معرفی و دانلود کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون

معرفی کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون

در کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون، فیلمی از آکیرا کوروساوا تحلیل می‌شود که شاید در نگاه اول یک داستان ساده از قتل، تجاوز و سرقت به نظر برسد؛ اما در نهایت به چیزی فراتر از این‌ها منجر می‌شود: فهم و درک احساسات بشری و روان انسان. صالح نجفی در این کتاب سه تفسیر رایج از فیلم راشومون را نقل می‌کند و سپس، بحث را به‌سمت تفسیر نهایی از این اثر سینمایی می‌برد.

درباره‌ی کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون

اندکی قبل از شروع فیلم‌برداری «راشومون» (Rashomon) سه دستیار گارگردان آکیرا کوروساوا (Akira Kurosawa) نزد او آمدند و گفتند که داستان را به‌هیچ‌وجه نفهمیده‌اند. کوروساوا به آن‌ها گفت: «اگر فیلم‌نامه را با دقت بخوانید، حتماً می‌فهمید. آن‌قدر هم پیچیده نیست.» اما آن‌ها گفتند: «ما داستان و دیالوگ‌ها را با دقت خواندیم و هنوز هم آن را درک نمی‌کنیم.» کوروساوا فیلم را برای آن‌ها توضیح می‌دهد. دو دستیار توضیحات او را متوجه می‌شوند؛ اما سومین دستیار هنوز هم سردرگم به نظر می‌رسد. او نمی‌فهمد که چرا چهار شاهد در دادگاه، چهار روایت متفاوت از قتل دارند و در انتهای فیلم، مشخص نمی‌شود که داستان اصلی این قتل چیست؟ و دقیقاً نکته‌ی فیلم راشومون همین است. کوروساوا فیلم‌نامه‌ای نوشته درباره‌ی طبیعت انسان. موضوعی که صالح نجفی (Saleh Najafi) در کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون، بیشتر از آن سخن می‌گوید.

فیلم راشومون با یک باران سیل‌آسا آغاز می‌شود و دو مرد، یک راهب و یک هیزم‌شکن را نشان می‌دهد که در پناه دروازه‌ی راشومون کیوتو نشسته‌اند. وقتی یک مرد عامی به این پناهگاه می‌آید، آن دو را می‌بیند که با هم در حال گفت‌وگو هستند و مرد هیزم‌شکن تکرار می‌کند: «من اصلاً نمی‌فهمم.» مرد عامی از آن دو می‌خواهد ماجرا را برای او هم تعریف کنند. او متوجه می‌شود که یک سامورایی به قتل رسیده، به همسرش تجاوز شده و یک راهزن برای ارتکاب چنین جنایتی دستگیر گشته است. در این قسمت از فیلم، فلاش‌بک‌هایی به صحنه‌ی دادگاه و همچنین صحنه‌ی قتل زده می‌شود. در آن‌جا سه روایت نقل می‌شود: روایت راهزن (با بازی توشیرو میفونه)، زن (ماچیکو کیو) و درنهایت روح احضار‌شده‌ی سامورایی! (ماسایوکی موری) اما پس از شنیدن اظهارات این سه، هیزم‌شکن ادعا می‌کند که او نیز شاهد ماجرا بوده و می‌تواند با نگاهی ‌بی‌طرفانه، داستان را تعریف کند.

یک استودیوی کوچک ژاپنی تهیه‌کنندگی فیلم کوروساوا را بر عهده گرفت. رئیس استودیو آن‌قدر از نتیجه‌ی کار بدش آمد که نام مؤسسه را از تیتراژ فیلم حذف کرد. البته اگر آن شخص می‌دانست که فیلم راشومون برنده‌ی جایزه‌ی شیر طلایی جشنواره‌ی ونیز و جایزه‌ی بهترین فیلم خارجی‌زبان اسکار می‌شود، هیچ‌وقت چنین کاری را انجام نمی‌داد! پس از پخش راشومون در سال 1950 بود که نام آکیرا کوروساوا غرب و شرق را درنوردید و دریچه‌ای نو در سینمای ژاپن باز کرد. این فیلم آن‌چنان به‌سرعت در میان عامه‌ی مردم جا باز کرد و اصطلاح «اثر راشومون» را پدید آورد. اثر راشومون یعنی وقتی شاهدانی عینی یک واقعه‌ی واحد را دیده باشند، هر کدام آن رویداد را به شکل متفاوتی تعریف می‌کنند. درواقع محال است که روایت دو فرد از یک واقعه یکسان باشد؛ زیرا موقعیت اجتماعی و فرهنگی و همچنین وضعیت ذهنی هر کس با دیگری متفاوت است. این اصطلاح را در روان‌شناسی و حقوق هم استفاده می‌کنند. در بخشی از کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون، از راشومون افکت بیشتر می‌خوانید.

صالح نجفی در کتاب سه تفسیر از راشومون را نقل می‌کند. هر کدام از این تفسیرها از جنبه‌ای به فیلم نزدیک‌ شده‌اند: یکی از منظر داستانی، دیگری از جنبه‌ی روان‌شناختی و آخرین تفسیر، از بُعد فلسفی به تحلیل فیلم راشومون می‌پردازند. در پایان کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون، نجفی به‌سراغ تفسیر خود کوروساوا و سپس اسلاوی ژیژک می‌رود تا به سؤالات مطرح‌شده در طول کتاب، پاسخ دهد.

این اثر صالح نجفی را نشر لگا در مجموعه فیلم به مثابه‌ی فلسفه به انتشار رسانده است.

درباره‌ی مجموعه‌ کتاب‌های فیلم به‌ مثابه‌ی فلسفه

صالح نجفی در مجموعه‌ی فیلم به مثابه‌ی فلسفه از جنبه‌ی فلسفی به مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای جهان نگاه می‌کند. این مجموعه در هشتمین دوره‌ی کتاب سال سینمای ایران، تندیس زرین و لوح تقدیر برترین کتاب سال در حوزه‌‌ی تألیف و ترجمه را از آن خود کرد. در کتاب‌های این مجموعه، فیلم‌ها متونی فلسفی تلقی می‌شوند که بهتر دیدن آن‌ها، به درک دقیق‌تر جهان می‌انجامد. نشر لگا در ابتدا مجموعه کتاب‌ها را در ده جلد منتشر کرد که در آن‌ها فیلم‌هایی نظیر «سال گذشته در مارین‌باد»، «کازابلانکا»، «راشومون»، «آنی‌ هال»، «کپی برابر اصل» و... بررسی شده‌اند. اما بعد،‌ تمام این ده جلد را در قالب کتاب «فیلم به مثابه‌ی فلسفه» به چاپ رساند.

کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به فیلم‌های آکیرا کوروساوا علاقه دارید، حتماً کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون را بخوانید.

در بخشی از کتاب فیلم به مثابه فلسفه: راشومون می‌خوانیم

راشومون فیلمی‌ است درباره‌ی برحق‌بودن و ناحق‌بودن، و از آن پیچیده‌تر، فیلمی‌ است درباره‌ی برحق‌بودن به دلایل ناحق و مقاومت در برابر چنین وسوسه‌ای. به‌طور خلاصه، در مجموعه‌ی تفسیرهای فیلم راشومون از زمان اکرانش تا همین حالا، که اصطلاح «راشومون افکت» رایج شده است، این فیلم را درباره‌ی «نسبی‌بودن حقیقت» دانسته‌اند. راشومون از طرفی درباره‌ی نسبی‌بودن حقیقت است و از طرف دیگر، ذهن مخاطب را برای فکرکردن به حقیقت تحریک می‌کند، آن‌هم در دوره‌ای که همه‌ی ارزش‌ها فروریخته و نیهیلیسم پست‌مدرن در تاریخ بشر آغاز شده است.

کوروساوا پس از راشومون، فیلم هفت سامورایی (1954) را ساخت، که دو بار در هالیوود بازسازی شد. فیلمی با پیامی سرراست و اومانیستی، و نگاهی نوستالژیک نسبت به جهان فئودالیسم که در آن دلاوری و رشادت ‌_ در قیاس با جهان مدرن که فردگرایی را والاترین ارزش می‌داند_ هنوز از ارزش‌های اصلی انسان به‌شمار می‌رود. بنا به پیام فیلم، جنگاوران می‌آیند و می‌روند، و گاهی برای نجات بشر احتیاج به جنگ است، اما خود جنگ یک وضعیت اضطراری و گذراست و جنگاوران نیز تنها در طول نبرد قابل ستایش‌اند و بعد از آن به باد فراموشی سپرده می‌شوند. اما کشاورزان، یعنی نمکِ زمین، تا همیشه می‌مانند.

از نظر بسیاری از منتقدان غربی کوروساوا در فیلم راشومون از نسبی‌بودن حقیقت می‌گوید و در فیلم هفت سامورایی از فلسفه‌ی اومانیستی دفاع می‌کند و به این ترتیب هر دو فیلم او زمینه‌ساز استقبال دائمی از سینمای شرق‌اند. مشرق‌زمین جایی‌ست که از مدیوم سراپا غربی طوری استفاده می‌کند که خود غربی‌ها هم نمی‌توانند به این شیوه از آن استفاده کنند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
1: مرور فیلم
2: واکاوی فیلم
چارچوب فلسفی راشومون
سه بازگفت از راشومون
راشومون افکت
تز نهایی: نظریه‌ی حقیقت در فیلم راشومون
کتابنامه