معرفی و دانلود کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی

معرفی کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی

احیای نسخه‌های خطی یکی از ضروریات در جهت شناخت فرهنگ و تمدن پیشینیان است و نسخه‌شناسی و تصحیح متون دانشی است که این زمینه را فراهم می‌سازد. نجیب مایل هروی در کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی منبعی جامع در این زمینه نگاشته که درباره‌ی پایه‌ها و ملزومات نسخه‌شناسی، تطوّرات آن و روش‌های تصحیح متن توضیح می‌‌دهد. این اثر که در گروه کتاب‌های پژوهش در ادبیات و تاریخ هنر قرار می‌گیرد، کتاب برگزیده‌ی اولین دوره‌ی جشنواره‌ی فارابی شده است.

درباره‌ی کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی

نسخه‌های خطی یکی از میراث مکتوب به‌جا مانده از دورانی هستند که صنعت چاپ به وجود نیامده بود و متن‌های تألیف‌شده به‌صورت دستی کتابت و تکثیر می‌شدند. این نسخه‌ها در اثر گذشت زمان دچار آفت‌ها و آسیب‌های بسیار می‌شدند و عوامل طبیعی چون موریانه‌ سبب از دست رفتن برخی از قسمت‌های متون و گاهی تمام آن‌ها می‌گشت. همچنین به دلایل متعددی چون اشتباهات سهوی یا عمدی کاتبان و یا تجدید نظر مؤلف متن در نوشته‌ی خود، نسخه‌های موجود اختلافاتی با یکدیگر دارند. تصحیح متن، به‌ویژه تصحیح انتقادی نسخه‌‌ی خطی، یکی از فنون و مهارت‌هایی است که با به‌کارگیری آن می‌توان از میان دست‌نوشته‌های موجود، میراث مکتوب گذشتگان را استخراج کرد و آن را به‌صورت متنی منقّح، پیراسته و تا حد امکان نزدیک به آنچه مدنظر مؤلف متن بوده، به چاپ رساند.

دانش و مهارت تصحیح انتقادی متن در گروی شناخت انواع نسخه‌های خطی، آگاهی از سنّت نسخه‌پردازی و نسخه‌آرایی کاتبان است. ‌نجیب مایل هروی (Najib Mayel Heravi) در کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی درباره‌ی سنّت نسخه‌پردازی، انواع نسخ و روش‌های گردآوری نسخه و تصحیح متن توضیح می‌دهد.

نجیب مایل هروی یکی از نسخه‌شناسان برجسته‌ای است که سال‌ها در زمینه‌ی نسخ خطی و تصحیح متن مطالعه، تألیف و تحقیق کرده است. وی کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی را در دو بخش اصلی تنظیم کرده است. بخش نخست این کتاب، شامل کلیاتی در باب نسخه‌شناسی و بخش دوم آن مربوط به تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی می‌شود.

در تمدن اسلامی، از نخستین دوره‌ی خلافت عباسی، کانون‌های فرهنگی و هنری مختلفی در دربار‌ها، مدارس و از طرف شاهان، شاهزادگان و حکام محلی شکل می‌گرفت که در آن گروهی به نسخه‌نویسی و کتابت متون می‌پرداختند. در میان کاتبان و مصنفان همواره آداب و سننی رواج داشت که هم ریشه در روش‌ها و قواعد رایج در میان ایرانیان پیش از اسلام، همچون ساسانیان و مانویان دارد و هم ممکن است از دیگر اقوام چون یهودیان و یونانیان الگوهایی گرفته باشد. این کانون‌های مختلف در عین اشتراکات، تمایزاتی نیز با یکدیگر داشتند و در طول زمانی تحولاتی در روش کار آن‌ها راه می‌یافت. نویسنده در کتاب حاضر، به این کانون‌های مختلف همچون کانون نسخه‌نویسی ربع رشیدی یا کانون نسخه‌نویسی دیوانی در عهد تیموری اشاره کرده و تحولات شکل و ساختار نسخه‌ها را از قرون اولیه تا دوره‌های متأخر بررسی می‌‌کند. در مبحث نسخه‌شناسی، شناخت ساختار نسخ، نوع کاغذ، رسم‌الخط نسخه و گونه‌های زبانی نسخ موارد حائز اهمیت هستند که نویسنده در بخش‌های مجزا به شرح هریک از این موارد می‌پردازد.

نسخه‌شناسی و نسخه‌یابی با تصحیح متن گره خورده و درعین‌حال که دانشی مستقل، بسیط و گسترده است، پیش‌زمینه‌ای برای تصحیح متون به حساب می‌آید. ازاین‌رو، بخش دوم کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی به مبحث تصحیح متن اختصاص دارد. نویسنده در این بخش پس از پرداختن به مسائلی چون سابقه‌ی تصحیح در میان یونانیان و ایرانیان، به مراحل و روش‌های تصحیح نسخ می‌پردازد و آن را از استنساخ نسخه‌ی اساس گرفته تا گروه‌بندی نسخه بدل‌ها و مقابله‌ی نسخ گوناگون با هم شرح می‌دهد.

کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی یکی از منابع جامع، تخصصی و نادر در زمینه‌ی نسخه‌شناسی و تصحیح انتقادی نسخه به زبان فارسی است که پاسخگوی نیاز محققان و متخصصان این حوزه خواهد بود. این کتاب را نشر سوره مهر به چاپ رسانده است.

در نکوداشت کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی

• نجیب مایل هروی در این اثر فاخر تلاش بسیار کرده است تا خواننده را با جنبه‌های مختلف نسخه خطی در تمدن اسلامی و روش‌های تصحیح آن آشنا سازد. (محمدجواد احمدی‌نیا، فصلنامه‌ی نقد کتاب میراث)

کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب یکی از منابع ضروری برای دانشجویان، استادان و متخصصانی خواهد بود که در زمینه‌ی نسخه‌شناسی و تصحیح متن مطالعه و فعالیت می‌کنند.

در بخشی از کتاب تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی می‌خوانیم

تصحیح التقاطی: وقتی از اثر مورد نظر نسخه‌ای مضبوط و معتبر به دست نیاید و چند نسخه مغلوط و نامضبوط فراهم آید، نمی‌توان از شیوه تصحیح بر مبنای نسخه اساس بهره‌مند شد. از این رو مصحح ناگزیر است که در این موارد به تصحیح التقاطی بپردازد. تصحیح التقاطی به قیاس با تصحیح بر پایه نسخه اساس وقتی از اعتبار و اهمیت برخوردار می‌گردد که مصحح در موضوع اثری که اهتمام به تصحیح آن دارد مسلط باشد و با القاب و مصطلحات و واژگان موضوعی کتاب مأنوس گردد و بر نگارش‌های هم‌ترازِ آن اثر تأمل کند و نیز حدود بافتِ بیان و معنی اثر را آن‌چنان که به نزد مؤلف مسلم بوده است تحقیق کند تا بتواند آنچه را در نسخه‌های آن اثر مسلّم‌الر‌جحان است به منزله ضبط راجح به متن ببرد و آنچه را مرجوح می‌نماید با ذکر دلایل و به دست دادنِ مؤیدی از نسخه‌های آن اثر یا از نگارش‌های عصری و هم‌تراز آن از متن خارج کند. همچنان که می‌بینید تصحیح التقاطی یک اثر نیازمندِ استادی و حذاقت در معنی و صورت آن اثر است و تسلط بر مؤیداتِ آن از زبان مؤلف و پسندهای فرهنگی او و روزگارِ او و نگارش‌های هم‌سطح آن.

متأسفانه در روزگار ما هستند مصححانی که، به علتِ عدم وقوف از شیوه تصحیح بر پایه نسخه اساس و اهمیت آن، بیشتر به تصحیح التقاطی روی می‌آرند و این تمایل نابه‌جا به شیوه التقاطی در نقد و تصحیح متون بر اثر عدم تأمل و دقت بر موازین و اصول نسخه‌شناسی است؛ زیرا، همچنان که در این کتاب دیدید، پایه و مایه بنیادین در نقد و تصحیح متون آگاهی از قواعد علمی نسخه‌شناسی است. وقتی مصحح نسخه‌های اثر مورد‌ نظرش‌ را نسخه‌شناسی تطبیقی نکند و به تعلقات و متفرعاتِ نسخه‌شناسی تطبیقی نپردازد و سرنوشت تاریخی آن اثر را نجوید و به طور کلی اعتبار نسخه‌ها را نسنجد و هویت اثر را نشناسد، به تصورِ خود آسان‌ترین راه را در تصحیح آن اثر برمی‌گزیند و آن شیوه التقاطی است در نقد و تصحیح متون؛ آن هم به گونه‌ای که ضبط‌های مسلّم‌الرجحان و ادله ترجیح راجح را بر مرجوح که رکن و پایه تصحیح التقاطی است بدون به دست دادن مؤیدات عصری و علمی نادیده می‌گیرد.

فهرست مطالب کتاب

تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی
دیباچه دوم
دیباچه اول
بخش نخست: کلیات نسخه‌شناسی
1. نسخه خطی، گونه‌ها و انواع آن
2. کانون‌های نسخه‌نویسی در تمدن اسلامی
3. ساختار نسخه‌های خطی
4. کاتب، تصرفات متذوّقانه و لغزش‌ها
5. ابزار و مصطلحات نسخه‌شناسی
6. جایگاه رسم‌الخط در نسخه‌شناسی
7. گونه‌های زبان در نسخه‌های خطی
بخش دوم: تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی
8. مراحلِ نسخه شناسی
9. نسخه شناسی منظومه ها و دیوان ها
10. نسخه جویی و نسخه یابی
11. تاریخِ تصحیحِ نُسخ خطی و اهمیت و ضرورتِ آن
12. آمُخته ها و آموخته های مصحح
13. مراحل و روش های تصحیحِ نُسخ خطی
14. سازواره نسخه بَدل ها و نشانه های مقرر در تصحیح نُسخ خطی
15. پژوهش نامه انتقادی مصحح
نسخه شناسی به روایت تصویر
شرح تصاویر
یادداشت ها و ارجاعات
1. نسخه خطی، گونه‌ها و انواع آن
2. کانون‌های نسخه‌نویسی در تمدن اسلامی
3. ساختارِ نسخه‌های خطی
4. کاتب، تصرفات متذوّقانه و لغزش‌ها
5. ابزار و مصطلحات نسخه‌شناسی
6. جایگاه رسم‌الخط در نسخه‌شناسی
7. گونه‌های زبان در نسخه‌های خطی
8. مراحل نسخه‌شناسی
9. نسخه‌شناسی منظومه‌ها و دیوان‌ها
10. نسخه‌جویی و نسخه‌یابی
11. تاریخِ تصحیحِ نُسخ خطی، اهمیت و ضرورتِ آن
12. آمُخته‌ها و آموخته‌های مصحح
13. مراحل و روش‌های تصحیح نسخ خطی
14. سازواره نسخه‌بَدل‌ها و نشانه‌های مقرر در تصحیح نُسخ خطی
15. پژوهش‌نامه انتقادی مصحح
مشخصات گزیده مآخذ
فهرست های راهنما