معرفی و دانلود بهترین حکایات، افسانه‌ها و داستان‌های کهن فارسی
چرا باید داستان‌های کهن فارسی بخوانیم؟
ادبیات فارسی با اشعار و متون منثور و همچنین سنت شفاهی‌ای که در طی قرن‌ها در دل خود جای داده است، از قدیمی‌ترین گنجینه‌های ادبیات جهان محسوب می‌شود. ادبیاتی که از بین‌النهرین، آذربایجان و قفقاز گسترده شده و به ترکیه، پاکستان، بنگلادش، هند، تاجیکستان و حتی مناطق مختلف آسیای میانه و بالکان نیز راه پیدا کرده است. ادبیات فارسی یکی از گنجینه‌های ادبی بزرگ بشریت محسوب می‌شود؛ به‌طوری که یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر آلمانی، آن را به‌عنوان یکی از چهار نهاد اصلی ادبیات جهان توصیف کرده است.
با وجود آنکه ریشه‌های ادبیات فارسی را حتی می‌توان در آثار تاریخی به‌جای‌مانده از قرن ششم پیش از میلاد نیز پیدا کرد، اما بخش عمده‌ای از آن که همچنان زنده و در جریان است، به دوران پس از ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد. دورانی که در آن به‌مرور و به‌طور فزاینده‌ای، نویسندگان و شاعرانی مهم و جریان‌ساز سربرآوردند. ابوالقاسم فردوسی، سعدی شیرازی، حافظ شیرازی، عطار نیشابوری، نظامی گنجوی، مولانا جلال الدین محمد بلخی و عمر خیام نیشابوری، تنها شمار اندکی از ادبیان سرشناسی هستند که آوازه‌شان به غرب نیز رسیده است. از این روست که کوله‌بار ادبیات کهن فارسی از داستان‌ها، حکایت‌ها و اشعار ناب سرشار شده است.
متأسفانه از میان آثار ادبی تألیف‌شده در دوران پیش از ورود اسلام به ایران، تنها شمار بسیار اندکی باقی مانده‌اند که یکی از دلایل مهم آن، نابودی کتابخانه‌ی پرسپولیس است. بسیاری از آثار مکتوب زرتشتی نیز در دوران فتح ایران توسط مسلمانان، از میان رفتند. اگرچه ادبیات و زبان فارسی با ورود اعراب و خصوصاً در دوران حکومت بنی‌امیه و اوایل خلافت عباسی، تا حد زیادی تحت تأثیر زبان عربی قرار گرفت، اما خیلی زود به همت ادیبانی همچون فردوسی، عنصری، دقیقی، رودکی و شاعران و نویسندگان نسل‌های بعدی، جان دوباره‌ای گرفت. جالب است بدانید سندی در موزه‌ی بروکلین وجود دارد که نشان می‌دهد سرگرمی بهرام گور و درباریانش، خواندن نسخه‌ی خطی «شاهنامه فردوسی» بوده است.
اشکال ادبی متنوع در ادبیات کهن فارسی
شاعران و نویسندگان ایرانی از دیرباز استعداد و توانمندی‌های خود در داستان‌سرایی را در قالب‌های ادبی مختلف و سبک‌های متنوعی بروز می‌دادند. مهم‌ترین و برجسته‌ترین موارد در میان این شیوه‌ها عبارت‌اند از:
- شفاهی: روایت شفاهیِ داستان‌ها، قصه‌ها، حکایت‌ها و افسانه‌پردازی‌ها، بخش مهمی از تاریخچه‌ی ادبیات فارسی ایران را شامل می‌شود؛ به‌گونه‌ای که حتی برخی از مهم‌ترین اشعار فاخر و داستان‌های کهن فارسی نیز از دل همین داستان‌های شفاهی که سینه‌به‌سینه و نسل‌به‌نسل نقل شده، متولد شده‌اند. داستان قدیمی «حسین کرد شبستری»، ازجمله‌ی این آثار است که به اعتقاد برخی پژوهشگران، توسط نقالان و قصه‌سرایان از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و در نهایت در سال 1265 هجری قمری، در قالب چاپ سنگی به ثبت کتبی رسیده است. داستان «سمک عیار» نیز یکی از دیگر حکایت‌های عامیانه و کهن فارسی به‌شمار می‌آید که سال‌های متمادی در میان مردم به‌صورت شفاهی نقل می‌شده است.
- شعر: در ادبیات فارسی از گذشته تاکنون، قالب شعر یکی از عالی‌ترین اشکال بیان به‌شمار می‌آمده است. قالبی که در طی قرون 12 تا 15 میلادی (قرن پنجم تا نهم هجری) با ذوق شاعرانی همچون حافظ، سنایی، مولوی، عطار، سعدی، نظامی و خیام و با تکیه بر سنت‌ها، نمادهای تصوف و مفاهیمی مانند قدرت عشق الهی و انسانی در معنا بخشیدن به زندگی، به اوج خود رسید.
- نثر: آثار منثور نیز در ادبیات کهن فارسی بسیار پررنگ هستند و جایگاه مهمی دارند که معمولاً فارغ از وزن و اوزان عروضی، اما گاهی با نثر آهنگین، به‌شکل حکایت‌ها و داستان‌های کوتاه و یا طولانی با مفاهیم مختلف اخلاقی، سیاسی، تربیتی و یا پندآموز به نگارش درمی‌آمدند. «چهار مقاله» یا «مجمع‌النوادر» اثر نظامی عروضی سمرقندی، «قابوسنامه» نوشته‌ی کیکاووس بن وشمگیر عنصرالمعالی، «سیاست نامه» به قلم حسن بن علی نظام الملک و «گلستان» اثر سعدی شیرازی، ازجمله بهترین کتاب‌های ادبیات کلاسیک ایران و از مهم‌ترین داستان‌های منثور و کهن فارسی به‌شمار می‌آیند.
گفتنی‌ست که تاکنون برخی نویسندگان امروزی، اشعار حکمت‌آموز و مشهور شاعران گذشته را در قالب نثر بازنویسی کرده و با زبانی روان و سلیس در اختیار مخاطبان قرار داده‌اند. برای مثال محمد دبیرسیاقی در کتاب «شاهنامه فردوسی به نثر»، اثر منظوم و حماسی فردوسی را در قالب نثر و با زبان امروزی در اختیار مخاطبان علاقه‌مند قرار داده است. همچنین مرتضی رشیدی آشجردی و علی اکبر احمدی دارانی نیز مجموعه اشعار «لیلی و مجنون» اثر مشهور نظامی گنجوری را به‌شکل منثور، در کتابی با همین نام بازنویسی کرده‌اند. - ترجمه: در میان داستان‌های کهن فارسی، آثار متعددی به چشم می‌خورند که از کشورهای دیگر و با ترجمه‌ی اهل ادب وارد زبان فارسی شده‌اند. داستان‌هایی که در ادبیات فارسی خوش نشسته‌اند و تابه‌امروز نیز جایگاه ویژه‌ای در میان ایرانیان دارند. یکی از این کتاب‌های کهن، «کلیله و دمنه» نوشته‌ی ویشنا سرما است. این اثر که دربردارنده‌ی داستان‌های عامیانه و پندآموز هندی است، در دوران ساسانیان توسط ابوالمعالی نصرالله منشی به زبان فارسی ترجمه شد. گفتنی‌ست که این ترجمه به‌صورت آزاد انجام شده و نصرالله منشی ابیات و امثالی را نیز از خود به آن افزوده است تا قدرت زبان فارسی را به منصه‌ی ظهور بگذارد. کتاب «هزار و یک شب» نیز که در مورد خاستگاه آن مناقشات بسیاری وجود دارد و اغلب بر این تأکید دارند که این اثر سترگ یا از شرق باستان و یا از کشور عراق برآمده، اثر کهن دیگری است که با گردآوری و ترجمه‌ی عبداللطیف طسوجی، جای خود را در ادبیات ایران باز کرده است.
- زندگی‌نامه‌نگاری و تاریخ‌نگاری: از میان مهم‌ترین نمونه‌های این گونه آثار می‌توان به «تاریخ بیهقی» اثر ابوالفضل بیهقی، دبیر سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی در قرن پنجم هجری، اشاره کرد. «لباب الالباب» نوشته‌ی محمد عوفی و «تاریخ جهانگشای جوینی» نوشته‌ی عطاملک جوینی نیز، نمونه‌های معروف و مهم دیگری در ادبیات کهن ایران به‌شمار می‌آیند. «تذکره الاولیاء» عطار نیشابوری نیز که شرح مفصلی از سرگذشت عارفان و اهل تصوف ارائه می‌دهد و نکات پندآموز و پرحکمت موجود در آن تاکنون به اشکال مختلفی در داستان‌های کهن فارسی نمود پیدا کرده‌اند، در این دسته می‌گنجد.
بازنویسی داستان‌های کهن فارسی
پیچیدگی زبان و روایت، یکی از مهم‌ترین موانع در راه مطالعه‌ی داستان‌ها و حکایت‌های کلاسیک فارسی است. از این رو نویسندگان و بسیاری از اهالی قلم که دل در گروی این آثار نغز و پرحکمت دارند، دست به قلم برده‌اند و با بازنویسی آثار کهن فارسی به زبان امروزی، این مانع مهم و بزرگ را از پیش پای مخاطبان برداشته‌اند. خوشبختانه نمونه‌های این آثار پرشمارند. برای مثال محمدعلی یزدانی گزی در مجموعه کتاب «کلیله و دمنه به روایت فارسی کنونی»، دست به بازنویسی کتاب سخت‌خوان کلیله و دمنه زده است تا درک داستان‌های جذاب این اثر کهن را برای عموم ساده سازد. «متن کامل شاهنامه فردوسی به نثر پارسی سره بدون کاربرد واژگان بیگانه، با حواشی» تألیف میترا مهرآبادی نیز اثر دیگری است که با بازنویسی متن ارزشمند شاهنامه، مطالعه‌ی آن را برای دوست‌داران ادبیات ساده‌تر کرده است.
در همین زمینه، مصطفی اسلامیه در کتاب «خورشید شاه»، به بازنویسی داستان جذاب و کهن سمک عیار پرداخته است. محسن دامادی در مجموعه‌ی ده‌جلدی «داستان‌های شاهنامه»، ماجراها و روایت‌های مختلف شاهنامه را به زبانی روان بازنویسی کرده است. در کتاب «قصه حسین کرد شبستری» به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری، یکی از محبوب‌ترین داستان‌های قدیمی ایران‌زمین به‌شکلی خوش‌خوان، تدوین و تنظیم شده است. زینب سادات موسوی معلم در کتاب «داستان‌های شیرین کهن پارسی»، داستان‌هایی خواندنی را از آثار ادبی کلاسیک ایرانی همچون بوستان، گلستان، شاهنامه، کلیله و دمنه، هزار و یک شب و همچنین ماجراهایی از شخصیت‌های مشهوری همچون بهلول و ملانصرالدین را برگزیده و با لحن روایی ساده‌ای بازآفرینی کرده است.
اهمیت مطالعه‌ی داستان‌های کهن فارسی
با وجود اینکه تعداد بسیار زیادی از افراد کتاب‌خوان، شیفتگی عمیقی نسبت به ادبیات کلاسیک فارسی و آثار کهن ایرانی دارند و از مخاطبان آن‌ها محسوب می‌شوند، شمار زیادی از افراد دیگر جامعه و به‌خصوص نوجوانان، همچنان از اهمیت مطالعه‌ی این کتب ارزشمند غافلند. اما آگاهی از این موضوع ضروری است که اشعار و داستان‌های کهن فارسی، ما را به‌خوبی با زبان فارسی آشنا می‌کنند. زبان، ابزار تفاهم و تفهیم است و فهم ناقص آن، درک مفاهیم را نیز مختل می‌کند. به‌همین خاطر بهبود فن بیان، ادای صحیح کلمات و خوش‌بیانی و خوش‌صحبتی یکی از مهم‌ترین اثرات مطالعه و درک ادبیات کهن است.
اگر دست به قلم هستید و سودای نوشتن در سر دارید، تقویت مهارت نویسندگی و گسترش دایره‌ی واژگانی، ازجمله کم‌ترین تأثیراتی محسوب می‌شود که مطالعه‌ی آثار ادبی کهن برایتان به ارمغان می‌آورد. علاوه‌بر این‌ها، داستان‌ها و حکایت‌های قدیمی فارسی ما را با هویتمان آشنا می‌کنند و سبب می‌شوند دغدغه‌های سیاسی، اجتماعی و اخلاقی دوره‌های مختلف را بشناسیم؛ شناختی که بدون شک، روشن‌گر راه آینده‌مان خواهد بود.
داستان‌های کهن فارسی سرشار از حکمت‌های اخلاقی و راهبردهای مهم برای دست‌یابی به زندگی بهتر هستند. این حکمت‌ها ما را یاری می‌کنند تا بدون ازسرگذراندن تجربه‌های ناخوشایند و از دست رفتن فرصت‌های زندگی، راه بهتر زیستن را بیاموزیم. با مطالعه‌ی ادبیات کهن و داستان‌های کلاسیک فارسی درمی‌یابیم که تکثر آراء و فرهنگ‌ها، ویژگی جدایی‌ناپذیر ایرانِ ماست و از طریق همین آثار ارزشمند می‌توان راه پرهیز از انواع تعصبات، نژادپرستی و گرایش‌های افراطی را آموخت و در لوای این روایت‌های داستانی، حکایت‌ها و افسانه‌ها، راه خردورزی را فراگرفت.
خواندن داستان‌های کهن فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟
اگر شناخت گذشته‌ی تاریخی ایران برایتان اهمیت دارد و دلتان می‌خواهد در کنار آن، از چشیدن طعم خوش داستان هم لذت ببرید و حکمت‌ها و مفاهیم زندگی‌ساز به دل و جانتان بنشینند و یا اگر دلتان می‌خواهد کودکان و نوجوانان خود را با قصه‌های پربار و پندآموز کهن فارسی آشنا کنید، پس توصیه می‌کنیم با خرید و دانلود کتاب‌های داستانی ادبیات کهن فارسی، این فرصت را برای خودتان فراهم کنید.
پرطرف‌دارترین داستان‌های کهن فارسی در کتابراه
داستان‌ها و حکایت‌های کهن فارسی علاوه‌بر جذابیت‌های روایی، سرشار از نکاتی ناب و الهام‌بخش هستند و از این رو طرف‌داران پرشماری نیز دارند. با توجه به اهمیت این آثار ادبی و اشتیاق مخاطبان، کتابراه عناوین پرشماری در این حوزه را در قالب نسخه‌های الکترونیک، صوتی و PDF ارائه کرده است تا مخاطبان به‌راحتی بتوانند برای خرید و دانلود کتاب‌های ادبی کهن و محبوب خود اقدام کنند. در فهرست زیر تعدادی از محبوب‌ترین داستان‌های کهن فارسی در سایت و اپلیکیشن کتابراه را که مخاطبان بیشتری برای خرید و دانلودشان اقدام کرده‌اند، برایتان برشمرده‌ایم:
- کتاب گلستان سعدی، به قلم سعدی شیرازی
- مجموعه کتاب قصه‌های هزار و یک شب، اثر عبداللطیف طسوجی
- کتاب شاهنامه فردوسی به نثر، به قلم محمد دبیرسیاقی، برگرفته از اثر بزرگ ابوالقاسم فردوسی
- مجموعه کتاب شاهنامه فردوسی به زبان ساده برای جوانان، تألیف مصطفی جمشیدی
- مجموعه کتاب عارف قصه‌گو بشنو، نوشته‌ی ناهید عبقری
- کتاب کلیله و دمنه به زبان ساده، اثر بدرالسادات عیوقی
