معرفی و دانلود کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز: معنا و شکست یک نماد سیاسی

معرفی کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز: معنا و شکست یک نماد سیاسی

کارل اشمیت، فیلسوف سیاسی بزرگ آلمانی‌زبان، در کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز به بازخوانی آرای بدیع تامس هابز، اندیشمند سیاسی بزرگ اهل انگلستان، در باب ماهیت قدرت سیاسی و قانون نشسته است. این اثر، بی‌تردید یکی از عناوین کلاسیک حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی در یک سده‌ی اخیر به شمار می‌رود.

درباره کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز

کارل اشمیت به عنوان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان سیاسی قرن بیستم، در کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز (The Leviathan in the State Theory of Thomas Hobbes)، به نقد و شرح و بررسی فلسفه‌ی سیاسی تامس هابز، فیلسوف پرآوازه‌ی سده‌ی هفدهم انگلستان پرداخته، و مواضع او در باب ماهیت قدرت سیاسی را، چنان‌که در کتاب کلاسیک لویاتان (منتشرشده به سال 1651) صورت‌بندی شده، روشن ساخته است.

کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز از جهات بسیاری حائز اهمیت است. اول این‌که این اثر یکی از بهترین شروح موجود بر نظریه‌ی تامس هابز به شمار می‌رود. دوم آن‌که مؤلف این کتاب، که خود یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان سیاسی در تاریخ اندیشه‌ی غربی محسوب می‌شود، در اثر حاضر ضمن شرح نظریه‌ی دولت تامس هابز، به ارائه‌ی جنبه‌هایی از اندیشه‌ی سیاسی شخص خویش نیز همت گمارده. و بالاخره، به عنوان رهاورد دو نکته‌ی پیشین، این‌که در کتاب پیش رو، مخاطب گفت‌وگوی دو غول اندیشه‌ی سیاسی خواهیم بود که هر یک به سهم خود، تأثیری ژرف بر جریان‌های فکری پس از خویش نهادند.

کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز از هفت بخش کلی تشکیل شده است. کارل اشمیت ذیل هر یک از این بخش‌های هفت‌گانه، یکی از جنبه‌های مهم کتاب لویاتانِ تامس هابز را در معرض نقد و تأمل خویش قرار داده است. از آنجا که فهم دقیق مباحث مطرح‌شده از سوی اشمیت در اثر حاضر، نیازمند اِشرافی نسبی بر آرای سیاسی تامس هابز است، ارائه‌ی چکیده‌ای از این آرا را بی‌فایده نمی‌بینیم:

به باور تامس هابز، هر دستگاه دولتی، از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین اشکال حکومت گرفته تا پیچیده‌ترینِ آن‌ها، برآمده از قراردادی نانوشته میان گروه حاکم و اتباع (مردمِ تحت حکومت) است. قراردادی که به موجب آن، اتباع حقوق اساسی خویش را تمام‌وکمال به حاکم «تفویض» می‌کنند، و در ازای آن، از امنیت و رفاهی نسبی برخوردار می‌گردند. هابز می‌گوید که جامعه‌ی انسانی، پیش از انعقاد قرارداد مذکور، در «وضعیت طبیعی» به سر می‌برد. وضعیتی که در آن، هر آن‌که قدرت و زور بیشتری داشته باشد، حق بیشتری نیز دارد؛ وضعیتی فروقانونی که در آن نه حاکمی وجود دارد، و نه تبعه‌ای. چنان‌که پیداست، ادامه‌ی حیات در وضعیت طبیعی برای انسان ناممکن است. پس جامعه‌ی انسانی حاکمی را از میان خود برمی‌کشد و با تفویض قدرت بی‌حد به او، امنیت را از وی طلب می‌کند. این حاکم را، هابز به بیانی استعاری، «لویاتان» می‌نامد. (لویاتان در اصل موجودی هیولایی‌شکل و بدهیبت، به شکل مار یا اژدها، است که بنا به اقوال اساطیرِ یهودی، در عمق آب‌ها زندگی می‌کند.)

قدرت لویاتان (یا دولت) به زعم هابز بی‌حد و نامشروط است. به نحوی که بازپس‌گیری قدرت از او، یا به عبارتی، شورش در برابر او، امری نامشروع تلقی می‌گردد. این جنبه از اندیشه‌ی هابز، چنان‌که در کتاب پیش رو خواهید خواند، از قضا در معرض جدی‌ترین نقدها بوده است. کارل اشمیت در کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز، ضمن توجه به این نقدها، پاسخ احتمالی هابز به آن‌ها را با ما در میان گذاشته است.

کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز به قلم شروین مقیمی زنجانی به زبان فارسی ترجمه شده و از سوی انتشارات پگاه روزگار نو در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

نکوداشت‌های کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز

• کارل اشمیت مطمئناً بحث‌برانگیزترین حقوقدان و فیلسوف سیاسی آلمانی در سده‌ی بیستم است. سخت نیست تشخیص اینکه تاریخ، سرسختانه بر اثبات صحت نظریات وی اصرار دارد. (Perspectives on Political Science)
• کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز اثری قابل توجه و خواندنی است. از این جهت که رابطه‌ی میان آرای هابز و اشمیت، همواره محل پرسش بوده است. (Telos)

کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز مناسب چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به مباحث حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی مخاطبین اصلی کارل اشمیت در کتاب لویاتان در نظریه دولت تامس هابز بوده‌اند.

با کارل اشمیت بیشتر آشنا شویم

کارل اشمیت (Carl Schmitt) متولد سال 1888 و اهل کشور آلمان بود. او به عنوان یکی از پرنفوذترین فیلسوفان سیاسی سده‌ی بیستم، تأثیر قابل توجهی بر جریان فلسفه‌ی قاره‌ای نهاد. ژاک دریدا، هانا آرنت و والتر بنیامین، شماری از شاخص‌ترین متفکرانِ تأثیرپذیرفته از کارل اشمیت‌اند.

زندگی شغلی و حرفه‌ای کارل اشمیت در مقام حقوق‌دان دانشگاهی، مصادف بود با آخرین سال‌های عمر امپراتوری ویلهلم. اگرچه او، به عنوان یکی از اساتید جوان رشته‌ی حقوق اساسی، مهم‌ترین کارهای خود را در دوران جمهوری وایمار، در دانشگاه‌های بن و برلین به نگارش درآورد. کتاب «الهیات سیاسی» که دربردارنده‌ی نظریه‌ی حاکمیت اوست، در سال 1922 منتشر شد. کتاب «بحران دموکراسی پارلمانی»، که از جهتی مکمل اثر پیشین به شمار می‌رود و اشمیت در آن به پارلمانیسمِ منحط اروپایی تاخته، به سال 1923 در دسترس خوانندگان قرار گرفت. معروف‌ترین اثر او اما چهار سال بعد، در 1927 به انتشار درآمد. این اثر که «مفهوم امر سیاسی» نام دارد، حاوی چکیده‌ی نظریات بدیع کارل اشمیت در باب ماهیت قدرت سیاسی و رابطه‌ی آن با دیگر نهادهای اجتماعی است. از میان دیگر آثار مشهور اشمیت، می‌توان فهرست‌وار به این عناوین اشاره کرد: «قانون و مشروعیت»، «لویاتان در نظریه دولت تامس هابز: معنا و شکست یک نماد سیاسی» و «نگهبان قانون اساسی».

نمی‌توان از کارل اشمیت سخن گفت و در باب یکی از نقاط تاریک زندگی وی بحثی به میان نیاورد. مقصود دفاع تمام‌قد او به عنوان چهره‌ای روشنفکر و دانشگاهی از ایدئولوژی نازیسم است. بسیاری از شارحان و زندگینامه‌نویسان اشمیت، این دفاع را به پای شخصیت فرصت‌طلب و بلندپرواز وی گذاشته‌اند؛ برخی دیگر اما، یهودستیزی آشکار او، و نقد سفت و سختش نسبت به دموکراسی و لیبرالیسم غربی را آبشخور گرایش او به دفاع از ناسیونال سوسیالیسم هیتلری تلقی نموده‌اند. قول هر گروه که درست باشد، تفاوتی در این قضیه ایجاد نمی‌کند که این امر، یعنی همدلی کارل اشمیت با نازی‌ها، سوءشهرتی عمیق را برای او به ارمغان آورد و دست‌کم تا مدت‌ها، خصوصاً در اروپای غربی، تیغ تیز نقد و بدبینی را متوجه آثارش نمود.

کارل اشمیت به سال 1985، در سن 96 سالگی، روی در نقاب خاک کشید.

در بخشی از کتاب لویاتان؛ در نظریه دولت تامس هابز می‌خوانیم

ارنست ماخ کاملاً درست می‌گفت که این نوع از عقل‌گرایی با استفاده از یک اسطوره‌شناسی مکانیستی با جهان فیزیکی مواجه شد که مبتنی بر اسطوره‌شناسی جان گرایانه مذاهب باستانی بود. علی‌رغم مفهومی که ماخ از اسطوره‌شناسی مراد می‌کرد، ملاحظه او در مورد آن تصوری از جهان که به هابز اجازه داد تا تصویر لویاتان را در ماشین غول‌آسا ادغام کند معتبر بود۔ به همین خاطر مفهوم مورد نظر هابز از دولت، به عاملی اساسی در فرآیند چهارصدسالۀ ماشینی‌سازی تبدیل شد؛ فرآیندی که به مدد پیشرفت‌های تکنیکی، «بی‌طرف‌سازی» کلی را رقم زد و به ویژه دولت را به یک ابزار از حیث تکنیکی خنثی و بی‌طرف، استحاله کرد۔

اینکه جهان‌وطن‌گرایان معاصر فکر می‌کردند که دولت باید یک دستگاه تکنیکی باشد، با درک این واقعیت فهمیده می‌شود که «محیط» کلان شهر ۔‌تخیلات و موهومات آن‌ها در باب امر تکنیکی را فعال کرده بود و تصور از دولت را باید از این تصور موهوم و خیالین قیاس گرفت۔ با گسترش باورنکردنی ابزار تکنیکی اشاعه ارتباطات و اطلاعات و تسلیحات جنگی، قدرت ماشین فرماندهی دولت به نحوی افزایش یافت که شگفت آور بود. بنابراین می‌توان باور کرد که قدرت دولت مدرن در مقایسه با قدرت اجتماعات باستانی بسیار بیشتر و شدیدتر است چنانکه به‌طور مثال می‌توان از قدرت توپخانه مدرن از حیث بُرد و سروصدا در قیاس با تاثیر یک کمان پولادی یا یک دروازه‌شکن یا سرعت ابزار و ادوات حمل‌ونقل امروزی در مقایسه با اسب‌ها و قایق‌های بادبانی سخن گفت.

کارکرد دقیق و دقت درونی تکنولوژی مدرن، کیفیت‌های مستقلی را پدید آورد؛ [کیفیت‌هایی] مستقل از همۀ ملاحظات و اهداف مذهبی، مابعدالطبیعی، حقوقی و یا سیاسی. این برای همه آشکار است؛ اینکه چگونه استدلال‌های الهیاتی، حقوقی یا مشابه آن، بی‌معنا و مشکوک هستند؛ اینکه چگونه ماشین در مقایسه [با ‌ آن‌ها] «تمیز» و «دقیق» است! در نتیجه گفته شد که ارزش دولت، در این واقعیت ریشه دارد که ماشین بزرگی است که به خوبی کار می‌کند؛ ‌machina machinarum‌ (یعنی ماشین ماشین‌ها).

فهرست مطالب کتاب

مقدمۀ مترجم فارسی
مقدمۀ مترجم انگلیسی
خطوط کلی فصل‌های اول تا هفتم
درآمد
خاستگاه لویاتان در کتاب مقدس عبری؛ تفسیرهای مسیحی-الهیاتی و یهودی-کابالیستی
پژوهش متنی و ریشه‌شناختیِ مفهوم لویاتان نزد هابز
لویاتان به‌مثابه «خدای فناپذیر»، یک شخصِ نماینده-حاکم و یک ماشین غول‌آسا
انقضای ماشینِ غول‌آسای لویاتان: مکانیزمی تماماً کارکردی و از حیث فنی بی‌طرف
تفکیک درون از بیرون و اضمحلال شخصِ حاکم-نماینده
پلورالیسمِ قدرت‌های غیرمستقیم و فروشکستن ماشینِ دولتِ مشروطه
شکست نماد لویاتان در هماوردی با بهیموث
ضمیمه: دولت به‌مثابه یک مکانیزم در هابز و دکارت
اصطلاحات و تعابیر و مکاتب
اعلام