معرفی و دانلود کتاب فرهنگ واژگان تاریخ بلعمی

معرفی کتاب فرهنگ واژگان تاریخ بلعمی

کتاب فرهنگ واژگان تاریخ بلعمی نوشته‌ی طیبه صابری، به بررسی واژه‌های مهجور فارسی و مسائل ادبی ارزشمند پرداخته و ریشه هر واژه را بیان کرده است.

تاریخ بلعمی یکی از کهن‌ترین آثار دوره اسلامی به شمار می‌رود که از زبان عربی ترجمه شده است. این کتاب یک دوره عمومی تاریخ جهان از ابتدای آفرینش تا زمان حمله اعراب به ایران و شامل داستان‌های زندگی پیامبران و پادشاهان ایران است.

امیرمنصور بن نوح سامانی به وزیرش بلعمی فرمان ترجمه کتاب «تاریخ الامم و الملوک الطبری» را صادر کرد؛ با این حال او در هنگام ترجمه، در موارد بسیاری اصل کتاب را خلاصه و از منبع‌های گوناگون دیگر بهره برد و مطالبی را نیز ترجمه نکرده و حذف کرد. در حقیقت وی فقط با اقتباس از کتاب محمد ابن جریر طبری و دنبال کردن کار او، کتاب عظیم «تاریخ بلعمی» را بنیاد نهاد.

ابوعلی محمدبن عبدالله بلعمی وزیر سامانیان و از درباریان قرن چهارم بود. پدرش ابوالفضل محمدبن عبدالله بلعمی از سال 279 وزیر اسماعیل بن احمد سامانی و پسرش احمد و پسر احمد نصر بود. دلیل معروفیت او به بلعمی را انتساب خود و نیاکانش به بلعمان از قرآن‌خوانان مرو گفته‌اند و برخی نیز دلیل شهرت به این نام را انتساب نیاکانش به بلعم از بلاد روم می‌دانند. ابوعلی محمد مدتی به عنوان وزیر ابوالفوارس عبدالملک ابن نوح و چندی نیز به عنوان وزیر ابوصالح منصور ابن نوح مشغول به خدمت بود و سرانجام در سال 363 هجری از دنیا رفت.

پایه علم ریشه‌شناسی جدید را «سر ویلیام جونز» قاضی انگلیسی نهاده است. او برای اولین بار در سال 1786 در انجمن آسیایی کلکته خطابه‌ای خواند و در آن نظریه خود را مبنی بر هم‌ریشه بودن زبان‌های لاتینی، یونانی، سنسکریت و فارسی اعلام کرد. از آن به بعد تحقیقات و تتبعات بیشتری در این زمینه صورت گرفت.

پژوهندگان در این شاخه از دانش علاوه بر این که به بررسی منشأ واژه‌ها می‌پردازند، در پی آنند که هر واژه چه وقت و به چه دلیل پیدا شده است و همچنین ردپایی نیز درباره معانی پیشین آن به دست می‌دهد. یکی از نتایج مفیدی که می‌توان از این دانش به دست آورد، آن است که با مطالعه آن می‌توان به فرهنگ و جهان‌بینی گذشتگان پی برد. چرا که شناخت منشأ واژه‌ها نه تنها ما را با معنی آن‌ها بلکه با روحیه انسان‌هایی که آن را به کار می‌برده‌اند نیز آشنا می‌سازد.

از سوی دیگر وارد شدن در جهان مدرن برای انسان امروزی لزومی انکارناپذیر دارد و برای ورود به آن باید به علوم مدرن تکیه کند که لازمه آن مجهز شدن به تفکر مدرن یا تکنولوژی تحلیل منطقی یا روش است. ذهن علمی باید بتواند کارکردها و دستاوردهای ایده‌های علم را به وسیله زبان ویژه‌ای توضیح دهد و از راه این بستر زبانی است که ابژه‌های شناخت خود را مرزبندی می‌کند و روش‌های خود را به کار می‌بندد و به نظریه‌ها و فرمول‌ها و تحلیل‌ها می‌رسد. به عبارت دیگر رهیافت تکنولوژیک به زبان پیش شرط ضروری پیشرفت تکنولوژیک است.

در این سال‌ها دو راه برای خروج از تنگنای زبان فارسی برای درک و دریافت بهتر علم پیشنهاد شده است: یکی پذیرش یکسره زبان انگلیسی به عنوان زبان علمی و تفکیک آن از زبان روزمره و ادبی و ... است که آنچه مسلم است با پذیرش این پیشنهاد با ورود سیل‌آسای واژگان اعم از اسم و صفت و فعل و ... روبه‌رو خواهیم شد و کم‌کم در متون علمی به جز تعدادی حرف اضافه و حرف ربط چیزی از واژگان فارسی باقی نخواهد ماند. به نظر می‌رسد با پذیرش این پیشنهاد خط پایانی بر زبان فارسی رسم خواهد شد. پیشنهاد دیگر تلاش در جهت آماده‌سازی زبان فارسی است که نیاز شدید آن به واژه‌سازی برای خروج از تنگناهای زبان علم کاملاً مشهود است. برای این کار می‌توان با شناخت صحیح اجزای واژگان، اعم از بن، ریشه، وندها (پیشوندها و پسوندها و میانوندها) و به کار بردن روشمند آن‌ها خونی تازه در جهت تولید واژگان مورد نیاز زبان تزریق کرد و زبان را هر چه بهتر توسعه داد.

در این کتاب سعی شده است تا با تحلیل کتاب تاریخ بلعمی که یکی از کتاب‌های فاخر و کهن فارسی دری است، واژگان اصیل فارسی که به مرور وا پس زده شده و کنار گذاشته شده‌اند، مورد بررسی و پژوهش بیشتری قرار بگیرند تا حتی‌الامکان امکانات نهفته این واژگان برای شما روشن‌تر و نمایان‌تر شود.

در بخشی از کتاب فرهنگ واژگان تاریخ بلعمی می‌خوانیم:

زبان‌ها به عللی دچار دگرگونی می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها بدین قرارند:

1- علل داخلی یا درون‌زبانی: در مواردی خاص تمایل به کم‌کوشی عامل مهمی در تغییرات زبان محسوب می‌شود. زبان‌شناسان نیز بیشتر قوانین ناظر بر تحولات صرفی و آوایی را که موجب راحت‌تر شدن کاربرد زبان و تلفظ می‌شود، ناشی از همین قانون می‌دانند. به عنوان مثال کاربرد «ببخشید» به جای «ببخشایید» به سبب شباهت لفظی میان دو واژه و کم‌کوشی است.

2- علل خارجی یا برون‌زبانی: زبان به دلیل وابستگی‌ای که به جامعه دارد، با تغییر و تحولات جامعه، دستخوش دگرگونی می‌شود. از این رو این تحولات همراه و هماهنگ با تحولات جامعه‌ای خواهد بود که از آن زبان به عنوان وسیله ارتباطی استفاده می‌کند. این تحولات همچنین می‌تواند از سوی زبان‌های دیگر چه در واژگان و چه در ترجمه صورت گیرد. به عنوان مثال به کار گرفتن «قدرت» در معنی «دولت» ترجمه تحت‌اللفظی از power انگلیسی است که به هر دوی این معانی به کار می‌رود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
رهیافت‌ها و نشانه‌ها
نشانه‌های آوانگار
نشانه‌های دیگر
فصل اول: رهیافت‌ها
تاریخ زبان فارسی
خانواده زبانی هندواروپایی
زبان ایرانی باستان
فارسی میانه متقدم
زبان‌های ایرانی میانه
زبان فارسی دری
فصل دوم: سبک‌شناسی
بعضی از اختلافات این نسخه‌ها به مرور زمان
سبک دوره
سبک‌شناسی تاریخ بلعمی
فصل سوم: دگرگونی‌های زبان
علل دگرگونی زبان
تحول زبانی
علل مرگ واژگان
علل تولد واژگان نو
روش‌های ساختن واژگان نو
وام‌گیری واژگان
فصل چهارم: واژه‌نامه
واژه‌نامه
نسخه بدل‌ها
واژگان با اشتقاق نامعلوم
واژگان با اشتقاق نامعلوم در نسخه بدل‌ها
فصل پنجم: نتیجه‌گیری
نتیجه‌گیری و تحلیل
منابع و مأخذ
منابع خارجی