معرفی و دانلود کتاب کمدیا دل‌ آرته

معرفی کتاب کمدیا دل‌ آرته

کتاب کمدیا دل‌ آرته نوشته‌ی جاکومو اورلیا، سومین مجلد از مجموعه‌ کتاب «درباره‌ی تئاتر» است. هدف نویسنده در این کتاب آشنایی مقدماتی خوانندگان با کمدیا دلّ/آرته بوده و همچنین به معرفی «ماسکِرا‌ها» (شخصیت‌های ثابتِ) این مدل از تئاتر و «شناریو» یا همان خلاصه‌ی صحنه‌ایِ داستان پرداخته است.

درباره‌ی کتاب کمدیا دل‌ آرته

کمدیا دلّ آرته به شکل اولیه‌ای از تئاتر حرفه‌ای گفته می‌شود که مبدأ ظهور آن کشور ایتالیا است و بین قرن‌های 16 تا 18 در سراسر اروپا رایج بوده، تا مسکو نیز رسیده و طرفداران زیادی در میان مردم داشته است. پیش‌تر در انگلستان این شکل از تئاتر را کمدی ایتالیایی نیز می‌نامیدند. کمدیا که از زیرشاخه‌های «انواع نقاب‌دار» است، باعث ظهور بازیگران توانایی چون ایزابلا آندرینی و همسرش فرانچسکو آندرینی و اجراهای بداهه بر اساس طرح‌ها یا سناریوها شد. کمدیا اغلب در محیط باز و روی سکوها یا در مناطق محبوب و شلوغ‌تر مانند میادین اصلی شهرها اجرا می‌شد. جاکومو اورلیا (Giacomo Oreglia) نویسنده‌ی کتاب کمدیا دل آرته (The Commedia Dell'Arte) نُه فصل از پانزده فصل این کتاب را به معرفی و بررسی ماسکِرا‌های مهم اختصاص داده است. این ماسکراها معمولاً نشان‌دهنده‌ی تیپ‌های اجتماعی خاصی هستند و درعین تغییر نام‌ها، ویژگی‌های مشترک و ثابتی دارند. همیشه یک دکتر دانا به نام ایل دوتّوره (دکتر)، پیرمردی حریص و احمق با نام پانتالونه، خدمتکاران فریبکار یا افسران نظامی پر از جسارت ساختگی و لاف‌زن در این نمایش‌ها حضور دارند.

در کتاب کمدیا دل آرته می‌خوانید که کمدیا نوعی از نمایش‌ مبتنی بر تئاتر بداهه است در زبان ایتالیایی نام کامل این نمایش،‌ «کمدی مهارت بداهه‌پردازی» معنا می‌یابد. تا چند سال پس از زمان شکل‌گیری به آن کمدی هنرمندان یا کمدی ماسک هم می‌گفتند. پیدایش اولیه‌ی کمدیا ممکن است مربوط به کارناوالی در شهر ونیز باشد، جایی که نویسنده و بازیگر معروف، آندریا کالمو تا سال 1570 شخصیت ایل مگنیفیکو، که به نوعی پیش‌درآمد وکّیو (پیرمرد - پانتالونه) است را خلق کرده بود. بعدتر و با اجراهای بیشتر و گسترده‌تر، گروه‌های زیادی برای نمایش این شکل از تئاتر مردمی شکل گرفتند که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به I Gelosi ،Confidenti ،Desioi Troupe و Fedeli Troupe اشاره کرد.

جاکومو اورلیا در کتاب کمدیا دل آرته به شکلی دقیق و با دیدی هنرمندانه لباس‌ها، نقش‌ها، تکّه‌های شیرینِ عملی و گفتاری بازیگران، صحنه‌های اجرا، و بازی‌گران بزرگی که در ایفای این نقش‌ها مهارت و شهرت داشتند را مورد بررسی قرار داده است. تصاویر مربوط به برخی از این لباس‌ها، صحنه‌ها، و بازی‌گران نیز در بخش پایانی کتاب آمده است. نویسنده فصلی از کتاب خود را به شناریوها اختصاص دارد، و نمونه شناریوهایی برای این کتاب انتخاب شده‌اند که بعدها اساس کار برخی از بزرگ‌ترین درام‌نویسان و حتی کمدی‌بازهای جهان بوده‌اند: از جمله شکسپیر، مولیر، گُلدُنی، هنرمندان وودویل سده‌ی نوزدهم، بازی‌گران سینمای صامت، و میم‌بازهایی نظیر بارو و مارسل مارسو.

از نکات جالبی که در کتاب پیش رو مورد بررسی قرار گرفته و شاید برای خوانندگان ایرانی جذابیت خاصی داشته باشد این است که شباهت زیادی میان کمدیا دل آرته‌ی ایتالیایی و نمایش سیاه‌بازی ایرانی وجود دارد، شخصیت‌ها دارای شباهت‌های بسیار زیاد بوده و از حیث فولکلوریک و مردمی بودن، هر دو خاستگاه یکسان و طرفدارانی از طبقات متفاوت جامعه دارند. هویت، ماهیت، و روند رشد هریک از این دو قالب نمایشی تقریباً یکسان بوده و نقاط اشتراکی بین اجزای سازنده‌ی دلّ/آرته و نمایش سیاه‌بازی وجود دارد. سه عنصر کلیدی در هر یک از این دو دیده می‌شود؛ وجود شخصیت‌ها یا تیپ‌های ثابت که پیش از این نیز ذکر شد، پی‌رنگ‌های آشنا و تکرارشونده که مبنای بداهه‌پردازی‌های بی‌شمار قرار می‌گیرند، و همچنین فوت‌وفن‌های نمایشی مثل شیرین‌زبانی و نکته‌پرانی، استفاده از رقص و آواز، خنده گرفتن از لهجه‌ها و تغییر قیافه‌ها، و شوخی‌های قالبی. خیلی ساده؛ با کمی دقت می‌توان پی برد که برای بسیاری از ماسکراهای دلّ آرته‌ی ایتالیایی، نهاد و نمونه‌ای ایرانی وجود دارد که در عین تفاوت در فرهنگ‌ها، با یکدیگر شباهت شخصیتی پررنگی دارند.

جاکومو اورلیا، علاوه‌بر تالیف بخش‌های مربوط به تصاویر، فهرست و نمایه‌ی کتاب که در تکمیل اطلاعات تخصصی خوانندگان نقش مهمی دارند، مطالب خود را در پانزده فصل به رشته‌ی تحریر درآورده که شامل عناوینی چون خاست‌گاه و پیدایش کمدیا دلّ آرته، تکنیک، شناریوها، آرلکّینو، بریگِلاّ، پانتالونه، دوتّوره (دکتر)، پولچینلاّ، کاپیتانو، اسکاراموتچا (اسکاراموش)، عاشق‌ها (اینّاموراتوها، اینّاموراتاها)، تسانیاها، کلفت‌ها، سروِتّاها، و دیگر ماسکِرا‌های زن، بازی‌گران، گروه‌های بزرگ و سرانجام پیروزی کمدیا دلّ/آرته در اروپا می‌شود. همانطور که از عناوین فصل‌ها مشخص است، هر کدام از ماسکراها (شخصیت‌های ثابت) این نوع از نمایش، به‌طور جداگانه و مفصل در کتاب کمدیا دل آرته مورد بررسی قرار گرفته و معرفی شده‌اند.

نشر افکار کتاب کمدیا دل آرته را با ترجمه‌ی حسن ملکی منتشر کرده و در اختیار خوانندگان علاقه‌مند قرار داده است.

کتاب کمدیا دل آرته برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به هنر نمایش و تئاتر علاقه‌مند هستید یا در این حوزه فعالیت دارید، کتاب پیش رو برای شما جالب و خواندنی خواهد بود.

در بخشی از کتاب کمدیا دل‌ آرته می‌خوانیم

همخوانی‌های کمدیا دلّ/آرته‌ی ایتالیایی با سیاه‌بازی ایرانی

همخوانی‌ها، و ناهمخوانی‌های کمدیا دلّ/آرته با سیاه‌بازی را می‌توان در دو سطح داخلی و بیرونی دنبال کرد. سطح داخلی دربردارنده‌ی جنبه‌های ساختاری مثل شخصیت‌ها، پی‌رنگ‌ها، تکنیک‌های اجرا، و صحنه‌پردازی است، و سطح بیرونی به بسترهای تاریخی و اجتماعی‌ای نگاه می‌اندازد که هویت، ماهیت، و روند رشد هریک از این دو قالب نمایشی را شکل می‌دادند. نقطه‌های اشتراک بین اجزای سازنده‌ی دلّ/آرته و سیاه‌بازی را می‌توان در سه عنصر کلیدیِ شخصیت‌ها یا تیپ‌های ثابت، پی‌رنگ‌های آشنا و تکرارشونده که مبنای بداهه‌پردازی‌های بی‌شمار قرار می‌گرفتند، و فوت و فن‌های نمایشی مثل شیرین‌زبانی و نکته‌پرانی، استفاده از رقص و آواز، خنده گرفتن از لهجه‌ها و تغییر قیافه‌ها، و شوخی‌های قالبی پی گرفت. در رابطه با عنصر اول، بسیاری از ماسکراهای دلّ/آرته را می‌توان در برابر نهاد ایرانی‌شان بازشناخت. برای نمونه، سیاه که رنج‌های زندگی فرودستانه و رفتن به جنگ آن‌ها با سلاح خنده و مسخره‌بازی، سیاستِ زرنگ/خنگ‌بازی، بسته به موقعیت را تا مغز استخوان به او یاد داده، هم‌پوشانی آشکاری با آرلِکّینو دارد، و پیرمرد حریص و خسیس و هوس‌باز اما مغز فرسوده و زودباوری که هم به این نوکر وابسته است و هم از دست او یک لحظه امان ندارد به تعریف پانتالونه و حاجی، هردو، می‌خورد. فضل‌فروشی‌ها و خطابه‌گویی‌های بی سر و ته دوتّوره را هردو تیپ ملّا و وزیر تکرار می‌کنند، و کاپیتانوی ایرانی ما کسی نیست جز جاهل قلدرمآب و احساساتی و پهلوان‌پنبه که اغلب نوچه یا نوکری هم برای تیر کردن و شیر کردن خود دارد.

هم‌پوشانی‌های کلی پی‌رنگ‌های شناریوهای دلّ/آرته با پی‌رنگ‌های سنتی نمایش‌های سیاه‌بازی آن قدر گسترده هست که صحبت درباره‌ی آن‌ها خیلی زود به مقایسه‌ی ریزه‌کاری‌های فرهنگی و عرفی می‌رسد. اما از اشاره‌ای کوتاه به لاتسوها یا شوخی‌های قالبی که در هردو نوع ایتالیایی و ایرانی نقش محوری دارند، نمی‌توان گذشت. «لاتسوها»ی سیاه‌بازی نیز مثل معادل‌های خود در دلّ/آرته به دو گروه بزرگ و کلیِ شوخی‌های عملی یا بدنی و شوخی‌های کلامی تقسیم می‌شوند. محسن سراجی در نظریه‌ی نمایش سیاه‌بازی (1389)، یکی از پژوهش‌های انگشت‌شماری که در زمینه‌ی سیاه‌بازی به چاپ رسیده، تلاشی برای گروه‌بندی گروه دوم انجام داده و به زیرگروه‌هایی مثل پرگویی، تکرار، حرف تو حرف، و نعل وارونه رسیده است.

فهرست مطالب کتاب

درباره‌ی مجموعه
مقدمه‌ی مترجم بر ویراست جدید
گاه‌شمار کمدیا دلّ/آرته
مقدمه‌ی چاپ اول
پیش‌گفتار نویسنده
1: خاست‌گاه و پیدایش کمدیا دلّ/آرته
2: تکنیک
3: شناریوها
4: آرلکّینو
5: بریگِلاّ
6: پانتالونه
7: دوتّوره (دکتر)
8: پولچینلاّ
9: کاپیتانو
10: اسکاراموتچا (اسکاراموش)
11: عاشق‌ها (اینّاموراتوها، اینّاموراتاها)
12: تسانیاها، کلفت‌ها، سروِتّاها، و دیگر ماسکِرا‌های زن
13: بازی‌گران
14: گروه‌های بزرگ
15: پیروزی کمدیا دلّ/آرته در اروپا
تصاویر
فهرست ماسکِرا‌های کتاب
نمایه