معرفی و دانلود کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه

معرفی کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه

چرا ولفگانگ آمادئوس موتسارت را یک نابغه می‌دانیم؟ نوربرت الیاس در کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه از دیدگاه جامعه‌شناختی و روان‌شناختی به این سؤال جواب می‌دهد. موتسارت که در سنت موسیقی درباری رشد کرده بود، هیچ چاره‌ای نداشت جز اینکه برای اشراف جامعه کار و آنان را سرگرم کند. اما او کوشید آهنگسازی مستقل باشد؛ بدون هیچ‌گونه وابستگی به دیگران.

درباره‌ی کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه

در گذشته هنرمندان برای امرار معاش باید آثار خود را به درباریان و اشراف‌زادگان تقدیم و به‌نوعی آنان را مدح می‌کردند. اگر یکی از آثارشان به مذاق آن ممدوح خوش نمی‌آمد، تمام زحماتشان بر باد می‌رفت و در فقر و بدبختی زندگی‌شان را به سر می‌بردند. احتمالاً همه‌‌ی ما از زندگی فردوسی و سرگذشت تقدیم شاهنامه به محمود غزنوی آگاهیم. این سنت مدح و وابستگی به دربار تا سال‌ها پابرجا بود و اندک‌اندک از قرن هجدهم و نوزدهم زندگی هنرمندان سمت و سوی دیگری پیدا کرد. ولفگانگ آمادئوس موتسارت یکی از این هنرمندان بود که بالاجبار وابستگی به اشراف‌زادگان و درباریان را برگزیده بود؛ اما همواره دلش می‌خواست آهنگسازی مستقل باشد.

اگر می‌خواهید بیوگرافی موتسارت را بخوانید، احتمالاً بهتر است به صفحه‌ی ویکی‌پدیای او مراجعه کنید و خواندن کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه (Mozart: Portrait of a Genius) را کنار بگذارید. نوربرت الیاس (Norbert Elias) در این کتاب زندگی و زمانه‌ی موتسارت را بهانه‌ای برای بحث در باب جایگاه هنر در اواخر قرن هجدهم هجری قرار داده است. الیاس عقیده دارد که موتسارت در دورانی نبوغ خود را نشان داد که جامعه هنوز آمادگی پذیرش هنرمندان مستقل را نداشت. در زمان موتسارات، آهنگسازان و شاعران نیز همچون خدمتکاران باید برای شاهزادگان و اشراف‌زادگان کار می‌کردند و از آن‌ها پول می‌گرفتند. عقاید این اشرافیان بود که معیار هنر به حساب می‌آمد. موتسارت در این میانه انتخاب کرد که به‌جای چاپلوسی و مجیزگویی دیگران، یک هنرمند مستقل باشد؛ اما همین موضوع سبب شد که او در فقر بمیرد. با همه‌ی این‌ها، نوربرت الیاس عقیده دارد که موتسارت با قطع وابستگی از دربار اسقف اعظم سالزبورگ، به آهنگسازی بدل شد که ما امروز آن را می‌شناسیم. چه بسا وابستگی دائمی او به اشرافزادگان،‌ موتسارت را به یک هنرمند متوسط تبدیل می‌کرد.

نوربرت الیاس برای اثبات مدعاهایش در کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه، از اسناد تاریخی بهره می‌برد. برای مثال نامه‌های پدر موتسارت به او، نشان می‌دهد که پدر همه‌ی جاه‌طلبی‌های هنری خود را به پسر خردسالش منتقل کرده بود. موتسارت از شش سالگی با پدرش به سراسر اروپا سفر می‌کرد و همانطور که بسیاری می‌دانند، در هفت سالگی، توجه همه را برانگیخت. پدر موتسارت پس از پی بردن به نبوغ پسرش، بر روند یادگیری او نظارتی تام و تمام داشت و نقش او را در به کمال رسیدن هنر این آهنگساز آلمانی بزرگ، نمی‌توان نادیده گرفت. در خلال همین نامه‌هاست که الیاس میل موتسارت به همیشه بهتر بودن را می‌یابد و آن را با نظریه‌های روان‌شناختی تطبیق می‌دهد.

نوربرت الیاس، جامعه‌شناس مشهور یهودی که در جریان جنگ جهانی دوم به فرانسه و بریتانیا مهاجرت کرد، در میان روشنفکران غربی به دلیل نظریه‌ی «فرایند تمدن»، چهره‌ای شناخته‌شده است. کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه بخشی از پروژه‌ی او با عنوان «هنرمند بورژوا در جامعه‌ی درباری» بود که متأسفانه با مرگ او ناتمام باقی ماند. مایکل شروتر پس از مرگ الیاس، مجموعه‌ای از دست‌نوشته‌ها و مقالات او را جمع‌آوری کرد و پس از ویرایش آن‌ها، چند اثر را به چاپ رساند. کتاب پیش‌‌رو یکی از همین آثار است که به همت انتشارات علمی و فرهنگی و ترجمه‌ی حسن خیاطی به انتشار رسیده.

نکوداشت‌های کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه

• نوربرت الیاس در این کتاب نه‌تنها از موتسارت می‌گوید؛ بلکه جایگاه هنرمند در جامعه و خلاقیت هنری را نیز بررسی کرده است. پژوهشی مفید در باب جامعه‌شناسی نوابغ. (The Semantic Review)
• این کتاب لذت‌بخش و ارزشمند به‌طور کلی بر خلاقیت هنری متمرکز است و به‌طور خاص، زندگی موتسارت را بررسی می‌کند. (The Music Review)
• فارغ از اصطلاحات دشوار جامعه‌شناختی و روان‌شناختی، بخش‌های جذابی در کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه قرار دارد که تکنیک‌های داستان‌سرایی در آن‌ها دیده می‌شود. (Austrian History Yearbook)

کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی هنر، مخاطبان اصلی کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه هستند.

در بخشی از کتاب موتسارت: تصویر یک نابغه می‌خوانیم

معنای واقعی تصمیم موتسارت در ترک خدمت در سالزبورگ این بود: او می‌خواست به جای اینکه خدمتکار دائمی یک حامی باشد، از این به بعد، در مقام «هنرمندی مستقل» با فروش مهارت‌ خویش در مقام یک موسیقیدان و آثارش در بازاری آزاد امرار معاش کند.

در آلمان قرن هجدهم، پیرو تعدد حکومت‌های کوچک، گونه‌ای بازار آزاد برای آثار ادبی وجود داشت. اشکال اولیه‌ی صنعت نشر، یعنی فعالیت‌های تجاری کم‌وبیش تخصصی مرتبط با چاپ، توزیع و فروش آثار ادبی وجود داشت. جامعه‌ی بورژوازی تحصیل‌کرده که به کتاب‌های آلمانی‌زبان علاقه داشتند (اغلب در تقابل عمدی با اشرافیت درباری که در آن زمان در درجه‌ی اول به نوشته‌های فرانسوی‌زبان علاقه‌مند بود) روز به روز بیشتر رشد می‌کرد. بدین شیوه چهره‌ی اجتماعی «نویسنده‌ی مستقل» در قرن هجدهم هرچند فقط به طور موقت ظهور کرد، زیرا از قرار معلوم هنوز دشوار بود که بتوان، بدون کمک حامی اشرافی و از درآمد حاصل از فروش کتاب در بازار، خود و خانواده را تأمین کرد. زندگی لسینگ نمونه‌ای از این وضعیت است. با این حال، بازار آزاد وجود داشت. جامعه‌ی بورژوازی تحصیل‌کرده در سرتاسر آلمان پراکنده بود. این جامعه برای خرید کتاب پول کافی داشت و راغب بود که کتاب بخرد. مشخصه و شکل جنبش ادبی آلمانی در نیمه‌ی دوم قرن هجدهم بازتاب این پیکربندی اجتماعی بود.

در قلمرو موسیقی، این توسعه نسبتاً کند بود. موتسارت وقتی تصمیم گرفت هنرمندی مستقل شود که ساختار اجتماعی واقعاً چنین جایگاهی برای موسیقیدانان ممتاز قائل نبود. بازار موسیقی و نهادهای متناسب با آن تازه ظهور کرده بود. سازماندهی کنسرت برای جامعه‌ی خریدار و فعالیت‌های ناشران که آثار معروف آهنگسازان را می‌فروختند و به آن‌ها دستمزد می‌دادند، در بهترین حالت، مراحل اولیه‌ی خود را پشت سر می‌گذاشت. به خصوص، جامعه فاقد نهادهای لازم برای بسط بازاری فراتر از سطح محلی بود.

فهرست مطالب کتاب

بخش اول: تأملاتی جامعه‌شناختی درباره‌ی موتسارت
او خیلی ساده تسلیم شد و همه چیز را وا نهاد
موسیقیدانان بورژوا در جامعه‌ی درباری
موتسارت هنرمندی مستقل می‌شود
هنر استادکاران و هنر هنرمندان
هنرمند درون انسان
سال‌های تکوین یک نابغه
جوانی موتسارت، بین دو دنیای اجتماعی
بخش دوم
شورش موتسارت: از سالزبورگ به وین
اوج رهایی: ازدواج موتسارت
ماجرای زندگی موتسارت: گاهشماری به شکل یادداشت
دو یادداشت
پس‌گفتار ویراستار [انگلیسی]