معرفی و دانلود کتاب قاعده نفی ضرر و حرج در خانواده

معرفی کتاب قاعده نفی ضرر و حرج در خانواده

کتاب قاعده نفی ضرر و حرج در خانواده، نوشته‌ی اعظم امین درباره‌ی قواعد و شرایط نفی ضرر و دوری از حرج در خانواده است. این قاعده بیان می‌کند که در خانواده‌ای که بر یکی از طرفین ضرر و فشار زیادی وارد می‌شود ادامه‌ی شرایط صحیح نیست و بهتر است به‌جای آسیب رساندن بر یکدیگر و دیگران جدایی صورت بگیرد.

درباره‌ی کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده

در بسیاری از خانواده‌ها اوضاع به شکل درستی پیش نمی‌رود و پس از تلاش و سعی بر اصلاح مشکلات، موفقیت حاصل نمی‌شود. این مشکلات می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد. طبق مبانی کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده، نوشته‌ی اعظم امین، بهتر است زن و مرد به‌جای تحمل رنج و مشقت بسیار، از یکدیگر جدا شوند و خوشبختی را در خانواده‌ی دیگری آغاز کنند.

مشکلات بین اعضای یک خانواده امری طبیعی است و در همه‌ی زندگی‌های مشترک وجود دارد، اما گاهی چالش‌های بزرگی مانند نااهل بودن یکی از زوجین، بیماری صعب‌العلاج داشتن، اعتیاد و یا بدرفتاری یکی از طرفین سبب می‌شود که این ضرر و حرج، بنیان خانواده را درهم بشکند. در بسیاری از مواقع علاوه بر یکی از زوجین، فرزندان نیز از آسیب‌های وارده در امان نیستند و اگر شرایط به نزاع کشیده شده باشد، زندگی برای همه دشوار می‌گردد. ازاین‌رو طبق کتاب قاعده‌‌ی نفی ضرر و حرج، باید بر اساس مبانی اسلام از ضرر و آسیب‌ها و همچنین فشارها و مشقت‌ها جلوگیری و پرهیز کرد. این قاعده از قواعد فقهی است که علما در شرایط لازم حکم به نفی و دوری از تکلیفی می‌دهند که به ضرر شخص می‌انجامد و یا او را از مسئولیتی که از توان او خارج است عزل می‌کنند.

حقوق خانواده از مباحثی است که چون همه‌ی افراد جامعه با آن سروکار دارند، قوانین فقهی مشخصی در رابطه با آن تألیف شده است. البته مسائل حقوقی خانواده دارای پیچیدگی است و حدود قواعد در شرایط متفاوتی اعمال می‌شود. در کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده، شرایط احراز این قاعده توضیح داده می‌شود و شرایط لازم برای اعمال این قاعده شرح داده می‌شود. پس از عقد نکاح بین زوجین، دو طرف نسبت به یکدیگر مسئولیت‌ها و حقوقی را عهده‌دار می‌شوند. این مسئولیت‌ها در فقه مشخص شده و شرایط خاص و اضطراری آن نیز لحاظ گشته است. هنگامی‌که در یک خانواده اوضاع آشفته می‌شود و ضررها و سختی‌هایی بر یک یا هردو طرف وارد می‌شود قواعدی وجود دارد که مسئولیت‌ها از آن‌ها برداشته می‌شود و می‌توانند از یکدیگر جدا شوند. در دین اسلام سعی بر این است تا بنیان نهاد خانواده حفظ شود مگر اینکه ضرر و حرجی وجود داشته باشد.

حرج در لغت به معانی گوناگونی وجود دارد که ازجمله می‌توان به تنگی، گرفتگی و هرگونه ناراحتی اشاره کرد. در فقه اسلامی حرج در قاعده‌ی نفی عسر و حرج مطرح شده است. حرج در اینجا به معنی تنگی و سختی و ناتوانی در انجام آمده و عسر هم به معنی سختی و مشقت است. این قاعده در اسلام اشاره به شرایطی دارد که در آن فرد در انجام مسئولیت خود ناتوان است چراکه شرایط سختی بر او قرار گرفته و او را از انجام وظایفش بازداشته است. در کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده با بررسی این دو قسم از قاعده به بررسی شرایطی می‌پردازد که در آن فقها با در نظر گرفتن شرایط یک خانواده با تمسک از این قاعده بر جدایی و برآوردن حق ازدست‌رفته‌ی ذی الحق رأی می‌دهند.

کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده نوشته‌ی اعظم امین، توسط انتشارات مانیان عرضه شده است.

کتاب قاعده‌ی نفی ضرر و حرج در خانواده مناسب چه کسانی است؟

این کتاب به کسانی که به مباحث حقوق خانواده و فقه علاقه دارند، تقدیم می‌شود.

در بخشی از کتاب قاعده نفی ضرر و حرج در خانواده می‌خوانیم

مرحوم کلینی در کتاب کافی از ابن مسکان از زراره نقل می‌کند که امام باقر (ع) فرموده‌اند: در زمان رسول الله، سمره بن جندب در جوار خانه مردی انصاری درخت خرمایی داشت که راه رسیدن به آن از داخل ملک آن مرد انصاری می‌گذشت؛ سمره برای سرکشی به آن درخت و انجام امور آن، بارها سر زده وارد ملک مرد انصاری می‌شد و به‌این ترتیب باعث مزاحمت خانواده او می‌گردید تا این که عرصه بر صاحب‌خانه تنگ شد و به سمره گفت تو بدون اعلام و اطلاع وارد منزل من می‌شوی، در حالی که ممکن است اعضا خانواده‌ام در وضعیتی باشند که تو نباید آن‌ها را ببینی، از این رو، بعد از این، هنگام عبور اعلان کن و اجازه بگیر تا اهل خانه‌ام مطلع باشند. سمره نمی‌پذیرفت تا اینکه دعوای خود را نزد پیامبر بردند؛ حضرت به سمره گفت بعد از این، به هنگام عبور، حضور خودت را اعلام کن، سمره گفت این کار را نخواهم کرد، حضرت گفت از این درخت دست بردار و به ازای آن درخت دیگری با این اوصاف به تو می‌دهم؛ سمره قبول نکرد آن‌گاه حضرت فرمود در مقابل این درخت ده درخت بگیر و دست از آن بردار، سمره باز قبول نکرد. پس حضرت فرمود دست از درخت بردار و به جایش در بهشت یک درخت خرما به تو خواهم داد، اما آن ملعون این بار هم نپذیرفت تا این که رسول الله (ص) فرمود «انک رجل مضار و لاضرر و لاضرار علی مؤمن» یعنی تو مرد ضرر زننده‌ای هستی و به مؤمن کسی نباید ضرر بزند. بعد از آن دستور داد آن درخت را کندند و نزد سمره انداختند.

این روایت با اندکی اختلاف به گونه‌ای دیگر نیز نقل شده است، مثلاً به این صورت که پیامبر (ص) به مرد انصاری فرمود «اذهب فاقلعها و ارم بها الیه فانه لاضرر و لاضرار» یعنی برو و‌ آن را از جا بِکن و به نزد او انداز، زیرا ضرر و ضراری وجود ندارد. این دو روایت مربوط به یک داستان است که در روایت اول عبارت «علی مؤمن» وجود دارد و در دومی وجود ندارد. در بعضی از اسناد جمله «فی الاسلام» نیز آمده است. وصول روایات با تعبیرهای مختلف ناشی از نقل به معنا است، ولی مضمون قاعده لاتضرر به حال خود محفوظ است.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
تعاریف و مفاهیم
1. نفی ضرر
1-1. تعریف ضرر
2-1.‌ مفهوم لاضرر
3-1.‌ مفهوم لغوی ضرار
4-1. مفهوم ضرر در قرآن
5-1. مفهوم اصطلاحی لاضرر
2. معنای لغوی حرج
1-2.‌ حرج در قرآن
2-2.‌ حرج در روایات
روایت عبد الاعلی مولی
روایت ابو بصیر
روایت محمد بن میسر
3-2.‌ مفهوم اصطلاحی نفی حرج
4-2.‌ اقسام ضرر و حرج
3.‌ خانواده
1-3.‌ تعریف لغوی و اصطلاحی خانواده
2-3.‌ تعریف حقوقی خانواده
3-3.‌ ارکان خانواده و نقش آن‌ها در خانواده
4-3.‌ اهمیت خانواده در اسلام
سوابق تحقیقات انجام شده
قاعده نفی ضرر و حرج
مبانی و قلمرو قواعد نفی ضرر
مقدمه
مبانی فقهی نفی ضرر
1.‌ قرآن کریم
2.‌ سنت
3.‌ اجماع
4.‌ عقل
ماهیت قاعده نفی ضرر و اقوال مختلف در آن
1.‌ نفی حکم و ادله آن
الف- لای نفی جنس
ب- مورد حدیث
2.‌ نهی الهی از حکم ضرری و ادله آن
الف. دلایل طرفداران نهی
ب. کاربرد نفی به معنای نهی
ج. نامناسب بودن نفی با زبان عرفی دین
3.‌ نهی سلطانی
بررسی قلمرو قاعده نفی ضرر
1.‌ تشریع حکم
2.‌ همه‌ی انواع ضرر
3.‌ دفع ضرر از خود
4.‌ عدم النفع
5.‌ تعارض ضررها
6.‌ رضایت ضرر دیده
مبانی و قلمرو فقهی قاعده نفی حرج
الف. قرآن کریم
ب. سنت
ج. اجماع
د. عقل
ماهیت قاعده نفی حرج و اقوال مختلف در آن
1.‌ نفی حکم
2.‌ نفی اثر
3.‌ نهی سلطانی
3. قلمرو قاعده نفی حرج
الف. حرج شخصی یا نوعی
ب. حرج واقعی یا معلوم
ج. شمول این قاعده نسبت به امور عدمی
د. مفاد قاعده نفی حرج، رخصت است یا عزیمت؟
مصادیق و ضمانت اجرای قاعده نفی ضرر
1.‌ کارکرد قاعده نفی ضرر به نفع زوجه
1-1.‌ الزام زوج به طلاق و موارد آن
الف- عدم ارضاء میل به فرزنددار شدن
- عقیم بودن زوج
- جلوگیری از بچه‌دار شدن زن (ضرر زوجه)
ب- نشوز شوهر
1.‌ عدم پرداخت نفقه
2- ترک مواقعه
3- ترک حق قسم
4-سوء معاشرت شوهر
2-1. در نظر گرفتن حق فسخ و موارد آن
الف- جنون
ب- سایر عیوب فسخ نکاح
3-1. الزام زوج به پرداخت مهریه
الف- تعیین مهر توسط دادگاه
ب- حق حبس برای زوجه
2. کارکرد قاعده نفی ضرر به نفع زوج (موارد فسخ نکاح)
الف- جنون
ب- سایر عیوب فسخ نکاح
3.‌ کارکرد قاعده نفی ضرر به نفع فرزند (سلب حق حضانت)
3-1. مفهوم حضانت
3-2.‌ بررسی حضانت در قانون مدنی
3-3. موارد سلب حضانت
الف- جنون
ب- کفر
ج- عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی
4.‌ کارکرد قاعده نفی ضرر به نفع فرزند (پسر صغیر) در رابطه با ولایت
مصادیق و ضمانت اجرای قاعده نفی حرج
1. کارکرد قاعده نفی حرج به نفع زوجه
1-1.‌ الزام زوج به طلاق و موارد آن
الف-‌ ابتلا زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج
ب- حبس قطعی
ج- غیبت طولانی
د- ترک زندگی خانوادگی
2.‌ کارکرد قاعده نفی حرج به نفع زوج
1-2. تقسیط مهریه
2-2.‌ ازدواج مجدد
3. کارکرد قاعده نفی حرج به نفع فرزند (موارد سلب حق حضانت)
1-3. سوءاستفاده از طفل
2-3. تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف
نتیجه‌گیری
منابع و مأخذ