معرفی و دانلود کتاب احکام ارث در قانون ایران

معرفی کتاب احکام ارث در قانون ایران

در کتاب احکام ارث در قانون ایران نوشتۀ علی اکبر توکلی، به مباحثی چون ریشه سنتی و فطری ارث، بررسی وضع میراث زوجین در دوران قبل از اسلام، تعریف ارث در قانون مدنی ایران، ارث در حقوق ایران و... پرداخته می‌شود.

ارث در لغت به معنای باقی می‌باشد و عبارت از حقی است که ابتدا از مرده‌ی حقیقی یا حکمی به زنده‌ی حقیقی منتقل می‌شود. مطابق قانون مدنی ایران موجبات ارث دو چیز است: 1- نسب 2- سبب. که از مصادیق بارز سبب زوجیت است مطابق ماده‌ی 864 ق م: "از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می‌برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد". در ماده‌ی 940 ق م چنین آمده است: "زوجین که زوجیت آن‌ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می‌برند". بنابراین می‌توان 4 شرط را برای تحقق ارث زوجین تعیین کرد: 1- رابطه زوجیت 2- بقای زوجیت در زمان فوت 3- دائمی بودن عقد نکاح 4- ممنوع نبودن زوجین از ارث. موانعی که ممکن است وجود داشته باشد و سبب محرومیت زوجین از ارث گردد عبارت است از: 1- کفر 2- قتل 3- لعان. در خصوص سهم الارث زوجین میزان ارث شوهر دو برابر زن می‌باشد شوهر در صورت عدم وجود اولاد نصف و یک چهارم از ترکه‌ی زن را در صورت وجود اولاد به ارث می‌برد همچنین در صورتی که شوهر وارث منحصر زن باشد تمام ترکه زن میراث او است اما در صورتی که زوجه وارث منحصر باشد فقط یک چهارم از ماترک را ارث می‌برد و باقی آن جزو اموال بلا وارث می‌باشد. در خصوص اموال موضوع ارث زوجین شوهر از تمام عین اموال زن خود ارث میبرد و در حالیکه مطابق ماده‌ی 946 ق م: "زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد و در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه‌ی اموال به ترتیب فوق می‌باشد". کتاب حاضر کوششی است علمی در راستای بررسی و تحلیل این ماهیت حقوقی و مقایسه‌ی حقوقی ارث زوجین در نظام حقوقی ایران با استفاده از منابع قانونی و به خصوص رویه‌ی قضایی می‌باشد.

با توجه به اینکه قانون مدنی ایران در مباحث مربوط به «ارث» به طور کامل منطبق با فقه عمل نموده و آثار حقوق غرب مطلقاً در آن دیده نمی‌شود، از آن رو که بحث ارث آیاتی چند از کتاب عظیم‌الشأن قرآن و به مراتب بیش از هزار حکم، قاعده و مسائل دقیق و بسیاری را به خود اختصاص داده است. به جرئت می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش در کتابهای فقهی - حقوقی یاد کرد.

فقها و حقوق‌دانان با دقت و درایت و با توجه به گستردگی و شمول و جامعیت آیات قرآن که نشان از بی‌نظیری خالق آن دارد، به فصل‌بندی ارث پرداخته و تحت عناوینی همچون موجبات، موانع، شرایط ارث و... که هر یک نیز زیر مجموعه‌های گوناگون دیگری دارد، به طور مفصل سخن گفته‌اند. ارث، مصدر و در لغت به معنای بقاء است. در فرمایش پیامبر اکرم (ص): اَنَّکُم علی الارث مِن أبیکُم ابراهیم: ارث به معنای بقیه یعنی بقیه‌ی شریعت می‌باشد. ارث، صفتی از صفات خدای عزّوجل است او باقی دائمی است که خلائق را به ارث می‌برد و بعد از فنای آن‌ها باقی می‌ماند.

در بخشی از کتاب احکام ارث در قانون ایران می‌خوانیم:

اصل انتقال اموال شخص از لحظه‌ی فوت او به خویشان نزدیکش بسیار قدیمی است که در جوامع مختلف و نزد اقوام گوناگون نیز پذیرفته شده است و ریشه در تمدن‌های ابتدایی انسان دارد از زمانی که خانواده به مفهوم نخستین آن شکل گرفته است انتقال مالکیت و تصرف اموال یک عضو خانواده، بر اثر فوت او به اعضای دیگر خانواده، یک اثر حقوقی و اعتباری قابل درک و شناسایی بوده است. برای انتقال اموال به خویشاوندان نزدیک متوفی می‌توان ریشه‌ای در فطرت انسان جستجو کرد. خویشاوندی به طور طبیعی موجب ایجاد علاقه و احساس روحی بین خویشاوندان است و خویشاوندان نزدیک متوفی در زمان حیات او یاور و مددکارش هستند پس در به تصرف درآوردن اموال او و به دست آوردن مالکیت آن اموال از هر شخص دیگری سزاوارترند.

مسائل ارث، تکلیف خانواده‌ی میت را روشن می‌کند، روابط آنان را با میت و بدهکاران به میت و بستانکاران از میت در عین حال، روابط آنان را با یکدیگر، مشخص و معین می‌کند. ارث، به صیانت دودمان و فرهنگ خانواده یاری می‌دهد: اگر در خانواده‌ای میراث فرهنگی، هنری وجود داشته باشد با فقر و تهیدستی و عدم حمایت موثر جامعه آن میراث فرهنگی از هم پاشیده می‌شود اما اگر ترکه‌ای باشد استعدادهای جوان با استفاده از ترکه، آن میراث را نگهداری خواهند کرد. از جمله تأسیسات اجتماعی که قواعد و اصول حقوقی در آن به کار رفته ارث می‌باشد. در ادوار تاریخ ملل، ارث بر عادات متداوله‌ی اجتماعی گذارده شده بود ودر هر دوره‌ای تا آن جا که نظم جامعه را مختل نمی‌نموده اعتدال و نصفت در آن رعایت شده است. این امر اختصاص به حقوق ملّت خاصی ندارد، بلکه تمام ملل در ادوار تاریخی گذشته از روش مزبور منحرف نشده‌اند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: کلیات
مبحث اول: گذری کوتاه بر تاریخچه ارث زوجین
گفتار اول: ریشه سنتی و فطری ارث
گفتار دوم: بررسی وضع میراث زوجین در دوران قبل از اسلام
بند اول: میراث زوجین در ایران قبل از اسلام
بند دوم: میراث زوجین در روم
بند سوم: میراث زوجین در یونان
بند چهارم: میراث زوجین در مصر
بند پنجم: میراث زوجین در شریعت یهود
بند ششم: میراث زوجین در تمدن عرب قبل از اسلام
گفتار سوم: بررسی وضع میراث زوجین در دوران بعد از اسلام و تاریخ تحول ارث زن
مبحث دوم: تعاریف
گفتار اول: معنی لغوی و تعاریف اصطلاحی حق
بند اول: تعریف لغوی حق
بند دوم: تعاریف اصطلاحی حق
گفتار دوم: معنی لغوی و اصطلاحی ارث
بند اول: معنی لغوی
بند دوم: تعاریف اصطلاحی
گفتار سوم: تعریف ارث در اصطلاح فقها و قانون مدنی ایران
بند اول: تعاریف ارث در اصطلاح فقها
بند دوم: تعریف ارث در قانون مدنی ایران
گفتار چهارم: مفهوم و عناصر ترکه و وجوه افتراق ترکه با ارث
بند اول: مفهوم ترکه
بند دوم: عناصر ترکه
بند سوم: وجوه افتراق ترکه با ارث
فصل دوم: ارث در حقوق ایران
مبحث نخست: موجبات ارث
گفتار اول: طرح و تعریف مطلب
بند اول: نسب
بند اول: تعریف و تقسیم
بند دوم: خویشاوندی طولی یا عمودی
بند سوم: خویشاوندی عرضی یا در خط اطراف
گفتار سوم: سبب
بند اول: تعریف و تقسیم
گفتار چهارم: اجتماع چند موجب ارث در شخص واحد
بند اول: تعداد ارث یک وارث
بند دوم: اجتماع موجبات متعدد نسبی و سببی
گفتار پنجم: حکومت در ترکه‌ی بی وارث
گفتار ششم: آیین احراز و اثبات قرابت
مبحث دوم: موانع ارث زوجین
گفتار اول: طرح مبحث
بند اول: لعان و احکام آن
بند ششم: چگونگی رجوع از لعان و آثار آن
بند دوم: قتل و احکام آن
بند سوم: زوج قاتل ارث نمی‌برد
بند سوم: کفر و احکام آن
مبحث سوم: نوع وراثت و حجب
گفتار اول: نوع وراثت
بند اول: تقسیم ارث از نظر نوع وراثت
گفتار دوم: حجب و اقسام آن
مبحث چهارم: شرایط توارث زوجین
گفتار دوم: شرایط درستی عقد نکاح
بند اول: قابلیت جسمی و بلوغ
گفتار دوم: ولایت در نکاح
گفتار سوم: میراث زوجین بالغ و کبیر در عقد فضولی
بند اول: صیغه‌ی عقد نکاح
بند دوم: شرایط عاقد
بند سوم: توالی ایجاب و قبول
بند چهارم: اعتبار تعیین زوجین
بند پنجم: تنجیزدر عقد نکاح
بند ششم: شرط خیار در عقد و مهر
بند هفتم: عقد مکره
گفتار دوم: موت مورث (موت هر یک از زوجین)
بند اول: موت حقیقی
بند دوم: موت فرضی
گفتار سوم: غایب مفقودالاثر
گفتار چهارم: فوت همزمان خویشاوندان (ارث اشخاص متوفی که با هم خویشاوندی قابل وراثت دارند)
گفتار ششم: وجود ترکه
بند اول: امور راجع به ترکه
بند دوم: ترکیب اموال قابل وراثت
گفتار هفتم: مستمری بازماندگان کارکنان دولت و حقوق ناشی از قانون تأمین اجتماعی و بیمه عمر
گفتار هشتم: دیه‌ی قتل و زیان ناشی ازجرم
گفتار نهم: اقسام و وضعیت تعهدات و دیون متوفی
بند اول: حقوق و دیونی که به ترکه تعلّق می‌گیرد
گفتار دهم: مطالبه‌ی مهریه از وراث
گفتار چهارم: دائم بودن عقد نکاح
بند دوم: آیا شرط توارث در نکاح منقطع نفوذ حقوقی دارد؟
گفتار دوازدهم: وجود زوجیت هنگام فوت همسر
بند اول: توارث زوجین در صورت فوت یکی از ایشان در عده‌ی رجعی
بند دوم: ارث زوجه در صورت وقوع فوت شوهر، ظرف یکسال پس از طلاق و بر اثر بیماری زمان طلاق
گفتار چهاردهم: نکاح فاسد و اثر آن در ارث زوجه
مبحث اول: ارث مجوس در نکاح فاسد
مبحث دوم: حکم میراث مسلمین در نکاح فاسد
مبحث سوم: تکلیف دادگاه در مورد اختلاف فتوی در بطلان نکاح
گفتار پانزدهم: سهم الارث زوجین
مبحث اول: سهم الارث زوجین با بودن اقربای نسبی برای متوفی
بند اول: سهم الارث زوج
بند دوم: سهم الارث زوجه
مبحث دوم: سهم الارث زوجین در صورت نبودن اقربای نسبی برای متوفی
بند اول: سهم الارث زوج
بند دوم: سهم الارث زوجه
مبحث سوم: سهم الارث زوجات متعدد
مبحث چهارم: میزان سهم الارث زن از نظر قرآن و بیان حکمت آن
مبحث پنجم: در اموالی که زوجین از آن ارث می‌برند
گفتار شانزدهم: میراث حقوق
مبحث اول: حقوقی که به ارث می‌رسد
بند اول: حق خیار
بند سوم: حق کسب و پیشه (سرقفلی)
بند چهارم: حق تصنیف و اختراع
مبحث دوم: حقوق غیر قابل وراثت
بند اول: حق رد و اجازه‌ی عقد فضولی
بند دوم: محرومیت زوجین از حق قصاص
بند سوم: محرومیت زوجین از حق قذف
گفتار هفدهم: تفاوت فرض زن و شوهر؛ وصیت مفروض
منابع و مأخذ