معرفی و دانلود کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران

معرفی کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران

شناسایی طبقات اجتماعی ایران در دوران حکومت‌های قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی، همچنین تحلیل آن‌ها از زوایای اقتصادی و سیاسی، هدف اصلی علی محمد جوادی از نگارش کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران بوده است. این اثر تاریخی-جامعه‌شناختی تصویری دقیق از اوضاع اقشار مختلف جامعه‌ی ایران ترسیم کرده و تحولاتی را که طی سال‌های گذشته در ساختار طبقات اجتماعی این کشور رخ داده‌اند، به‌دقت واکاوی نموده است.

درباره‌ی کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران

در دورانی که فئودالیسم بر جوامع حاکم بود، شغل، آینده و حتی اساسی‌ترین حقوق هر کسی، صرفاً با توجه به طبقه‌‌ی اجتماعی‌اش تعیین می‌شد.‌ در آن دوران، طبقات اجتماعی به اتاق‌هایی با دیوارهای نفوذناپذیر شباهت داشتند که کسی امکان خروج یا جابه‌جایی در آن‌ها را نداشت. اگرچه در عصر کنونی، دیگر اثری از چنین شبکه‌بندی‌هایی در جوامع دیده نمی‌شود اما به نظر می‌رسد همچنان نشانه‌هایی از طبقه‌بندی اجتماعی در کشورهای مختلف، از جمله ایران وجود دارد. برای این‌که با طبقات اجتماعی کشورمان و تحولات مرزبندی آن‌ها از دوران قاجاریه تاکنون بیشتر آشنا شوید، یکی از ساده‌ترین راه‌های ممکن این است که همین حالا کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران را تهیه کرده و تا انتهای این اثر با مؤلف آن، علی‌ محمد جوادی همراه باشید. نویسنده در کتاب حاضر، ابتدا مفهوم طبقه‌ی اجتماعی را به لحاظ معنایی بررسی نموده، سپس به سراغ دیدگاه‌هایی رفته که در مورد طبقات اجتماعی ایران مطرح شده‌اند و بعد از آن نیز ساختار طبقات اجتماعی این کشور را از زمان حکومت قاجار تا به امروز توصیف کرده است.

اثر پیش‌رو چهار بخش کلی را شامل می‌شود. بخش اول آن بیشتر جنبه‌ی تئوری دارد و اطلاعات مفیدی را در زمینه‌ی انواع رویکردها و مبانی نظری طبقه‌ی اجتماعی دربرگرفته. ماهیت طبقه‌ی اجتماعی و قشربندی‌های اجتماعی در ابتدای همین بخش برای خوانندگان شرح داده می‌شوند. در ادامه نیز نگرش اندیشمندان و جامعه‌شناسانی چون ماکس وبر، کارل مارکس، اریک الین رایت، لوید وارنر و... در رابطه با مفهوم طبقات اجتماعی به‌تفصیل بیان می‌گردند. مطالعه‌ی این قسمت از بخش نخست، به مخاطبان این فرصت را می‌دهد تا با تفاوت دیدگاه‌های برخی از مهم‌ترین صاحب‌نظران علوم اجتماعی بیشتر آشنا شوند. در ادامه، تعریف دقیق «طبقه» و طیف متنوع نظریه‌های طبقه‌ی اجتماعی در ایران شرح داده می‌شوند. نظرات برخی از جامعه‌شناسان مطرح ایرانی و خارجی، از قبیل یرواند آبراهامیان، محمدعلی کاتوزیان، جیمز آلن بیل و علی بنو عزیزی در این مورد ذکر شده و تحلیل می‌شوند.

نیمه‌ی دوم از بخش اول کتاب، به معرفی دیدگاه‌های صورت‌بندی اجتماعی در ایران اختصاص پیدا کرده. به همین منظور، در این قسمت، فئودالیسم و استبداد در جامعه‌ی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرند. در ادامه، علی محمد جوادی مدلی مفهومی برای طبقات اجتماعی در دوره‌های تاریخی ایران عرضه نموده و فرضیاتی را که در مورد نظام طبقاتی ایران داشته، مطرح کرده است.

چگونگی ساختار طبقات اجتماعی در ایران، موضوع اصلی بخش دوم کتاب به شمار می‌رود. در این بخش، قشر و طبقه‌ی متوسط ایران، همچنین نحوه‌ی پیدایش و گسترش آن توضیح داده می‌شود. تحولات تاریخی در طبقات اجتماعی ایران، نظام طبقاتی دوره‌ی قاجاریه و ساختار اجتماعی و اقتصادی آن، شیوه‌ی تولید در میان طبقات بادیه‌نشین، دهقان و... در دوران حکومت قاجار، تولید خرده‌کالاها از سوی طبقات اجتماعی عهد قاجار، همین طور مقایسه‌ی طبقات موجود در آن دوران، موضوعات و مباحث دیگری هستند که در دومین بخش این اثر بدان‌ها پرداخته شده. نویسنده پس از حکومت قاجار، به سراغ طبقات اجتماعی در زمان حکومت پهلوی رفته. ساختار طبقات اجتماعی ایران در دوران پهلوی، ابعاد اقتصادی و اجتماعی آن، شیوه‌ی تولید در طبقه‌های اجتماعی، نحوه‌ی تولید خرده‌کالا از سوی ایشان، مقایسه‌ی انواع طبقات آن دوران و موضوعات این‌چنینی در بخش دوم کتاب مطرح شده‌اند. توجه داشته باشید که مقصود نویسنده از دوران پهلوی، صرفاً سال‌های 1304 تا 1335 بوده، نه کل دوران پادشاهی پهلوی اول و دوم.

ساختار طبقاتی ایران در سال‌های 1335 تا 1395، وضعیت اقتصادی و ساختار جمعیتی ایران در این بازه‌ی زمانی، نرخ کار و بیکاری، انواع طبقات سرمایه‌دار، متوسط سنتی و متوسط جدید، کارگران، میزان جمعیت هر یک از طبقات و موقعیت این طبقات در مقایسه با یکدیگر، سایر مطالب بخش دوم را تشکیل می‌دهند.

بخش سوم کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران، بر دگرگونی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی طبقات جامعه‌ی ایران در طول سال‌های 1335 تا 1395 متمرکز شده. این شش دهه خود به سه دوره‌ی زمانی تقسیم شده‌ است. مؤلف کتاب، مطالب دقیق و معتبری را در مورد سیاست و اقتصاد ایران در رابطه با هر سه‌ی این دوره‌ها بیان نموده. ‌‌‌سپس بررسی‌های نویسنده حالت جزئی‌تری به خود می‌گیرند و طبقات اجتماعی ایران را در سال‌های ریاست جمهوری رفسنجانی، خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی نشان می‌دهند. بخش چهارم کتاب نیز شامل جمع‌بندی و نتیجه‌گیری‌های پایانی کتاب است.

در سراسر مباحث این اثر، علی محمد جوادی در تلاش بوده تا در عین حفظ انسجام مطالب، مشخصه‌های بارز و متمایزکننده‌ی هر یک از دوره‌های تاریخی ایران را در ارتباط با طبقات اجتماعی مورد موشکافی قرار بدهد. از آن‌جایی که بخش عمده‌ای از مطالب کتاب ابعاد سیاسی و اقتصادی دارند، به نظر می‌رسد مطالعه‌ی کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران، علاوه‌بر جامعه‌شناسان و مورخان، برای پژوهشگران علوم سیاسی و اقتصاد نیز سودمند باشد.

این اثر تحلیلی و جامعه‌شناختی، به همت انتشارات اندیشه احسان به چاپ رسیده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران برای چه کسانی مناسب است؟

تمامی پژوهشگران حوزه‌‌های جامعه‌شناسی و تاریخ، دانشجویان این رشته‌ها و تمامی مخاطبانی که مایل‌اند موضوعات جامعه‌شناختی را در بستری تاریخی مطالعه کنند، نکته‌ها و اطلاعات ارزنده‌ای را در کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران خواهند یافت.

در بخشی از کتاب درآمدی بر طبقات اجتماعی در ایران می‌خوانیم

خرده‌بورژوازی سنتی در فعالیت‌هایی است که نیاز به دانش و مهارت‌های مدرن ندارد و خرده بورواژی مدرن تحصیلات مدرن و مدارج معینی دارد و اعتقاد دارند که «طبقۀ متوسط مقوله‌ای کاملاً جدا در روابط تولیدی است.... درست است که خرده‌بورژوازی مدرن و طبقۀ متوسط می‌توانند ویژگی‌های فنی تحصیلی مشابهی داشته باشند، ولی تفاوت آن‌ها در فرآیند کار برجسته می‌شود؛ یکی مالک ابزار تولید است و اقتدار کامل دارد و دیگری در استخدام صاحب سرمایه‌ای است که بر کار نظارت می‌کند.»

بهداد و نعمانی قائل به وجود طبقه در ایران هستند و وضعیت طبقه در ایران را اینگونه توصیف می‌کند: «در دهۀ نخست پس از انقلاب، ما شاهد رشد خرده‌بورژوازی، دهقانی‌شدن کشاورزی، عقب‌نشینی طبقۀ کارگر و فزون‌یابی کارگزاران سیاسی هستیم. علاوه‌بر آن، نیروی کار سنتی‌تر و مردانه‌تر شد. از اواخر دهۀ 1360، لیبرالیسم اقتصادی (هر‌چند کج‌دار و مریز) هاشمی رفسنجانی و خاتمی اقتصاد سرمایه‌داری ایران را به‌آهستگی و مرارت به‌طرف بازسازی اقتصاد سرمایه‌داری‌اش سوق داده است. آمار ترکیب طبقاتی نیروی کار به‌سوی آنچه پیش از انقلاب بوده، پیش می‌رود. طبقۀ کارگر، هرچند تعدادش روبه افزایش است، اما همچنان پراکنده می‌باشد. بسیاری بدون مهارت‌اند و در واحدهای بسیار خُرد کار می‌کنند. آنچه در‌مورد طبقۀ کارگر می‌گوییم دربارۀ طبقۀ سرمایه‌دار هم به‌نوعی صدق می‌کند. آن‌ها هم پراکنده و واحد‌های کوچک را مالک‌اند و در زمینه‌های سنتی کار می‌کنند. وضع بسیاری از آنان با خرده‌بورژوازی سنتی چندان تفاوت ندارد. این را هم بگوییم که هرچند تعداد واحدهای اقتصادی بزرگ و بسیار بزرگ کم است، اما تعداد کارگرانی که در آن‌ها کار می‌کنند؛ به‌ویژه در چند شهر بزرگ، بسیار قابل‌توجه است. بسیاری از این کارگران در شرکت‌های دولتی (همچون نفت و اتوبوس‌رانی) کار می‌کنند یا در واحدهایی که در مالکیت بنیادها هستند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
روش تحقیق
بخش اول. رویکردها و مبانی نظری طبقه اجتماعی
1. طبقۀ اجتماعی
2. قشربندی اجتماعی
3. نظریه‌های طبقه اجتماعی
کارل مارکس
ماکس وبر
لوید وارنر
نیکوس پولانزاس
اریک اُلین رایت
سی-رایت میلز
پی یر بوردیو
گلدتورپ
4. طبقه چیست؟
5. نظریه‌های طبقۀ اجتماعی در ایران
جیمز آلن بیل
احمد اشرف و علی بنو عزیزی
حسین ادیبی
سهراب بهداد و فرهاد نعمانی
محمد حسین بحرانی
یرواند آبراهامیان
محمد علی (همایون) کاتوزیان
6. دیدگاه‌های صورت‌بندی اجتماعی در ایران
استبداد ایرانی
فئودالیسم ایرانی
شیوۀ تولید ترکیبی
7. مدل تحلیلی پژوهش
مدل مفهومی طبقات اجتماعی به تفکیک دوره‌های مختلف در ایران
8. فرضیات
بخش دوم. ساختار طبقات اجتماعی در ایران
1. پیدایش و نحوه شکل گیری طبقۀ متوسط در ایران
2. تحلیل تحولات تاریخی طبقات اجتماعی در ایران
ساختار طبقاتی دورۀ قاجار
ساختار اقتصادی – اجتماعی دوره قاجار
ساختار طبقات اجتماعی دورۀ قاجار
طبقات اجتماعی دوره قاجار با توجه به نوع شیوۀ تولید
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید شبانکاری- بادیه‌نشینی دوره قاجار
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید دهقانی سهم‌بری دوره قاجار
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید خرده‌کالایی دوره قاجار
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید سرمایه‌داری دوره قاجار
مقایسۀ طبقات اجتماعی در دوره قاجار
ساختار طبقاتی در دوران پهلوی تا سال 1335
ساختار طبقات اجتماعی - اقتصادی در دوران پهلوی (قبل از 1335)
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید سرمایه‌داری در دورۀ پهلوی (قبل از 1335)
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید سهم‌بری (دورۀ پهلوی تا 1335)
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید شبانی (دورۀ پهلوی تا سال 1335)
طبقات اجتماعی در شیوۀ تولید خرده‌کالایی (دوره پهلوی تا 1335)
طبقۀ شهری در دورۀ پهلوی تا سال 1335
مقایسه وضعیت طبقات اجتماعی در دوره پهلوی تا سال 1335
ساختار طبقات اجتماعی ایران طی سال‌های 1335 تا 1395
وضعیت اقتصادی ایران طی سال‌های 1335 تا 1395
توزیع برابری درآمد (ضریب جینی)، تورم و شاخص قیمت کالاهای مصرفی
ساختار جمعیتی ایران طی سال‌های 1335 تا 1395
نرخ فعالیت و بیکاری ایران طی سال‌های 1335 تا 1395
طبقات اجتماعی در ایران طی سال‌های 1335 تا 1395
طبقۀ سرمایه‌دار
طبقۀ خرده ‌بوروژوا (طبقۀ متوسط سنتی)
طبقۀ متوسط جدید
طبقۀ پایین یا کارگر
میزان جمعیت طبقات
وضعیت طبقات اجتماعی نسبت به یکدیگر
بخش سوم. تحلیل ساختار طبقات اجتماعی در ایران با توجه به تحولات سیاسی- اقتصادی و اجتماعی (طی سال‌های 1335 تا 1395)
1. دورۀ اول: تحلیل ساختار طبقات اجتماعی و تحولات اقتصادی- اجتماعی و سیاسی از سال 1335 تا 1355
2. دورۀ دوم: تحلیل ساختار طبقات اجتماعی و تحولات اقتصادی- اجتماعی و سیاسی طی سال‌های 1357 تا 1367
3. دورۀ سوم: تحلیل ساختار طبقات اجتماعی و تحولات اقتصادی- اجتماعی و سیاسی طی سال‌های 1368 تا 1395
تحلیل ساختار طبقاتی در دوره ریاست جمهوری آقای رفسنجانی
تحلیل ساختار طبقات اجتماعی در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی
تحلیل ساختار طبقات اجتماعی در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد و دورۀ اول آقای روحانی
بخش چهارم. پایان سخن
منابع و مآخذ