معرفی و دانلود کتاب امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران

معرفی کتاب امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران

در کوله‌پشتی هیچ سرباز خارجی «آزادی» وجود ندارد. تاریخ قسم می‌خورد که تابه‌حال هیچ ملت بیگانه‌ای به ایرانیان ارادتی نداشته و ما کسی را نداریم به جز خودمان. کتاب امپراتوری عقل این واقعیت را با استفاده از تجربه‌ی دو هزار و چندین ساله‌ی زیست ایرانیان به ما ثابت می‌کند و نشان می‌دهد که تهاجم به خاک سرزمین ما همیشه با مبارزه و مقاومت مردم همراه بوده و ایرانیان حتی تاب و تحمل نفوذ بیگانگان را هم نداشته و ندارند. مایکل مایکل اکسورثی با مدارک و شواهد به‌جای‌مانده از دوره‌های تاریخی مختلف، سرگذشت ایران‌زمین را از دوره‌ی باستان تا 12 بهمن ماه سال 1357 بازگو می‌کند.

درباره‌ی کتاب امپراتوری عقل

ایران روز «استقلال» ندارد. روز «ملی» ندارد. سرزمین ما از ابتدای تاریخ به مستعمره شدن تن نداده و ازآنِ هیچ کشور بیگانه‌ای نبوده که بخواهد از آن مستقل شود و بابت استقلالش جشن بگیرد! تاریخ «معاصر» ایران از قدمت کل تاریخِ سرزمین‌هایی همچون اسرائیل و امارات متحده‌ی عربی و... طولانی‌تر است و برای مردم این سرزمین، با هر گرایش سیاسی و قومیت و...، حفظ خاک و خودمختاری سیاسی از هر چیزی مهم‌تر بوده و هست. در بدترین روزهای تاریخ باستان ایران، زمانی که لشکریان اسلام به ایران هجوم آوردند و کوشیدند تا زبان، هویت، فرهنگ و ... ایرانیان را نابود و آن‌ها را به پذیرش هویت جعلی وادار کنند، نیاکان ما که از همان زمان هم مبارزه تا پای جان را به پذیرش ظلم ترجیح می‌دادند، نوروز را جشن می‌گرفتند؛ به زبان مادری خود صحبت و در برابر زبان بیگانه مقاومت می‌کردند تا شیوه‌ی زندگی خود را حفظ کنند.

کتاب امپراتوری عقل (A History of Iran: Empire of the Mind) از ابتدای تاریخ ثبت‌شده‌ی ایران آغاز می‌شود؛ نه از زمان هخامنشیان، نه از دوره‌ی مادها و ایلامیان، نه هنگام تولد زرتشت. مایکل اکسورثی (Michael Axworthy) روایت تاریخ ایران را از دوره‌ای آغاز کرده که پیشینیان ما، مسیر استپ‌های روسیه را در پیش گرفتند و به‌سمت جنوب آمدند. آن‌ها می‌خواستند به مکانی قابل سکونت، دارای آب و زمین حاصل‌خیز و دمایی معتدل برسند؛ جایی مثل ایران.

تاریخ ایران بسیار طویل است. نمی‌توان از میان وقایع مهم دوران باستان، یکی از آن‌ها را به‌عنوان مبدا انتخاب کرد؛ برخلاف تاریخ سرزمین ایران، کتاب امپراتوری عقل کم‌حجم است و به‌همین دلیل حوادث مهمی همچون ظهور زرتشت، تشکیل قوم هخامنش، به قدرت رسیدن پادشاهانی همچون کوروش و داریوش و... را در فصلی مختصر بازگو کرده و کوشیده تا خوانندگان خود را با بناهای ماندگاری چون تخت‌جمشید، کاخ‌های کوروش و... آشنا کند.

سرزمین ما بارها مورد هجوم دشمنان قرار گرفته و آسیب‌های بی‌شماری دیده، اما هیچ‌کس، حتی اسکندر مقدونی با آن عظمت و شوکت، نتوانسته ایران را از نقشه‌ی جهان پاک کند. مایکل آکسورتی مخاطبان را به دوره‌ی اشکانیان می‌برد؛ زمانی که قرار است سلسله‌ی یونانی و استعمارگر سلوکیان نابود شوند و جای خود را به نوادگان «اشک» و اشکانیان بدهند. البته در حال حاضر، به‌واسطه‌ی کینه‌ی سلسله‌ی ساسانی از قوم اشکانی، دیگر آثار چندانی از دوره‌ی سلطنت اشکانیان به جای نمانده و بازی‌‌های سیاسی موجب شده تا درباره‌ی یکی از مهم‌ترین دوره‌های سرزمینمان که نبرد روم و ایران نیز در آن ایام شکل گرفته، اطلاعات جامعی نداشته باشیم!

امپراطوری ساسانی به دو دوره‌ی «قدرت» و «ضعف مطلق» تقسیم می‌شود. دوران حکومت شاهانی همچون انوشیروان و خسرو پرویز، سال‌های قدرتمندی ایران بودند و زمان سلطنت شاهانی مثل اردشیر سوم و یزدگرد سوم با هجوم لشکریان اسلام مصادف شد. حدود 650 سال پس از میلاد مسیح بود که ایران به‌دست اعراب تسخیر شد و ایرانیان از آن هنگام مسلمان نامیده شدند. تاریخ ایران از این دوره با تاریخ کشورهای همسایه همچون عراق، مصر سرزمین شام (سوریه، لبنان و فلسطین) آمیخته می‌شود و سرنوشتمان با ملت‌هایی که همچون ما در سرزمینی تصرف شده زندگی می‌کنند، گره می‌خورد.

مایکل اکسورثی صفحات تاریخ را ورق می‌زند و به حکومت‌هایی همچون آل‌بویه، صفاریان، غزنویان و... می‌رسد که با تمام کاستی‌ها و ضعف و فرمان‌برداری نسبی‌شان از خلفای عرب، به‌وجود آمدنشان یک معجزه بود. ایران بعد از آن‌که به‌کلی به دست بیگانگان تسخیر شد، توانست استقلال سیاسی نسبی خود را به‌دست آورد و مستعمره باقی‌نماند. البته شایان ذکر است که مبارزه و ایستادگی بی‌امان ایرانیان در زمینه‌های فرهنگی همچون جنبش شعوبیه، اقدامات نظامی مانند قیام ابومسلم خراسانی و... موجب پدیدآمدن این استقلال شدند.

کتاب امپراتوری عقل تا زمان انقلاب 1357 ادامه پیدا می‌کند. اواخر سلسله‌ی قاجاریه و دوران پهلوی - پدر و پسر - با جنگ جهانی اول و دوم مصادف بود؛ یعنی زمانی که ایران در خطر چپاول و درگیر با قحطی بزرگ و بیماری‌های مختلف بود. مایکل اکسورثی در کتاب خود از قهرمانانی همچون میرزا کوچک‌خان جنگلی نام می‌برد که علاوه‌بر مبارزه با دولت دیکتاتور مرکزی، با قشون خارجی و ارتش روسیه نیر مبارزه کرد و هدفش آزادی شهر و کشورش بود.

کمی که جلوتر بیابیم، به شهریور 1320 می‌رسیم؛ بدترین روزهای ایران معاصر. زمانی که بریتانیا از جنوب و شوروی از شمال به کشورمان حمله‌ور شدند و ارتش ایران که برای تشکیل آن هزینه و انرژی بسیاری صرف شده بود، هنگام مواجهه با دو ابرقدرت متجاوز، در عرض سه روز فروپاشید. از آن زمان تا سال 1332 کشورمان با نفوذ غیرقابل تحمل بریتانیا و آمریکا روبه‌رو بود و با سقوط دولت مصدق در مرداد ماه سال 32، دخالت آمریکا در نظام سیاسی ایران به‌صورت حقیقتی تلخ و غیرقابل انکار درآمد. این حقیقت ناخوشایند باعث شد تا گروه‌های سیاسی مبارز با گرایشات ضد استعماری تقویت شوند و نسبت به مصادره‌ی سیاسی ایران به‌دست دولت‌های خارجی، اعتراض کنند. این سال‌های پرآشوب و متلاطم، از 1332 تا 1357، از مهم‌ترین دوره‌های سیاسی کشورمان است که در کتاب امپراتوری عقل به‌طور مختصر شرح داده شده‌اند. کتاب حاضر ما را با آن چه بر سرزمینمان رفته و تأثیر آن همچنان بر زندگی ما پابرجاست، آشنا می‌کند.

کتاب امپراتوری عقل با ترجمه‌ی هایده مشایخ در انتشارات هرمس منتشر شده است.

نکوداشت‌های کتاب امپراتوری عقل

• کتاب امپراتوری عقل صدایی است علیه جریان اصلی رسانه‌‌های آمریکایی. این کتاب می‌کوشد تا نشان دهد مردم ایران ملتی با اصالت و با تاریخی کهن هستند و از فرهنگ غنی برخوردارند. مایکل آکسورتی در تلاش است تا با نشان دادن دوره‌های مختلف تاریخ، پیشینه‌ی پربار و هویت ایرانیان را به جهان یادآوری کند و از نقش برجسته و اثرگذاری مردم این سرزمین پرده بردارد. (جِی فریمن)

کتاب امپراتوری عقل برای چه کسانی مناسب است؟

نتیجه‌ی تاریخ نخواندن و یا تاریخ را سانسور شده خواندن، نابودی و ویرانی آینده است. تجربه‌ی گذشتگان به ما نشان می‌دهد باید برای حفظ کشور خود از هیچ تلاشی مضایقه نکنیم وگرنه به وضعیتی دچار می‌شویم که زندگیمان دیگر ارزش تحمل و صبر کردن ندارد. کتاب امپراتوری عقل تاریخ ایران، از دوره‌ی باستان تا دوازده بهمن 1357، را روایت می‌کند و می‌کوشد تا از جهت‌گیری و جانب‌داری سیاسی نیز بپرهیزد.

در بخشی از کتاب امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران می‌خوانیم

سلطنت محمدرضاشاه و انقلاب سفید: کودتا علیه مصدق به دوره‌اى از تعدد و تکثر احزاب و گروه‌هاى سیاسى که در پى سقوط رضاشاه در شهریور 1320 آغاز شده بود پایان داد و باب دوره گسترده‌اى را گشود که محمدرضاشاه شخصا و با اندک محدودیت قانون اساسى سلطنت مى‌کرد. اختلافات ماجراى نفت به ترتیبى حل شد که پنجاه درصد منافع صنعت نفت به ایران تعلق بگیرد، توسط کنسرسیومى که آمریکا در آن چهل درصد سهام داشت، یعنى برابر سهامى که شرکت نفت ایران و انگلیس داشت (که از سال 1954/1333 «بریتیش پترولیوم» نام گرفت). افزایش درآمد نفت که با گسترش آنصنعت بیشتر مى‌شد باعث شد حکومت قادر به هزینه کردن‌هاى بسیار وسیع‌تر باشد. مانند زمان رضاشاه، عمده این عایدى صرف تجهیزات نظامى شد و با وام 500 میلیون دلارى آمریکا بین سال‌هاى 1953 و 1963/1332 و 1342 به حداکثر رسید.

در حلقه حکومت، بسیارى احساس مى‌کردند پول زیادى صرف بودجه نظامى مى‌شود، و در سال 1959/1338 این اختلافات باعث استعفاى ابوالحسن ابتهاج رئیس سازمان برنامه و بودجه شد. در عوض شاه خود را صراحتا در کنار غرب قرار داد و روابط سیاسى با بریتانیا در سال 1333 از سرگرفته شد. ولى از سال 1332 به بعد براى همگان روشن بود که قدرت خارجى غالب در ایران آمریکاست.

پس از کودتا حکومت شاه از نظر سیاسى امور را کاملاً در اختیار گرفت. نامزدهاى انتخابات دوره هجدهم مجلس در سال 1954/1333 را حکومت تعیین کرد و بدین ترتیب مجلس هم کاملاً مطیع و گوش‌به‌فرمان شاه شد. در سال 1955/1334 شاه به کار زاهدى پایان داد و به طور مؤثرى اختیار اوضاع را خود در دست گرفت. جبهه ملىِ مصدق منحل شد و هواداران حزب توده تحت تعقیب بى‌امان سازمان امنیت قرار گرفتند (از سال 1957/1336 به نام ساواک خوانده مى‌شد) که با کمک سازمان سیا و سازمان جاسوسى اسرائیل به نام موساد روزبه‌روز کارآمدتر مى‌شد. و نیز روزبه‌روز خشن‌تر. دو حزب سیاسىِ نمایشى به نام‌هاى ملّیون و مردم که هردو هوادار شاه بودند تشکیل شد که به‌طعنه حزب «بله» و حزب «بله‌قربان» خوانده مى‌شدند.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت مترجم
دیباچه
سپاسگزارى
1: خاستگاه‌ها: زردشت، هخامنشیان، یونانیان
2: تجدید حیات ایرانیان: اشکانیان و ساسانیان
3: اسلام و تهاجم‌ها: عرب‌ها، ترک‌ها، مغول‌ها ایرانى شدن اسلام، صوفیان، و شاعران
4: آیین تشیّع و صفویان
5: سقوط سلسله صفویه، نادرشاه، دوره فترت سده دوازدهم هجرى (هجدهم میلادى)، و سال‌هاى آغازین روى کار آمدن سلسله قاجاریه
6: بحران‌هاى سلطنت قاجاریه، انقلاب 1290 1284، و به سلطنت رسیدن سلسله پهلوى
7‌: خاندان پهلوى و انقلاب 1357
یادداشت‌ها
نمایه