معرفی و دانلود کتاب فیلم به مثابه فلسفه: حرکت اشتباه

معرفی کتاب فیلم به مثابه فلسفه: حرکت اشتباه

فیلمی که در آن ادبیات، سیاست و سینما با یکدیگر پیوند می‌خورند. صالح نجفی در کتاب فیلم به مثابه فلسفه: حرکت اشتباه اثر مشترکی از ویم وندرس و پتر هاندکه را از منظر فلسفی تحلیل می‌کند. او در این کتاب برتر سال سینمای ایران از جنبه‌های مختلف فلسفی، ادبی‌، سیاسی و سینمایی به شخصیت‌های مختلف فیلم وندرس می‌پردازد.

درباره‌ی کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه: حرکت اشتباه

ویم وندرس (Wim Wenders) فیلم حرکت اشتباه (The Wrong Move) را در یک جمله خلاصه می‌کند: «چگونه می‌توان جهان را از طریق زبان فهمید؟» این فیلم که پر از دیالوگ‌های فلسفی و ادبی است، اقتباسی است از رمان یوهان ولفگانگ فون گوته با نام «سال‌های شاگردی ویلهلم مایستر». (نشر فانوس به‌تازگی این رمان مهم را با ترجمه‌ی امیر معدنی‌پور روانه‌ی بازار کرده است.) این رمان بیلدونگ یا تربیتی، چهار بخش دارد و در صحنه‌های طولانی آن، گفت‌وگوهایی پیرامون دوستی، هستی‌شناسی، موسیقی، تئاتر، هنر، عشق و... صورت می‌گیرد. شخصیت اصلی این کتاب، ویلهلم، طی سفرها و آشنایی‌اش با افراد مختلف، می‌کوشد خودش را بهتر بشناسد و رابطه‌ی خویشتن و جهان را بهتر درک کند. پتر هاندکه (Peter Handke)، یکی از نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان به‌نام آلمانی، با اقتباس از این داستان گوته، فیلم‌نامه‌ای نوشت با الهام از این اثر؛ اما با دیالوگ‌ها و در فضایی متفاوت. در آلمان غربی در سال 1975، یعنی وقتی که هنوز دیوار برلین فرونریخته بود.

صالح نجفی (Saleh Najafi) در ابتدای کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه، خلاصه‌ای از داستان این اثر سینمایی را تعریف می‌کند. ویلهلمی که در فیلم ویم وندرس ظاهر می‌شود (با بازی رودیگر فوگلر) مرد جوان بورژوایی است که سری پر سودا دارد و می‌خواهد مانند یک هنرمند زندگی کند. ویلهلم با قرض کردن مقداری پول از مادرش، راهی شهر بُن (پایتخت آلمان غربی در آن دوره) می‌شود و در قطار به گروهی برمی‌خورد که در ادامه‌ی سفر با او همراه می‌شوند: لایرتیس (با بازی هانس کریستین بلش) که پیرمردی با سابقه‌ی قهرمانی در المپیک است، دختر 13 ساله‌ای به نام مینیون (ناستاسیا کینسکی) که آکروبات‌باز و ظاهراً لال است، و سرانجام ترز زیبا و جوان که بازیگر است. این گروه چهار نفره در شهر بن همراه با یکدیگر به مکان‌های مختلف می‌روند و در مسیر خود با افرادی دیگری مانند یک شاعر جوان و یک کارخانه‌دار پیر مواجه می‌شوند. فیلم حرکت اشتباه بیشتر حول ارتباطات و گفت‌وگوهایی است که میان شخصیت‌ها شکل می‌گیرد؛ البته با محوریت ویلهلم جوان.

ریچارد برودی، منتقد معروف نیویورکر درباره‌ی این فیلم می‌نویسد: «ویم وندرس قالب رمان را به یک فیلم جاده‌ای پیوند می‌زند؛ فیلمی که مستندی تمام و کمال از حال و هوای آلمان غربی در آن‌ سال‌هاست. چیزی که او در فیلم حرکت اشتباه نشان می‌دهد، کشوری است که شاید در رونق و رفاه باشد؛ اما هنوز هم نمی‌تواند با تاریخ هولناکش کنار بیاید. هاندکه و وندرس میراث ادبی بزرگ آلمان را به لکه‌ی ننگ فسادهای حزب نازی ربط می‌دهند و یک سفر جاده‌ای گروهی به‌ظاهر تصادفی را به نوعی خودشناسی تبدیل می‌کنند.» ویلهلم، شخصیت اصلی فیلم، در تضاد میان سیاست و هنر گرفتار شده است و هنوز هم نمی‌داند چه حرکتی درست است و چه حرکتی اشتباه.

فیلم حرکت اشتباه دومین تریلوژی فیلم‌های جاده‌ای ویم وندرس به حساب می‌آید و بعد از فیلم «آلیس در شهرها» و پیش از «سلاطین جاده» ساخته شده است. صالح نجفی برای تحلیل فیلم در کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه: حرکت اشتباه از دو مقاله بهره گرفته است: مقاله‌ی «داستان‌های گنگ و کوچه‌های کور» از مارتین برَدی و جوآن لیل و مقاله‌ی «حرکت‌های اشتباه سینما» نوشته‌ی آلن بدیو. اولین مقاله رابطه‌ی سینما، ادبیات و سیاست را بررسی می‌کند. مقاله‌ی دوم یکی از بهترین نوشته‌های آلن بدیو، فیلسوف و روشنفکر معاصر فرانسوی، درباره‌ی سینما به حساب می‌آید.

نشر لگا کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه: حرکت اشتباه را روانه‌ی بازار کرده است.

درباره‌ی مجموعه‌ کتاب‌های فیلم به‌ مثابه‌ی فلسفه

صالح نجفی در مجموعه‌ی فیلم به مثابه‌ی فلسفه از جنبه‌ی فلسفی به مهم‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای جهان نگاه می‌کند. این مجموعه در هشتمین دوره‌ی کتاب سال سینمای ایران، تندیس زرین و لوح تقدیر برترین کتاب سال در حوزه‌‌ی تألیف و ترجمه را از آن خود کرد. در کتاب‌های این مجموعه، فیلم‌ها متونی فلسفی تلقی می‌شوند که بهتر دیدن آن‌ها، به درک دقیق‌تر جهان می‌انجامد. نشر لگا در ابتدا مجموعه کتاب‌ها را در ده جلد منتشر کرد که در آن‌ها فیلم‌هایی نظیر «سال گذشته در مارین‌باد»، «کازابلانکا»، «راشومون»، «آنی‌ هال»، «کپی برابر اصل» و... بررسی شده‌اند. اما بعد،‌ تمام این ده جلد را در قالب کتاب «فیلم به مثابه‌ی فلسفه» به چاپ رساند.

کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه: حرکت اشتباه برای چه کسانی مناسب است؟

اگر هم به فلسفه علاقه دارید و هم به سینما، حتماً کتاب فیلم به مثابه‌ی فلسفه: حرکت اشتباه را بخوانید.

در بخشی از کتاب فیلم به مثابه فلسفه: حرکت اشتباه می‌خوانیم

نیمه‌ی اول دهه‌ی 70 از این لحاظ ارتباط مستقیمی با زمان حال و به‌خصوص وضعیت تاریخی خود ما دارد و لااقل سوبژکتیویته‌ی جدیدی است که ویلهلم دنبالش می‌گردد. در این شرایط نیاز است به بالابردن حساسیت آدم‌ها برای انتقال تجربه‌های اصیل‌تر ذهنی و فردی، و این دقیقاً یعنی نیاز به زبانی که ادبیات خلق می‌کند. از دید ویلهلم نفس کوشش‌ها یا مجادله‌های ادبی کاری سیاسی‌اند و ادبیات از آن جهت که ادبیات است باید سیاسی شود، نه ادبیاتی که در خدمت سیاست است. ویلهلم تأکید دارد که می‌خواهد نویسنده بماند چون می‌خواهد نفس کوشش ادبی‌اش سیاسی شود و باز برای فهم اینکه در دهه‌ی 70 چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است، باید چند سال به عقب برگشت و آراء بزرگ‌ترین روشنفکر و فیلسوف آن دوره، تئودور آدورنو، را بررسی کرد که بعد از جنگ دو گزاره‌ی بسیار مهم داشت.

او در دهه‌ی پنجاه در مجموعه مقالاتی که با عنوان «منشورها» (Prisms) می‌شناسیم جمله‌ای می‌گوید که از اندوه‌بارترین فریادهایی است که از سر نومیدی از یک روشنفکر اروپایی شنیده شده است؛ اینکه بعد از آشویتس، یعنی بعد از اتفاق‌هایی که در دهه‌های 30 و 40 آلمان افتاد و از نظر آدورنو به زبان آلمانی و با فلسفه‌ی آلمانی توجیه شد، شعرگفتن بربریت است. چند سال بعد آدورنو به همان مقاله جمله‌ی دیگری افزود که معمولاً از یاد می‌رود: «حتی گفتن اینکه بعد از آشویتس شعرگفتن بربریت است، خود از نشانه‌های بربریت است». بنابراین هنوز احتیاج داریم شعر بگوییم و این پارادکسی است که آدورنو در دهه‌ی 50 مطرح کرد و چند سال بعد در آخرین پروژه‌ی فلسفی‌اش، در ابتدای کتاب مهم دیالکتیک منفی (1966)، این حرف‌ها را درباره‌ی فلسفه تکرار کرد: «فلسفه که روزگاری مهجور و متروک به‌نظر می‌رسید به زندگی ادامه داد زیرا لحظه‌ی تحقق‌بخشیدن به آن از دست رفت.» زمانی قرار بود فلسفه بعد از مارکس واقعیت یابد و با تغییر جهان یکی شود و این اتفاق می‌بایست از طریق انقلاب رخ می‌داد. لحظه‌ی انقلاب آمد و گذشت و اتفاق نیفتاد و فلسفه مجبور شد به حیاتش ادامه دهد. این برای آدورنو به معنای خداحافظی با معنایی از پراکسیس بود که نام آن را عمل مارکسیستی می‌گذاشت. وداعی که از زمان نومیدی‌های بزرگ دهه‌ی 1930 همواره در حال تکوین بود. پرولتاریا از میراث فلسفه‌ی کلاسیک بهره‌ای نبرده بود و در عوض زندگیِ مدیریت‌شده پدید آمده بود.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
1: مرور فیلم
2: واکاوی فیلم
رابطۀ سیاست و شعر: سیاست سینمایی
بوطیقای ویژه‌ی سینما
کتاب‌نامه