معرفی و دانلود کتاب چرا به یاد می‌آوریم: درباره حافظه، به خاطر سپردن و فراموش کردن

معرفی کتاب چرا به یاد می‌آوریم: درباره حافظه، به خاطر سپردن و فراموش کردن

حافظه‌ی ما شکل‌دهنده‌ی ارزش‌ها و مفاهیم است. بدون وجود حافظه «خوب» و «بد» برایمان بی‌معناست و نگاهمان نسبت به هر پدیده دگرگون می‌شود. کتاب چرا به یاد می‌آوریم نوشته‌ی چاران رانگانات ما را به راهروهای مارپیچ مغز می‌برد تا با عملکرد حافظه، جایگاه آن در مغز و... آشنا شویم و از آسیب دیدن آن جلوگیری کنیم.

درباره‌ی کتاب چرا به یاد می‌آوریم

هویت ما، یعنی آن‌چه که هستیم، باورهایی که به آن‌ها اعتقاد داریم، افکاری که در ذهن‌مان شکل می‌گیرند و حتی رؤیاهایی که در دل می‌پرورانیم، همگی به حافظه‌مان گره خورده‌اند. بدون حافظه، ما نه فقط خاطرات گذشته‌مان را از دست می‌دهیم، بلکه توانایی درک حال و تصور آینده را نیز از کف می‌دهیم. اگر حافظه‌مان پاک شود، دیگر نمی‌دانیم چه توانایی‌هایی داریم، چگونه باید کاری را انجام دهیم، یا حتی نام خود را نیز فراموش خواهیم کرد. در چنین حالتی، تصویری که از جهان و خودمان در ذهن داریم، به‌طور کامل دگرگون می‌شود. کتاب چرا به یاد می‌آوریم (Why We Remember) نوشته‌ی چاران رانگانات (Charan Ranganath) شیوه‌ی کار حافظه و مغز را برای ما شرح می‌دهد.

حافظه فقط جایی برای ذخیره خاطرات نیست، بلکه ستون اصلی هویت انسان به‌شمار می‌رود. این گنجینه‌ی ارزشمند، نه‌تنها گذشته را زنده نگه می‌دارد، بلکه مسیر آینده‌مان را نیز هموار می‌کند. اگر ندانیم که چه کسی بوده‌ایم، چگونه می‌توانیم بفهمیم که باید به چه کسی تبدیل شویم؟ کتاب چرا به یاد می‌آوریم به‌طور دقیق به همین مسئله می‌پردازد. چاران رانگانات نشان می‌دهد که حافظه چگونه عمل می‌کند، در کدام بخش از مغز ما قرار دارد و چه نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و تصمیم‌گیری‌های ما ایفا می‌کند.

چاران رانگانات، بخش پیش‌پیشانی مغز یا همان لوب پیش‌پیشانی را مرکز اصلی حافظه می‌داند. این ناحیه جایی‌ست که خاطرات ما در آن ذخیره می‌شوند و در صورت آسیب‌دیدگی، انسان دیگر نمی‌تواند به‌سادگی به اطلاعات یا مهارت‌هایش دسترسی داشته باشد. حتی اگر شخصی بتواند صحبت کند یا حرکت کند، بدون حافظه او دیگر «خودش» نیست. در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های نوین، پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته‌اند. اما با وجود تمام این پیشرفت‌ها، هنوز نتوانسته‌اند به پیچیدگی و ظرافت حافظه‌ی انسانی نزدیک شوند. مثالی قابل توجه در این زمینه، ماجرای مرد سیاه‌پوستی به نام ویلیامز است که در سال 2020 در شهر دیترویت، آمریکا، توسط پلیس دستگیر شد. دلیل دستگیری او، تطابق چهره‌اش با تصویر یک دزد در سیستم تشخیص چهره‌ی هوش مصنوعی بود. اما در واقع، ویلیامز در زمان وقوع سرقت، داخل ماشین خود بوده و مدارک محکمی برای اثبات بی‌گناهی‌اش داشت. بعدها مشخص شد که سامانه‌ی تشخیص چهره دچار خطا شده، چراکه توانایی تمایز بین چهره‌ی افراد سیاه‌پوست را نداشته و بسیاری از آن‌ها را به‌اشتباه یکسان تشخیص می‌داده است. اما حافظه‌ی انسان چنین اشتباهی نمی‌کند. مغز انسان حتی در صورت شباهت زیاد میان دو چهره، قادر است تفاوت‌های جزئی آن‌ها را درک کند و میانشان تمایز قائل شود.

کتاب چرا به یاد می‌آوریم همچنین به یکی از نقاط ضعف حافظه نیز اشاره می‌کند: قابلیت فریب‌پذیری. مغز انسان اگر یک دروغ را چندین‌بار بشنود، ممکن است آن را به‌عنوان حقیقت بپذیرد. دولت‌ها از همین ویژگی برای پنهان‌کردن فسادها استفاده می‌کنند. چاران رانگانات توضیح می‌دهد که اگر یک دروغ بارها تکرار شود، ذهن انسان به مرور زمان باورش می‌کند. حتی اگر بعدها مشخص شود که بخشی از آن دروغ، واقعی بوده است، فرد دیگر عصبانی یا شگفت‌زده نمی‌شود، بلکه به راحتی آن را می‌پذیرد.

در نهایت، کتاب چرا به یاد می‌آوریم ما را به تأملی عمیق درباره‌ی حافظه دعوت می‌کند؛ اینکه چگونه با خاطراتمان زندگی می‌کنیم، چگونه باورهایمان شکل می‌گیرند و چگونه می‌توان با آگاهی از سازوکار حافظه، کمتر فریب خورد و بیشتر خود را شناخت.

کتاب چرا به یاد می‌آوریم با ترجمه‌ی میثم همدمی در نشر نوین به چاپ رسیده است.

جوایز و افتخارات کتاب چرا به یاد می‌آوریم

• کتاب پرفروش نیویورک‌تایمز
• از پرفروش‌ترین آثار لس‌آنجلس‌تایمز
• از برترین کتاب‌های علمی سایت تلگراف
• یکی از برترین آثار علمی از دیدگاه فایننشیال‌تایمز
• کتاب علمی برگزیده‌ی سایت Waterstones

نکوداشت‌های کتاب چرا به یاد می‌آوریم

• این کتاب درباره‌ی زندگی ما حقیقتی عمیق را آشکار می‌کند؛ حافظه صرفاً ابزاری برای بازنمایی گذشته نیست، بلکه راهنمای ما برای پیش رفتن به‌سوی آینده است. چاران رانگانات به ما نشان می‌دهد که علم چطور می‌تواند تجربه‌ی انسانی را ملموس و قابل‌فهم کند. (مایکل گازانیگا)
• کتاب چرا به یاد می‌آوریم کلید رهایی از روایت‌های درونی و رسیدن به تصمیم‌گیری آگاهانه و زندگی با معناست. خواندن آن برای هر فردی که به‌دنبال هدایت زندگی خود به سمت آینده‌ای موفق است، ضرور دارد. (لیزا میلر)
• چاران رانگانات بسیاری از باورهای رایج ما درباره‌ی حافظه را وارونه می‌کند و نشان می‌دهد که هدف اصلی سیستم حافظه‌ی مغز ما، در بسیاری از موارد، فراموش کردن است. نویسنده‌ی این کتاب استاد تبیین و روایت است. (دنیل جی لویتین)
• در عصری که به‌سادگی می‌توانیم خاطرات خود را با شواهد بیرونی بسنجیم و کاستی‌های آن‌ها را آشکار کنیم، رانگانات کوشیده تا نگرشی نو به مفهوم حافظه ارائه دهد. (The NewYorker)
• این کتاب با رویکردی نوین و جذاب، چگونگی کارکرد حافظه و دلایل شکل‌گیری آن را به‌شیوه‌ای خلاق و روشنگرانه بازگو می‌کند. (دکتر متیو واکر)

کتاب چرا به یاد می‌آوریم برای چه کسانی مناسب است؟

برای محافظت از هر چیز باید طریقه‌ی استفاده از آن را بلد باشیم و الگوی رفتاری‌اش را بشناسیم. حافظه موهبتی ابدی نیست. فریب می‌خورد، آسیب می‌بیند، دچار اشتباه می‌شود و از بین می‌رود. برای مراقبت از حافظه و خاطرات خود باید با بخش‌های مختلف و ظرفیت گسترده‌اش آشنا باشیم. این کتاب برای کسانی که دوست دارند با عملکرد حافظه و توان مغز آشنا شوند، مناسب است.

در بخشی از کتاب چرا به یاد می‌آوریم: درباره حافظه، به خاطر سپردن و فراموش کردن می‌خوانیم

چند سال پیش، یکی از دادستان‌های آمریکایی با من تماس گرفت؛ او گفت مالک ساختمانی را به جرم تجاوز به تعدادی از زنان مستأجرش تحت تعقیب قانونی قرار داده است و برایم توضیح داد که سال‌ها زمان برده است تا قربانیان از وجود همدیگر باخبر شوند. او نگران بود حالا که قربانیان برای شکایت پا پیش گذاشته‌اند، وکلای مالک برای دفاع از او، از پژوهش‌های لافتس استفاده کنند و مدعی شوند پس از این همه سال، خاطرات قربانیان قابل‌اعتماد نیستند.

متأسفانه جان به در بردگان از رویدادهایی آسیب‌زا، از نبردهای حافظه هم صدمه می‌بینند. اغلب رسانه‌ها با اتکا بر مطالعات مربوط به به‌روزرسانی حافظه به نحوی گسترده مطالبی را در باب چکش‌خواری حافظه منتشر می‌کنند و چنین القا می‌کنند که ما هرگز نمی‌توانیم به خاطرات رویدادهایی از گذشته‌های دور اعتماد کنیم. چنین حربه‌ای بارها علیه کسانی که در جنبش MeToo پا پیش گذاشته‌اند، مورد استفاده قرار گرفته است. چنین ادعایی خطرناک است و نه‌تنها بذر بی‌اعتمادی به خویشتن و سردرگمی را در ذهن بازماندگان رویدادهای آسیب‌زا می‌نشاند، با علم هم مطابقت ندارد.

با نگاهی دقیق به متون پژوهشی مرتبط با اثرات اطلاعات غلط درمی‌یابید که حافظه ماهیتی چکش‌خوار دارد، اما درعین‌حال خردشدنی هم نیست. دانشمندان متمرکز بر دقت حافظه و پیامدهای قانونی آن (مثل الیزابت لافتس) به‌خوبی از محدودیت‌های اثرات حافظۀ کاذب در آزمایشگاه‌ها مطلع هستند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، دست‌کم یکی از تجزیه‌وتحلیل‌های انجام‌شده بر مطالعات آزمایشگاهی حاکی از آن است که اکثریت افراد درنتیجۀ کاشت خاطره، خاطرات کاذب و پرجزئیاتی از رویدادهای دروغین به یاد نمی‌آورند؛ ضمناً گرچه اطلاعات غلط می‌توانند به تحریف خاطرات منتهی شوند، در برخی شرایط هم چنین اطلاعاتی قادرند به افراد کمک کنند تا رویدادها را به نحوی دقیق‌تر به خاطر بیاورند. مثلاً اگر خاطرۀ افراد از رویداد اصلی به‌قدری خوب باشد که آن‌ها متوجه اطلاعات غلط ارائه شده بشوند، می‌توانند به خاطر آوردن نخستین خود را تقویت کنند. همان‌طور که طی فصل بعدی خواهیم دید، توانایی ما در تقویت خاطراتی که به‌تازگی به یادمان آمده‌اند، جزء مشخصه‌های بنیادین یادگیری در انسان به حساب می‌آید.

همچنین لازم است به این نکته هم اشاره شود که طی آزمایش‌های مرتبط با به‌روزرسانی حافظه، منبعی قابل‌اعتماد برای کاشت اطلاعات غلط از دستورالعملی مشخص پیروی می‌کند، حال‌آنکه چنین وضعیتی برای تجارب بازماندگان رویدادهای آسیب‌زا صادق نیست. اکثر افرادی که طی دوران کودکی‌شان مورد سوءاستفادۀ جنسی قرار گرفته‌اند، خاطرات آسیب‌زایشان راه بازیابی نمی‌کنند، بالعکس این خاطرات اغلب مدام در دسترس‌شان قرار دارند. بازماندگان قادرند تا سال‌ها یا حتی دهه‌ها بعد از وقوع سوءاستفاده هم با دقت قابل‌توجهی وجوه مربوط به تجارب آسیب‌زای خود را به یاد بیاورند و برخلاف تصور رایج، ضربۀ هیجانی شدید به سرکوب شدن خاطرات منتهی نمی‌شود، بلکه گاهی می‌تواند با خاطرات دقیق‌تری همراه باشد.

فهرست مطالب کتاب

سخن مترجم
پیش‌درآمد: ملاقات با خودِ یادآورتان
بخش نخست: بنیان‌های حافظه
فصل اول: حواسم کجاست؟
فصل دوم: سفر در زمان و مکان
فصل سوم: سازمان‌دهی، استفادۀ مجدد و بازیابی
بخش دوم: نیروهای پنهان
فصل چهارم: خیال محض
فصل پنجم: فراتر از احساس
فصل ششم: اطرافم پر از چهره‌های آشناست
فصل هفتم: مواجه شدن با عجایب
بخش سوم: پیامدها
فصل هشتم: پخش و ضبط خاطرات
فصل نهم: نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود
فصل دهم: وقتی باهم به ‌خاطر می‌آوریم
سخن آخر: حافظۀ پویا
قدردانی
پی‌نوشت‌ها