معرفی و دانلود کتاب گلستان سعدی: از روی نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی

معرفی کتاب گلستان سعدی: از روی نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی

کتاب گلستان سعدی را شاهکار نثر پارسی می‌دانند و سعدی شیرازی را استاد مسلم سخن. او در هشت باب این اثر درخشان خود حکایت‌هایی را با نثری مسجع همراه با شعر نقل کرده و به توصیف جامعه‌ی روزگار خود پرداخته است. کتابی که پیش‌رو دارید، به تصحیح محمدعلی فروغی بر اساس چند نسخه‌ی معتبر کلیات سعدی است.

درباره‌ی کتاب گلستان سعدی

درباره‌ی زندگی سعدی (Saadi Shirazi) بسیار گفته‌اند و نوشته‌اند. بعضی او را تا حد یک عارف والامقام بالا برده‌اند و برخی او را شیادی می‌دانند که سال‌ها با حکایت‌هایش در بوستان و گلستان (Gulistan)، همگان را فریب داده است. چند روشنفکر ایرانی مانند احمد کسروی و فتحعلی آخوندزاده نیز عقاید سعدی را عامل انحطاط فرهنگ ایرانی تلقی می‌کردند و بعضی از شاعران معاصر مانند شاملو، این شاعر قرن هفتم هجری را در حد یک نظم‌پرداز تقلیل دادند. با همه‌ی این‌ها، گلستان و بوستان سعدی در کنار آثاری چون دیوان حافظ، شاهنامه، مثنوی مولوی و رباعیات خیام از پرخواننده‌ترین آثار زبان فارسی به حساب می‌آید و بدون شک شاهکار نثر پارسی است. شاید بتوان به کسانی که زبان به طعن آثار سعدی گشاده‌اند، همان پاسخی را داد که در پایان کتاب گلستان سعدی آمده است: «غالب گفتار سعدى طرب‌انگیز است و طیبت‌آمیز و کوته‌نظران را بدین علت زبان طعن دراز گردد که مغز دماغ بیهوده بردن و دود چراغ بى‌فایده خوردن کار خردمندان نیست. ولیکن بر راى روشن صاحبدلان که روى سخن در ایشان است پوشیده نماند که دُرّ موعظه‌هاى شافى را در سلک عبارت کشیده است و داروى تلخ نصیحت به شهد ظرافت بر آمیخته تا طبع ملول ایشان از دولت قبول محروم نماند.»

گلستان سعدی یکی از شاهکارهای جریان مقامه‌نویسی در ادبیات عربی و فارسی است و رد پای مقامه‌نویسان بزرگی چون بدیع‌الزمان همدانی و قاضی حمیدالدین بلخی را در جای‌جای این کتاب می‌توان دید. او برخلاف پیشینیانش که یک قهرمان با نام و نشانی مشخص داشتند، «خود» را محور حکایت‌هایش قرار داده و از همین رو، بسیاری فرض را بر این گرفته‌اند که منبع چنین حکایت‌هایی، زندگی واقعی سعدی است. برای مثال فکر می‌کنند که سعدی در نظامیه‌ی بغداد تحصیل کرده، در هند یک بت‌پرست را به قتل رسانده و... . اما اگر همه‌ی این حکایت‌ها را در سنت مقامه‌نویسی جای دهیم، به این نتیجه می‌رسیم که نباید براساس حکایات کتاب گلستان سعدی، زندگی سعدی را بازسازی کرد.

حتی نام سعدی و تاریخ تولد و مرگش نیز با اما و اگرهایی همراه است و پژوهشگران بر پایه‌ی بعضی از اطلاعات تاریخی و ادبی، به این نتیجه رسیده‌اند که او از سال 606 تا 691 هجری قمری می‌زیسته است. تنها چیزی که که محققان آن را متقن می‌دانند، زمانه‌ی او و ممدوحان سعدی است. یکی از مشهورترین و دقیق‌ترین مقالاتی که درباره‌ی زندگی سعدی به نگارش درآمده است، مقاله‌ی «ممدوحین شیخ سعدی» اثر علامه محمد قزوینی است. او در سال 1316 هجری شمسی (1356 هجری قمری) یعنی درست 700 سال پس از سال تألیف گلستان، این مقاله را به نگارش درآورد و در آن از زمانه‌ی سعدی و پادشاهان سلسله‌ی سلغریان یا اتابکان که در زمان حیات بر فارس می‌راندند، مبسوط سخن گفته است. بااین‌همه، آن چیزی که درباره‌ی سعدی اهمیت دارد، آثار اوست نه زندگی، مسافرت‌ها و عمر طولانی‌اش. پس بهتر است به کتاب گلستان سعدی بپردازیم.

کتاب گلستان آیینه‌ی تمام‌نمای شرایط اجتماعی و فرهنگی زمانه‌ی سعدی به حساب می‌آید و جهانی که در آن توصیف می‌شود، جهانی است که همه‌ی ما تجربه‌ی زیستن در آن را داریم. به قول مرحوم غلامحسین یوسفی، مصحح بعضی از آثار سعدی، شیخ اجل در گلستان جهان واقعی را به تصویر می‌کشد و در بوستان، جهان آرمانی را. در کتاب گلستان، سعدی به‌دقت به جامعه و مردمانش می‌نگرد و رفتار آنان را همان‌طور که هست، بازتاب می‌دهد. شاید بتوان یکی از دلایل قبول گلستان در نزد مردم عامه را همین موضوع دانست. در کنار این، روانی و سادگی زبان سعدی را نیز از علت شهرت کتاب گلستان سعدی دانسته‌اند. او تجربیات و خوانده‌هایش را که در آن‌ها مفاهیم عمیقی مطرح می‌شوند، با ایجازی بی‌مانند و زبانی طنز مطرح می‌کند. برخی از سخنان او آن‌چنان موجز و پرمغز هستند که به‌عنوان ضرب‌المثل، سال‌هاست از آنان استفاده می‌کنیم.

محمدعلی فروغی (Mohammad Ali Foroughi) در میان سال‌های 1316 تا 1320، یعنی پس از عزل از وزارت و خانه‌نشین شدنش تا شهریور 1320، براساس چند نسخه‌ی سعدی، کلیات سعدی را تصحیح کرد. او در تصحیح گلستان از نسخه‌ی ابوالحسن بزرگزاد اصفهانی بهره برد که احتمالاً در زمان خود شیخ اجل به کتابت درآمده. نسخه‌های لرد گرینوی و کتابخانه‌ی هند انگلستان که حدود 30 سال پس از وفات سعدی کتابت‌ شده‌اند، در پایان کار به دست فروغی می‌رسند و او تنها موارد اختلاف نسخه‌ها را در پاورقی ذکر می‌کند و در تصحیح متن از آن‌ها استفاده نمی‌کند. با وجود گذشتن سال‌های بسیار از این تصحیح، پیدا شدن چند نسخه‌ی معتبر و کم و کاستی‌های متعدد کار فروغی، هنوز هم این چاپ کامل‌ترین و بهترین مرجع برای خواندن آثار سعدی به شمار می‌آید. مرحوم غلامحسین یوسفی در زمان حیاتش تصمیم داشت تصحیح کلیات را به سرانجام برساند؛ اما عمر او کفاف نداد و از وی فقط تصحیح گلستان سعدی، بوستان سعدی و غزلیات سعدی به یادگار ماند. به اعتبار نسخه‌هایی که یوسفی در تصحیح گلستان استفاده کرده، می‌توان چاپ او را بهتر از گلستان فروغی دانست.

انتشارات ققنوس کتاب گلستان سعدی را از روی نسخه‌ی تصحیح‌شده‌ی مرحوم محمدعلی فروغی، در مجموعه‌ی آثار شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی به انتشار درآورده است. در این چاپ توضیحات عبارات عربی و فارسی یا معنای واژگان نیامده و در پاورقی‌ها، نسخه‌بدل‌های کتاب ذکر شده است. افرادی که به توضیحات گلستان نیاز دارند، بهتر است به تصحیح مرحوم یوسفی مراجعه کنند یا گلستان سعدی ویرایش هوشنگ گلشیری را، که انتشارات ققنوس به چاپ رسانده است، برای مطالعه برگزینند.

کتاب گلستان سعدی برای چه کسانی مناسب است؟

این نسخه از کتاب گلستان سعدی بدون علائم نگارشی و توضیحات است و در پاورقی‌هایش نسخه‌بدل‌ها ذکر شده‌اند؛ در نتیجه بیشتر برای پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی مناسب به نظر می‌رسد.

در بخشی از کتاب گلستان سعدی: از روی نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی می‌خوانیم

بازرگانى را شنیدم که صد و پنجاه شتر بار داشت و چهل بنده خدمتکار. شبى در جزیره‌ی کیش مرا به حجره‌ی خویش در آورد. همه شب نیارمید از سخن‌هاى پریشان گفتن که فلان انبازم به ترکستان و فلان بضاعت به هندوستان است و این قباله‌ی فلان زمین است و فلان چیز را فلانْ ضمین. گاه گفتى خاطر اسکندریه دارم که هوایى خوش است، باز گفتى نه که دریاى مغرب مشوّش است. سعدیا، سفرى دیگرم در پیش است. اگر آن کرده شود بقیت عمر خویش به گوشه بنشینم. گفتم: آن کدام سفر است؟ گفت: گوگرد پارسى خواهم بردن به چین که شنیدم قیمتى عظیم دارد و از آن‌جا کاسه‌ی چینى به روم آرم و دیباى رومى به هند و فولاد هندى به حلب و آبگینه‌ی حلبى به یمن و برد یمانى به پارس و زآن پس ترک تجارت کنم و به دکانى بنشینم. انصاف از این ماخولیا چندان فرو گفت که بیش طاقت گفتنش نماند. گفت: اى سعدى، تو هم سخنى بگوى از آن‌ها که دیده‌اى و شنیده. گفتم:

آن شنیدستى که در اقصاى غور/بارسالارى بیفتاد از ستور

گفت چشم تنگ دنیادوست را/یا قناعت پر کند یا خاک گور

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مختصرى در احوال شیخ سعدى و چگونگى سخن او
مقدمه‌ی فروغی
دیباچه
باب اول: در سیرت پادشاهان
باب دوم: در اخلاق درویشان
باب سوم: در فضیلت قناعت
باب چهارم: در فواید خاموشى
باب پنجم: در عشق و جوانى
باب ششم: در ضعف و پیرى
باب هفتم: در تأثیر تربیت
باب هشتم: در آداب صحبت