معرفی و دانلود کتاب پنج طیاطر

معرفی کتاب پنج طیاطر

کتاب پنج طیاطر، دربردارنده‌ی اولین متون نمایشی فارسی است که میرزا آقا تبریزی در دوران قاجار آن‌ها را تألیف کرده بود. این درام‌های کمدی تا سال‌ها نادیده گرفته‌شده و به‌اشتباه به میرزا ملکم خان منسوب می‌شدند. اما صدسال بعد با کشف دست‌نوشته‌های میرزا آقا تبریزی و نامه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، همه‌ی نوشته‌های او جمع‌آوری و یکجا به چاپ رسید. کتاب پیش‌رو را صادق عاشورپور تصحیح و بازنویسی کرده است.

درباره‌ی کتاب پنج طیاطر

اولین نمایشنامه‌نویس ایرانی میرزا فتحعلی آخوندزاده بود؛ مردی فاضل که به اقتضای شغلش در گرجستان و سفر به شهرهای روسیه با تئاتر مدرن غربی و آثار نمایشنامه‌نویسان بزرگ روس آشنا بود. او تحت تأثیر آن‌ها شش نمایشنامه به زبان ترکی نوشت که تحت عنوان «تمثیلات» به چاپ رسیدند. این قطعات از اولین نمایشنامه‌های مدرن آسیا به شمار می‌روند. آخوندزاده تمایل داشت این درام‌ها به فارسی ترجمه شوند. نخستین کسی که سعی کرد این کار را انجام دهد میرزا آقا تبریزی بود؛ دیپلمات و دوست میرزا فتحعلی و مردی ادیب که چندین زبان می‌دانست. میرزا آقا اما در میانه‌ی راه منصرف شد و تصمیم گرفت با الهام از آثار آخوندزاده خود نمایشنامه بنویسد. او درنهایت پنج اثر خلق کرد که اولین نمایشنامه‌های فارسی زبان محسوب می‌شوند. اما در زمان حیات خود هرگز نتوانست آن‌ها را به چاپ برساند. سال‌ها بعد سه تا از قطعات او بدون ذکر نام نویسنده و به شکل پاورقی در نشریات ایران چاپ شدند. در سال 1300 این نوشته‌ها به اشتباه به میرزا ملکم خان منتسب شدند و تا چند دهه تصور بر این بود که ملکم خان اولین نمایشنامه‌نویس فارسی‌زبان است. در دهه‌ی 1950 میلادی نویسنده و پژوهشگری آذربایجانی توانست در میان باقی‌مانده‌ی آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده به اصل چهار نمایشنامه‌ی میرزا آقا تبریزی دست یابد. سال‌ها بعد نمایشنامه‌ی پنجم او هم کشف شد و همه‌ی این آثار برای اولین بار در دهه‌ی 1350 شمسی در کتابی با عنوان «پنج نمایشنامه» به چاپ رسیدند.

کتاب پنج طیاطر درواقع نسخه‌ی تصحیح شده‌ی این پنج اثر میرزا آقا تبریزی است. صادق عاشورپور کار ویراستاری و بازنویسی آن‌ها را بر عهده گرفت و تا جایی که به اصل متون خدشه‌ای وارد نشود، سعی کرد آن‌ها را اصلاح و ترمیم کند. نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی بااینکه تحت تأثیر نوشته‌های آخوندزاده هستند ولی مشخصاً سعی دارند مستقل بوده و هویت خود را داشته باشند. این درام‌ها اولین گام‌های نمایشنامه‌نویسی مدرن در ایران و حتی در آسیا محسوب می‌شوند. با این وجود علاوه بر ارزش تاریخی، از نظر ساختار دراماتیک هم قابل‌اعتنا محسوب می‌شوند. برای مثال میرزا آقا با پرده‌بندی کلاسیک و ساختار ارسطویی مقدمه و اوج و فرود کاملاً آشناست و سعی می‌کند آن‌ها را رعایت کند. او در خلال این کمدی‌ها، به سیاست و حاکمان دوران خود حمله می‌کند و ظلم و فساد آن‌ها را نشان می‌دهد. در حقیقت او با درک اهمیت هنر نمایش و پتانسیل آن، می‌کوشد دغدغه‌های مهم خود را به زبان آورد.

کتاب پنج طیاطر را نشر نیستان با مقدمه، تصحیح و بازنویسی صادق عاشورپور چاپ کرده است.

کتاب پنج طیاطر برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به ادبیات نمایشی و تئاتر می‌توانند این کتاب را بخوانند. اگر می‌خواهید با اولین نمایشنامه‌های فارسی تاریخ آشنا شوید، حتماً این مجموعه را مطالعه کنید.

با میرزا آقا تبریزی و صادق عاشورپور بیشتر آشنا شویم

میرزا آقا تبریزی دیپلمات و نمایشنامه‌نویس ایرانی بود که در دوره‌ی قاجار می‌زیست. او به زبان‌های فرانسوی و روسی تسلط داشت و مدت‌ها در سفارت ایران در بغداد و استانبول خدمت کرد. بعدها به کشور بازگشت و دبیر سفارت فرانسه در تهران شد. میرزا آقا در طول زندگی‌اش چندین نمایشنامه نوشت که اولین نمایشنامه‌های فارسی تاریخ محسوب می‌شوند ولی در زمان حیات خود امکان چاپ آن‌ها را پیدا نکرد. تقریباً صد سال طول کشید تا دست‌نوشته‌هایش کشف شوند و مورخان به این اطمینان برسند که این آثار متعلق به او هستند. کتاب نمایشنامه‌های او اولین بار در دهه‌ی 1350 به‌طور کامل به چاپ رسید.

صادق عاشورپور (متولد 1332) نمایشنامه‌نویس، کارگردان و پژوهش‌گر تئاتر است. او آثار تحقیقی زیادی در مورد نمایش ایرانی دارد و از سوی یونسکو به عنوان پژوهشگر ملی برگزیده شده. مجموعه‌ی پانزده‌جلدی «نمایش ایرانی» مهم‌ترین اثر او محسوب می‌شود. عاشورپور بیش از 40 نمایشنامه هم نوشته که از میان آن‌ها می‌توان به نمایشنامه‌های «شاکی»، «کین سهراب، خون سیاوش» و «فرمان خاتون» اشاره کرد.

در بخشی از کتاب پنج طیاطر می‌خوانیم

شفیع‌بیگ: قربان، آقا جان! ‌ایرج میرزا استدعای شرفیابی حضور دارد.
شاه قلی میرزا به اشاره می‌فهماند که بعد از کشیدن قلیان. پس از آن‌ یکی دو پک دیگر به قلیان زده و کنار می‌گذارد.
شاه قلی میرزا: آفتابه و لگن بیار.
شفیع‌بیگ: بلی، اطاعت می‌شود شاهزاده. (فریاد می‌زند) آهای بچه‌ها! آفتابه و لگن...
و بلافاصله در‌ یک قهوه‌سینی مربع، ‌یک دانه رو‌مال و‌ یک شیشه گلاب و‌ یک قاب‌ آینه و شانه و‌ یک جام روی دستان فراش وارد می‌شود.
شاه قلی میرزا: آقا شفیع بیا جام را بردار و نزدیک ریش مبارک ما نگاه دار، ‌این‌طور گردن ما درد می‌آید.
شفیع‌بیگ طبق دستور جام را در دست می‌گیرد. شاهزاده ریش و روی خود را شسته با حوله خشک کرده، شروع به پوشیدن سرداری می‌کند. بعد از آن ‌آینه را گرفته و چهره‌اش را ورانداز می‌کند.
شاه قلی میرزا: ایرج میرزا مرخص است، بیاید داخل!
شفیع‌بیگ تعظیمی‌کرده بیرون می‌رود و لحظاتی دیگر همراه‌ ایرج میرزا وارد می‌شود. ‌ایرج میرزا به محض ورود تمام‌قد تعظیم می‌کند.
شاه قلی میرزا: بسم الله، آقا‌ ایرج، بنشین...!
ایرج میرزا می‌نشیند.

فهرست مطالب کتاب

چند نکته
گفته‌ها و ناگفته‌ها
دیدگاه‌ها
رسم تازه
نقدهای بی‌اثر
بازنوشته‌ها
میرزا آقا تبریزی کیست؟
سرگذشت اشرف‌خان
طیاطر اول
طیاطر دوم
طیاطر سوم
طیاطر چهارم
طیاطر پنجم
منابع