» از فخرالدّین اسعد گرگانی که نمونه‌ی تمام عیار یک عشق زمینی است را مورد بررسى قرار مى‌دهد. از منطق الطّیر عطّار نیشابوری در داستان «شیخ صنعان» عشقِ پیر و عارف بزرگی به دختر ترسا را بیان مى‌کند که به منظور وصال با دلدار، از مذهب خویش روی بر می‌گرداند، ولی از آن‌جا که عشق همواره دو سویه است، دختر ترسا در پی شیخ روان می‌گردد و سرانجام به مرتبه‌ی فنای در معشوق یا همان اتحاد عشق و عاشق و معشوق دست می‌یازد.

همچنین داستانى چند از دفاتر شش گانه‌ى مثنوى شریف که سرشار از معانی عاشقانه‌ی عرفانی است مورد بررسى قرار مى‌گیرد. مولانا در این داستان‌ها، چنانکه شیوه اوست، عشق مینوى میان مرید و مراد یا چگونگى رهروى که خواهان گشایش رازهاى نهان است را بیان مى‌دارد، که گامه‌ی‌های پر نشیب و فراز طریقت را بی‌پروا می‌پیماید و شیفته‌وار، تهدیدهای نفسِ فرمانروا را نادیده گرفته تا سرانجام به حقایق مینوی دست یازد.

هرچند برخی بر آن‌اند که واژه‌ی «عشق» را تنها در مورد محبت میان زن و مرد باید به کار برد، و نیک است در مورد بیان و توصیف گونه‌های دیگر محبت، چون محبت مرید به مراد، یا شیخ به سالک از واژه‌های دیگری به غیر از «عشق» استفاده نمود. ولی در نگرش ما چنان‌که در بخش نخستین این کتاب آورده‌ایم، نهایت محبت عشق است و هر‌گونه محبتی را در‌ نهایت می‌توان «عشق» نامید.

در بخشی از کتاب آوای خوش دلدادگی می‌خوانیم:

داستان زال و رودابه در زمان شهریاری منوچهر، نواده‌ی فریدون روی می‌دهد. در ادب فارسی از جاه و جلال، خوش‌سیمایی و همچنین از میهن‌دوستی منوچهر سخن بسیار رفته است. از پهلوانان و گُردان زمان او می‌توان از نریمان، سام، زال و سرانجام رستم دستان، قهرمان ملی ایران نام برد که به یاری آنان، ایران از گزند تورانیان در امان ماند. زال پسر سامِ نریمان است که رنگ موی و ابرو و مژگانش سپید است، از این روی او را زال نامیدند.

«رودابه» که در لغت «فرزند تابناک» معنی می‌دهد، فرزند مهراب‌شاه کابلی و از تبار ضحّاک است که در بیشینه‌ی منابع او را از نژاد تازیان دانسته‌اند. ضحّاک به دست فریدون با یاری کاوه و یا به روایت دیگری به یاری ناهید ایزد نگهبان آب‌ها از میان می‌رود. رودابه از زنان استوار و دلیر و پاکدامن شاهنامه است، و داستان عشق او و زال یکی از زیباترین داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی به‌شمار می‌آید که بر مبنای پیوند و آمیزش میان نژادها و فرهنگ‌های گوناگون ساخته و پرورده می‌شود و نشان می‌دهد که چگونه پدیده‌های اختلاف نژادی و یا فرهنگی برابر عشق رنگ می‌بازند. اکنون به گزارشی پیرامون این داستان از شاهنامه‌ی فردوسی توس بر مبنای نسخه‌ی نُه جلدی چاپ مسکو می‌پردازیم:

کنون پر شگفتی یکی داستان
بپیوندم از گفته‌ی باستان
نگه کن که مر سام را روزگار
چه بازی نمود‌ای پسر گوش‌دار
نبود ایچ فرزند مر سام را
دلش بود جوینده‌ی کام را

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
بخش یکم: پایگاه عشق سوفیانه
بخش دویم: داستان شیخ صنعان
بخش سوم: داستان عاشق بخارایی و صدر جهان
بخش چهارم: داستان بیژن و منیژه
بخش پنجم: داستان دِژ هُش‌ربا
بخش ششم: محمود و اَیاز
بخش هفتم: داستان زال و رودابه
بخش هشتم: مسجد عاشق‌کُش
بخش نهم: سلامان و ابسال
بخش دهم: ویس و رامین
کتاب‌نامه
نام‌نامه