معرفی و دانلود کتاب روایت در سینمای مستند

معرفی کتاب روایت در سینمای مستند

کتاب روایت در سینمای مستند نوشته‌ی سجاد زارع فیروزی، به نقش مهم روایت در فیلم‌های مستند می‌پردازد. نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که حتی فیلم‌های مستند هم برای تاثیرگذاری بیشتر، به داستان‌پردازی یا همان روایت نیاز دارند. او تحت قالب مطالعه موردی، فیلم کلوزآپ عباس کیارستمی را بررسی می‌کند و به‌واسطه این فیلم مستند نشان می‌دهد که چطور حتی واقعیت هم می‌تواند به شیوه‌ای خلاقانه و داستانی بازگو شود.

درباره‌ی کتاب روایت در سینمای مستند

فیلم مستند همیشه با واقعیت گره خورده است. اما آیا بازگویی واقعیت به خودی خود کافی است؟ آیا مستندها نیازی به روایت دارند؟ این‌ها پرسش‌هایی هستند که سجاد زارع فیروزی در کتاب روایت در سینمای مستند به آن‌ها پاسخ می‌دهد. او در این کتاب تلاش می‌کند نشان دهد که روایت‌گری، یعنی شیوه‌ی گفتن یک اتفاق، در مستندها هم به اندازه‌ی فیلم‌های داستانی اهمیت دارد و برای اثبات این موضوع از فیلم کلوزآپ کیارستمی استفاده می‌کند.

کتاب با مقدمه‌ای شروع می‌شود که در آن نویسنده از علاقه‌اش به سینمای مستند می‌گوید و این‌که چرا پرداختن به موضوع روایت در این نوع سینما برایش اهمیت پیدا کرده است. او اشاره می‌کند که نگاه رایج به مستند، بیشتر روی ثبت و نشان دادن واقعیت تمرکز دارد، اما این نگاه ساده، در اکثر مواقع نمی‌تواند همه‌ی حقیقت را بازتاب دهد و دقیقا مشکل در همین نقطه آغاز می‌شود. درواقع از آنجایی‌که هر فیلم‌ساز، حتی در زمان ثبت واقعیت، ناچار است تصمیم‌هایی درباره‌ی زاویه دوربین، ترتیب صحنه‌ها، انتخاب موسیقی یا حذف بخش‌هایی از واقعیت بگیرد، پس روایتگری حتی در سینمای مستند هم از اهمیت بالایی برخوردار است.

سجاد زارع فیروزی در فصل اول به تعریف فیلم مستند می‌پردازد. او تاریخچه‌ای کوتاه از مستند و ویژگی‌های آن ارائه می‌دهد. مستند را نوعی از سینما می‌داند که با اینکه درباره‌ی واقعیت حرف می‌زند، اما همیشه انتخاب هم همراه آن است. در واقع، مستندساز همیشه یک زاویه‌ی دید دارد که بر شکل روایت تاثیر می‌گذارد.

فصل دوم کتاب روایت در سینمای مستند وارد بحث اصلی یعنی روایت در مستند می‌شود. نکته‌ی مهم این است که نویسنده تلاش می‌کند این مفاهیم را به زبان ساده و در ارتباط با سینمای مستند توضیح دهد. او می‌گوید حتی وقتی فیلم‌ساز فقط یک مصاحبه ضبط می‌کند، باز هم با انتخاب ترتیب حرف‌ها، برش زدن و گذاشتن موسیقی، در حال ساختن یک روایت است.

در فصل سوم، کتاب وارد بحث مستندهای بازسازی‌شده می‌شود. این نوع مستندها درباره‌ی رویدادهایی هستند که در گذشته اتفاق افتاده‌اند، اما فیلم‌ساز آن‌ها را با حضور همان افراد و در همان مکان‌ها دوباره بازآفرینی می‌کند. این نوع مستندها، به‌شکل مشخصی نیازمند روایت‌پردازی هستند، چون دیگر صرفا ثبت واقعیت نیستند، بلکه بازسازی آن است. بنابراین فیلم‌ساز باید ساختاری برای روایتش داشته باشد به این معنی که بداند باید از کجا شروع کند، چه چیز را چگونه نشان دهد تا چه احساسی به مخاطب منتقل شود.

سجاد زارع فیروزی در فصل چهارم نگاهی به مستندهای ایرانی می‌اندازد. او تلاش می‌کند نشان دهد که مستندسازان ایرانی چطور روایت را در فیلم‌هایشان به کار می‌گیرند. هرچند این فصل به اندازه‌ی دیگر بخش‌ها مفصل نیست، اما نکات خوبی درباره‌ی روند روایت‌سازی در مستندهای ایران ارائه می‌دهد.

فصل پنجم به‌نوعی نقطه‌ی اوج کتاب روایت در سینمای مستند است؛ جایی که سجاد زارع فیروزی به بررسی فیلم کلوزآپ از عباس کیارستمی می‌پردازد. این فیلم، بازسازی یک ماجرای واقعی است؛ داستان مردی که خودش را به‌جای محسن مخملباف جا می‌زند و با این کار وارد زندگی یک خانواده می‌شود. کیارستمی این ماجرا را با کمک همان شخصیت‌ها و در همان مکان‌ها دوباره بازسازی می‌کند. کتاب با دقت نشان می‌دهد که این بازسازی چطور به یک روایت تاثیرگذار تبدیل شده است. در واقع، نویسنده تحلیل می‌کند که کیارستمی چگونه با بازسازی صحنه‌ها، انتخاب ترتیب رویدادها و گفت‌وگوها و حتی حضور خودش در فیلم، یک روایت پیچیده، انسانی و تامل‌برانگیز ساخته است.

در پایان کتاب، نویسنده به این نتیجه می‌رسد که روایت نه‌تنها در فیلم‌های داستانی، بلکه در مستندها هم نقش اساسی دارد. حتی وقتی مستندساز در پی نشان دادن یک واقعیت است، نحوه‌ی انتخاب، ترتیب، و بازنمایی آن واقعیت، خود نوعی روایت‌سازی است. این نکته برای دانشجویان سینما، فیلم‌سازان و علاقه‌مندان به مستند اهمیت دارد؛ چرا که آن‌ها را دعوت می‌کند تا به شکل ساختارمندتری به طراحی فیلم خود فکر کنند. سبک نوشتار کتاب روایت در سینمای مستند که انتشارات برتر اندیشان آن را منتشر کرده است، ساده و قابل‌فهم بوده و نویسنده تلاش کرده تا مفاهیم نظری را به‌صورت کاربردی و با مثال توضیح دهد.

کتاب روایت در سینمای مستند برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب هم‌زمان برای کسانی که در آغاز مسیر یادگیری سینمای مستند هستند و برای کسانی که به‌دنبال نگاه تحلیلی‌تری به این حوزه‌اند، مفید و قابل استفاده است.

در بخشی از کتاب روایت در سینمای مستند می‌خوانیم

بنابراین مستند در بسیاری از موارد موکول به عناصر اصلی روایت است که آن را به عنوان وسیله‌ی نمایشی کردن به کار می‌برد.

و اما معنا در روایت مستند، مستندسازان راهبردهای روایی را در یک یا چند شکل، وارد عرصه هر یک از شیوه‌های مستند (که توضیح دادیم) می‌سازند. یکی از دو روش اساسی شکل دادن به معنا در مستند این است که عناصر متشکله اثر مستند را در شکل قصه قالب‌گیری می‌کند و دوم به پا کردن مبحث است.

روایت معنا را خیلی بیشتر از مباحثه منحرف می‌سازد. زیرا فیلم‌سازانی هستند که صحنه‌های معینی از رخداد را به جنبه‌های دیگر ترجیح می‌دهند و می‌خواهند آن را مبتنی بر تحلیل جدیدتری عرضه کنند.

همین فرایند جاگیری اصلاحات درون یک‌شکل داستانی است که معنا را تغییر می‌دهد. فیلم‌سازان با برگزیدن پاره‌ای از واقعیت با شکل دادن به آن‌ها در درون یک ساخته‌ی هنری فعالانه مداخله می‌کنند.

بنابراین روایت به‌طور قطع هم انتخابی و هم ذهنی است و به‌علاوه اثر ماندگار سازی ثابت‌کنندگی دارد. شیوه‌ای که روایت حوادث را آن‌طور که رخ داده است بازنمایی می‌کند، به‌خوبی می‌تواند توسط مخاطب به‌صورت عین ماجرای اصلی پذیرفته شود اما در صورتی که چنین دلایلی در میان نباشد به عنوان وسیله‌ی ارتباطی قدرتمند است و اگر غیر مسولانه به کار رود بالقوه خطرناک خواهد بود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فیلم مستند
روایت در فیلم مستند
مستند بازسازی و شیوه‌های روایت‌گری در ایران
روایت در فیلم کلوزآپ
سخن آخر