معرفی و دانلود کتاب دیالکتیک روشنگری: قطعات فلسفی

معرفی کتاب دیالکتیک روشنگری: قطعات فلسفی

ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو در کتاب دیالکتیک روشنگری از چیستی روشنگری، سیر تحول آن و در نهایت نتیجه‌ی فاجعه‌بارش که با عنوان «شکست روشنگری» شناخته می‌شود، با شما سخن خواهند گفت. اثر حاضر که برترین کتاب مکتب فرانکفورت شناخته شده، ازجمله کتاب‌های کلاسیک فلسفی-اجتماعی به شمار می‌رود. برای آشنایی با نتایج سیاهِ روشنگری در جهان امروزی، با این اثر ارزشمند همراه باشید.

درباره‌ی کتاب دیالکتیک روشنگری

نگارش کتاب دیالکتیک روشنگری (Philosophische Fragmente) به سال‌هایی برمی‌گردد که آتش خانمان‌سوز جنگ جهانی دوم، انسان و انسانیت را زنده‌زنده در خود می‌سوزاند. سال‌هایی که با رخدادهای فاجعه‌بار خود اندیشمندانی چون ماکس هورکهایمر (Max Horkheimer) و تئودور آدورنو (Theodor W. Adorno) را به فکر فرو برد و بر آن داشت تا به دنبال ریشه‌ی فجایعی باشند که زندگی انسان‌ها را به ورطه‌ی نابودی کشانده بود. این کتاب در ابتدا در قالب یک مقاله تدوین شده بود و دست‌به‌دست میان خوانندگان آن می‌گشت تا این‌که بعدها به‌صورت کتابی نظام‌مند منتشر شد و به‌سرعت به عضو ثابت قفسه‌ی کتاب‌های مشتاقان مباحث فلسفی و جامعه‌شناختی بدل گشت.

موضوع محوری کتاب دیالکتیک روشنگری به این نکته برمی‌گردد که هدف اولیه‌ی روشنگری، هنگام شکل‌گیری نخستین مبانی آن، آزاد کردن انسان‌ها از چنگال مادیات و رهایی ایشان از فشارهای سیاسی و اقتصادی بود. این هدف بنا بود به ایجاد آرمان‌شهری منجر شود که با بی‌عدالتی‌ها کاملاً بیگانه باشد؛ اما در عمل خود موجب گسترش همین نابرابری‌ها شد. روشنگری به‌تدریج تبدیل به اسطوره‌ای شد که فلاکت انسان‌ها را با خود به همراه آورد. در ادامه نیز تکنولوژی افسار زندگی انسان‌ها را به دست گرفته و نظام‌های توتالیتر نیز کنترل زندگی انسان‌ها را در اختیار گرفتند.

هنگامی که فرانسیس بیکن و سایر سردمداران روشنگری، نوید جامعه‌ای رها از ترس و عاری از قیدوبندهای حاکمیت را می‌دادند، هرگز تصور نمی‌کردند بعدها روشنگری به‌جای اینکه به گسترش خرد و عقلانیت آدمی کمک کند و زنجیر اختناق را از دست‌و‌پای او بگشاید، بیشتر موجب فرورفتن او در توحش و فاصله گرفتن از ارزش‌های انسانی‌اش خواهد شد؛ توحشی که مصادیق آن به‌کرات در دوران جنگ‌های جهانی به چشم می‌خورد. در این کتاب سراسر انتقادی، ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو در تلاش بوده‌اند تا ضمن بررسی و تحلیل سرآغاز روشنگری و نحوه‌ی دگردیسی آن، به بستر تاریخی این موضوع نیز توجه داشته باشند. از این لحاظ مطالعه‌ی این اثر مخاطبان را با تاریخ روشنگری نیز آشنا خواهد کرد.

نویسندگان اثر پیش‌رو پس از معرفی و تشریح مفهوم روشنگری و دلالت معنایی آن در قلمرو فلسفه و جامعه‌شناسی، به سراغ اسطوره‌های روشنگری و ارتباط آن با مبانی اخلاقی خواهند رفت. در ادامه، نقش روشنگری در فرهنگ‌سازی (یا شاید تخریب فرهنگی) به بحث گذاشته می‌شود. سپس عناصر یهودستیزانه‌ی روشنگری مورد واکاوی قرار خواهند گرفت. مطالعه‌ی کتاب دیالکتیک روشنگری چشم مخاطبان را به روی ریشه‌ی معضلات امروزی و مسیری که جهان در پیش گرفته نیز خواهد گشود.

توجه داشته باشید که کتاب دیالکتیک روشنگری نخستین بار در سال 1947 منتشر شده و از آثار کلاسیک حوزه‌ی فلسفه و علوم اجتماعی به شمار می‌رود. از سوی دیگر مراد فرهادپور و امید مهرگان در برگردان آن کوشیده‌اند تا استحکام متن اصلی کتاب را به ترجمه‌ی فارسی آن نیز منتقل کنند. از این رو، نثر کتاب تا حدودی سنگین و ثقیل بوده و ممکن است به‌راحتی منظور و مقصود نویسندگان را درک نکنید. البته از آن‌جایی که کتاب حاضر از منابع و مراجع اصلی متفکران مکتب فرانکفورت محسوب می‌شود، مطالعه‌ی چندباره‌ی آن خالی از لطف نخواهد بود. نشر کتاب هرمس چاپ و انتشار این اثر خواندنی را به عهده داشته.

در نکوداشت‌ کتاب دیالکتیک روشنگری

• این کتاب که می‌توان آن را مقدمه‌ای برای آشنایی با عقاید مارکس، فروید، نیچه و هایدگر دانست، ارزش مطالعه‌ی دقیق را دارد. (Times Literary Supplement)

کتاب دیالکتیک روشنگری برای چه کسانی مناسب است؟

اگر از دنبال‌کنندگان آثار فلسفی هستید و به مطالعه‌ی کتاب‌های حوزه‌ی جامعه‌شناسی نیز علاقه دارید، کتاب دیالکتیک روشنگری می‌تواند انتخاب بسیار خوبی برای شما باشد. کتاب حاضر کلیدی‌ترین اثر مکتب فکری فرانکفورت به شمار می‌رود که شما را با آراء اندیشمندان آن آشنا خواهد کرد.

با ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو بیشتر آشنا شویم

ماکس هورکهایمر (1895 تا 1973) نویسنده و فیلسوف آلمانی بود. او در رشته‌ی فلسفه به تحصیل پرداخت و آن را تا مقطع دکتری ادامه داد. هورکهایمر پس از پایان تحصیل، در اواخر دهه‌ی بیستم، ریاست انجمن پژوهش‌های اجتماعی فرانکفورت را به عهده گرفت. البته با به قدرت رسیدن حرب نازی در آلمان، او به‌ناچار راه مهاجرت را انتخاب کرد و عازم آمریکا شد. او این انجمن را مجدداً در همین کشور راه‌اندازی کرد. از آثاری که این نویسنده تألیف کرده می‌توان از کتاب‌های «سپیده‌دمان فلسفه تاریخ بورژوایی» و «خسوف خرد» نام برد.

تئودور آدورنو (1903 تا 1969) نیز از نویسندگان و فلاسفه‌ی مشهور آلمانی بود. در نوجوانی به یادگیری موسیقی می‌پرداخت و در این زمینه استعداد چشم‌گیری را از خود نشان داد. تئودور آدورنو با ورود به دانشگاه، رشته‌ی فلسفه را برگزید و او نیز به انجمن پژوهش‌های فرانکفورت پیوست و در آن‌جا با بزرگ‌ترین اندیشمندان آلمانی نشست‌و‌برخاست داشت. پس از تأسیس و گسترش حزب نازی در آلمان، به انگلستان مهاجرت کرد و سپس راهی آمریکا شد و در کنار هورکهایمر به فعالیت‌های علمی خود ادامه داد.

ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو از سرآمدان مکتب فرانکفورت بودند و آثاری را از جمله «به سوی مانیفست نو» و «دیالکتیک روشنگری»، به‌عنوان شاخص‌ترین کتاب‌های مکتب فرانکفورت به نگارش درآوردند.

در بخشی از کتاب دیالکتیک روشنگری: قطعات فلسفی می‌خوانیم

هر چه وعده و وعیدهاى صنعت فرهنگ‌سازى و همچنین توانایىِ آن در ارائه تبیینى بامعنا از زندگى کمتر باشد، ایدئولوژىِ رواج‌یافته آن ضرورتا توخالى‌تر مى‌شود. حتى آرمان‌هاى انتزاعىِ هماهنگى و خیرخواهى جامعه نیز در این عصرِ تبلیغاتِ کلى و سراسرى بیش از حد انضمامى است. ما حتى یاد گرفته‌ایم چگونه مفاهیم انتزاعى را ابزارهاى تبلیغات بدانیم. زبانى که به حقیقت صرف ارجاع مى‌دهد فقط موجب بروز بى‌صبرى براى پرداختن به اصل مطلب یا معامله واقعىِ پشت پرده مى‌شود. کلماتى که وسیله و ابزارِ صرف نیستند بى‌معنا به نظر مى‌رسند؛ مابقى نیز خیالى و غیرحقیقى مى‌نُمایند. داورى‌ها ارزشىْ یا آگهىِ تجارى تلقى مى‌شوند و یا حرّافى محض. آن ایدئولوژى‌اى که بدین سان به سوى ابهامى بى‌طرف و غیرمتعهد رانده مى‌شود، نه شفاف‌تر مى‌شود، نه ضعیف‌تر. نفس ِمبهم بودن آن، و کراهت شبه‌علمى آن در مورد الصاق شدن به هر چیزى که صدق‌پذیر نباشد، به منزله نوعى ابزارِ سلطه عمل مى‌کند. ایدئولوژى به ترویجِ پرحرارت و نظام‌مندِ آنچه هست بدل مى‌شود. صنعت فرهنگ‌سازى، به‌واسطه گرایش ذاتى به گزینش لحن گزارش ِعینى، خود را پیشگوىِ بى‌چون و چراى نظام حاکم مى‌سازد. این صنعت مسیرى پیچ‌درپیچ را از میان صخره‌هاى اطلاع‌رسانىِ به وضوح گمراه‌کننده و حقیقتِ بدیهىْ ماهرانه دنبال مى‌کند، آن هم با جعلِ وفادارانه ظواهرى که تراکم آن‌ها راهِ هر بصیرتى را سد مى‌کند. بدین سان واقعیتِ همه‌جاحاضر و نفوذناپذیرِ جهان ظواهر به منزله امر ایده‌آل مستقر مى‌شود. ایدئولوژىْ دوپاره مى‌شود: عکس‌بردارى از زندگى یا هستىِ خام و دروغ عریان درباره معناى این زندگى، دروغى که صراحتا بیان نمى‌شود بلکه خرفهم و القا مى‌شود. تکرارِ صرفا کلبى‌مشربانه امر واقعى کافى است تا الوهیت آن را به اثبات رساند. البته این نوع اثباتِ عکس‌شناسانه (photologic) شاید دقیق و قطعى نباشد، لیکن مقاومت‌ناپذیر است. هر آن کسى که رودرروى قدرتِ تکرار و یکنواختى به شک کردن ادامه دهد ابله است. صنعت فرهنگ‌سازى اعتراض علیه خود را دقیقا همان قدر مردود مى‌داند که اعتراض علیه جهانى که خود آن را به صورتى خنثى جعل مى‌کند.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت مترجمان
دیباچه بر چاپ جدید (1969)
دیباچه (1944 و 1947)
مفهوم روشنگرى
ضمیمه I: اودوسئوس یا اسطوره و روشنگرى
ضمیمه II: ژولیت یا روشنگرى و اخلاق
صنعت فرهنگسازى: روشنگرى به‌مثابه فریب توده‌اى
عناصر یهودستیزى: مرزهاى روشنگرى
یادداشت‌ها و طرح‌ها
علیه هوشمندى و اطلاع
پى‌نوشت
دو جهان
استحاله ایده به سلطه
نظریه اشباح
پى‌نوشت
مع‌الوصف
روان‌شناسىِ حیوان
براى ولتر
طبقه‌بندى
بهمن
انزوا از طریق ارتباط
به سوى نقد فلسفه تاریخ
یادبودهاى انسانیت
از نظریه‌اى در باب فرد جانى
دهشت پوچ
علاقه به تن
جامعه توده‌اى
پى‌نوشت
تناقضات
نشان‌خورده
پى‌نوشت
فلسفه و تقسیم کار
فکر
انسان و حیوان
تبلیغات
در بطن تکوینِ حماقت
پیوست مترجمان: یادداشتى درباره پیشینه و چگونگىِ نگارش: دیالکتیکِ روشنگرى
الف) دست‌نوشته‌هاى به‌جامانده
ب) اظهارنظرهاى شفاهى