معرفی و دانلود کتاب نقد عقل محض

معرفی کتاب نقد عقل محض

کتاب نقد عقل محض از ایمانوئل کانت، یکی از متون کلاسیک فلسفه‌ی آلمانی و اثری دوران‌ساز در تاریخ اندیشه‌ی اروپایی است. کانت در این کتاب پرآوازه، به بررسی توان بالقوه‌ی فهم آدمی و تعیین حدود عقلِ نظری پرداخته است. اثر پیش رو نخستین مجلد از سه‌گانه‌ی مشهور کانت است.

درباره کتاب نقد عقل محض

ایمانوئل کانت (Immanuel Kant)، فیلسوف پرآوازه و جریان‌ساز آلمانی، کتاب نقد عقل محض (Critique of Pure Reason) را به سال 1781 به انتشار رساند. این اثر، خبر از تحولی بنیادین در آرای کانت می‌داد. فیلسوف اهل کونیگسبرگ با این شاهکار فلسفی که تا به امروز محل بحث و اختلاف نظر متخصصان و صاحب‌نظران بوده، دستگاه نظری خاص خویش را بر پا ساخت و جریانی را بنیان نهاد که به «ایدئالیسم آلمانی» شهرت یافت و در کار هگل به کمال پختگی رسید. این کتاب، سرآغاز سلسله‌ای از آثار بعدی بود که در هر یک از آن‌ها، شمّه‌ای از نبوغ فلسفی کانت عیان است؛ آثاری از قبیل «تمهیدات»، «بنیان مابعدالطبیعه‌ی اخلاق»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوه‌ی حکم».

ایمانوئل کانت در کتاب نقد عقل محض علیه نظریه‌ای شورید که صورت به‌کمال‌رسیده‌ی آن را در آثار جان لاک می‌یابیم. مطابق دیدگاه لاک، انسان با ذهنی پا به عرصه‌ی حیات می‌گذارد که به سان لوحی سفید، خالی از هر نوع محتواست. به زعم لاک، ادراکاتی که آدمی با حواس پنج‌گانه‌ی خویش کسب می‌کند، پایه‌ی خلق مفاهیمی می‌شود که به مرور در ذهن او شکل می‌گیرد. لاک می‌گوید مفاهیمی از قبیل علیت، زمان و مکان، جملگی مبنایی تجربی دارند و از حواس آدمی ناشی شده‌اند. این برداشت از ذهن آدمی، اصل اساسی در مکتب فلسفی «تجربه‌گرایی» است، که به جز جان لاک می‌توان از دیوید هیوم نیز به عنوان یکی از نمایندگان شاخص آن نام برد. کتاب نقد عقل محض دقیقاً در درستیِ چنین برداشت منفعلی از ذهن -ذهن به مثابه‌ی لوح سفید- تشکیک می‌کند و به جای آن، برداشت فعال‌تری از ذهن عرضه می‌دارد.

کانت در کتاب نقد عقل محض تلاش می‌کند تا این مدعا را ثابت کند که مفاهیم بنیادینی نظیر زمان و مکان، به صورتی پیشینی در ذهن آدمی حاضرند و مبنای تجربی ندارند. او مفاهیم این‌چنینی را ذیل چهار مقوله (Category) تقسیم‌بندی می‌کند:

• کمیت
• کیفیت
• نسبت
• جهت

آن‌گاه در پی آن توضیح این مسئله برمی‌آید که ذهن، چگونه داده‌های تجربی صرف را که از منبع حواس پنج‌گانه به او رسیده‌اند، با مفاهیم پیشینی ترکیب می‌کند و این‌چنین، به تجربه‌ی انسانیِ ما قوام می‌بخشد.

به زعم کانت، فیلسوفان تجربه‌گرا به دلیلی برداشت ناصحیحی که از ذهن آدمی و سازوکار ادراک دارند، از تبیین صحیح توانایی‌های عقل ناتوان‌اند. این ناتوانی، به ناتوانی بزرگ‌تری منتهی می‌شود: ناتوانی در حکم کردن در باب ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی_ یعنی درست همان کاری که هدف اصلی پروژه‌ی فلسفی ایمانوئل کانت به شمار می‌رود.

کانت در کتاب نقد عقل محض، بحث حدود عقل را پیش می‌کشد و استدلال می‌کند که عقل نظری (که آن را متمایز با عقل عملی می‌داند و به روشنی این تمایز را توضیح می‌دهد) از اظهار نظر در باب اغلب مسائلی که برای قرن‌ها ذهن فیلسوفان را به خود مشغول داشته، ناتوان است. از جمله‌ی این مسائل می‌توان به وجود خداوند، جاودانگی روح، اراده‌ی آزاد و اعتبار فرامین اخلاقی اشاره کرد. اما آیا این ادعا، بدین معناست که کانت با سکوت از کنار این مسائل حیاتی عبور می‌کند؟ خیر. او در آثار دیگر خود، از جمله کتاب نقد عقل عملی، می‌کوشد با توسل به جنبه‌ی عملی زندگی و عقل انسانی، مسائلی از قبیل وجود خداوند و اعتبار احکام اخلاقی را ثابت کند.

فلسفه‌ی ایمانوئل کانت، از سوی بسیاری از منتقدان، از جمله هموطن او، فریدریش نیچه، به مثابه‌ی تلاشی دشوار و محکوم به شکست برای آشتی دادن ایمان و عقل فهمیده شده است. نیچه آرای کانت را سرشار از پیش‌فرض‌هایی می‌داند که برگرفته از تفکر افلاطونی - مسیحی‌‌اند و هیچ تلاشی برای اثبات آن‌ها نمی‌شود. با این همه، حتی منتقد سفت‌وسختی نظیر نیچه نیز بر نوآوری کانت و سهم بزرگ او در اعتلای تفکر فلسفی در اروپای قاره‌ای، صحه می‌گذارد.

کتاب نقد عقل محض اثری نیست که به سادگی خوانده و فهمیده شود. مواجهه با این متن سترگ چه بسا برای متخصصان فلسفه‌ی کانت نیز ساده نباشد. وفور اصطلاحات فنی، پیچیدگی مفاهیم، دشواری استدلال‌ها و نثر خشک کانت، اصلی‌ترین موانع در مسیر مطالعه و فهم اثر پیش رو به شمار می‌روند. با این وصف، اگر از نوآموزان فلسفه هستید، بهتر آن است که متن کانت را در کنار شرح‌ها و تفسیرهای معتبری بخوانید که در باب فلسفه‌ی کانت به طور عام، و کتاب نقد عقل محض به طور خاص، در دست است.

ترجمه‌ی فارسی پیش رو از نقد عقل محض حاصل زحمات بهروز نظری و ویراسته‌ی محمدمهدی اردبیلی است. این ترجمه، در مقایسه با ترجمه‌ی مرحوم ادیب سلطانی که با عنوان سنجش خرد ناب انتشار یافته، از شفافیت بیشتری برخوردار است؛ اگرچه شاید از دقت نظر و صلابت نثر ترجمه‌ی میر شمس‌الدین ادیب ‌سلطانی برخوردار نباشد.

کتاب نقد عقل محض توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.

نکوداشت‌های کتاب نقد عقل محض

• نقد عقل محض کانت از جمله تأثیرگذارترین متون در تاریخ فلسفه‌ی مدرن است. (Penguin)
• ایمانوئل کانت پدر تمام فلاسفه‌ی مدرن است. (Barnes & Noble)
• یک شاهکار فلسفی. (Independent)

کتاب نقد عقل محض مناسب چه کسانی است؟

دوست‌داران فلسفه‌ی غرب (خصوصاً فلسفه‌ی آلمانی) مخاطبین اصلی این کتاب به شمار می‌روند.

در بخشی از کتاب نقد عقل محض می‌خوانیم

اگر انسان بتواند مجموعه‌اى از بررسى‌ها را تحت ضابطه یک مسئله واحد قرار دهد، از این طریق موفقیتى بزرگ حاصل خواهد کرد. زیرا انسان با تعیین دقیق آن مسئله، نه‌تنها کار خود را راحت مى‌کند، بلکه همچنین کار هرکس دیگرى را نیز که بخواهد بررسى و قضاوت کند که آیا ما موفق به تحقق برنامه خود شده‌ایم یا نه، ساده مى‌کند. حال، مسئله خاص عقل محض دربردارنده این پرسش است که: احکام ترکیبى پیشینى چگونه ممکن هستند؟

این‌که متافیزیک تابه‌حال در چنین حالت متزلزلى از عدم قطعیت و تناقضات باقى مانده است، باید منحصراً به این علت منتسب شود که این مسئله و شاید حتى تمایز میان احکام تحلیلى و احکام ترکیبى قبل از این به فکر انسان خطور نکرده است. ساختن یا تخریب متافیزیک به حل این مسئله وابسته است، یا به این برهان رضایت‌بخش که امکانى که متافیزیک مى‌خواهد آن را توضیح بداند، در عمل هرگز وجود ندارد. دیوید هیوم نیز، که از بین همه فیلسوفان به این مسئله نزدیک‌تر شد، آن را مشخصاً به‌کفایت و در کلیتش درک نکرد، بلکه صرفاً در گزاره ترکیبىِ پیوند معلول با علتش (principium causalitatis [اصل علیت]) متوقف ماند و گمان مى‌کرد که 20 B غیرممکن بودن چنین گزاره پیشینی را کاملاً اثبات کرده است، و بر این اساس، استنباط کرد که هرآنچه متافیزیک مى‌نامیم بر پایه توهمِ صرفِ [ناشى از] بینش عقلىِ ادعایى‌اى بنا شده است که در واقع، شناخت آن از تجربه اخذ شده و صرفاً بر حسب عادت است که خود را ضرورى نشان داده است؛ اگر هیوم مسئله ما را در عمومیتش در نظر مى‌داشت، شاید هرگز درون این حکم که فلسفه محض را کاملاً نابود مى‌سازد سقوط نمى‌کرد، زیرا در آن صورت متوجه مى‌شد که بر اساس استدلالِ او، ریاضیات محض نیز نمى‌توانست وجود داشته باشد، زیرا ریاضیات قطعاً داراى گزاره‌هاى ترکیبى پیشینى است؛ [و اگر چنین مى‌اندیشید،] فاهمه دقیقش قطعاً مى‌توانست او را از [بیان] چنین حکمى مصون نگاه دارد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه ویراستار فارسى
یادداشت مترجم
سرلوحه کتاب
تقدیم‌نامه
(ویراست اول در سال 1781)
(ویراست دوم در سال 1787)
پیشگفتار (ویراست اول)
پیشگفتار (ویراست دوم)
مقدمه (ویراست اول)
1. ایده فلسفه استعلایى
درباره تفاوت میان احکام تحلیلى و احکام ترکیبى
2. تقسیمِ فلسفه استعلایى
مقدمه (ویراست دوم)
1. درباره تفاوت میان شناخت محض و شناخت تجربى [حسى]
2. ما داراى شناخت‌هاى پیشینىِ یقینى هستیم، و حتى فاهمه مشترک هرگز عارى از این شناخت‌ها نیست
3. فلسفه به علمى نیاز دارد که امکان، اصول، و قلمرو تمام شناخت‌ها را به نحو پیشینى تعیین کند
4. درباره تمایز میان احکام تحلیلى و احکام ترکیبى
5. در تمام علوم نظرىِ عقل، احکامِ ترکیبىِ پیشینى به مثابه اصول مندرج شده‌اند
6. مسئله عامِ عقلِ محض
7. ایده و تقسیم‌بندىِ یک علم مخصوص، با عنوان نقدِ عقلِ محض
1. آموزه استعلایىِ عناصر
بخش اول: حسیاتِ استعلایى (ویراست اول)
قسمت اول: درباره مکان
قسمت دوم: درباره زمان
بخش اول: حسیاتِ استعلایى (ویراست دوم)
مقدمه (1)
قسمت اول: درباره مکان (32)
قسمت دوم: درباره زمان (74)
ملاحظات کلى درباره حسیات استعلایى (8)
بخش دوم: منطقِ استعلایى
مقدمه: ایده یک منطق استعلایى
1. درباره منطق به طور عام
2. درباره منطق استعلایى
3. درباره تقسیمِ منطقِ عمومى به تحلیلات و دیالکتیک
4. درباره تقسیمِ منطقِ استعلایى به تحلیلاتِ استعلایى و دیالکتیکِ استعلایى
قسمت اول: تحلیلاتِ استعلایى
کتاب اول: تحلیلاتِ مفاهیم
فصل اول: درباره راهنماى کشف تمام مفاهیمِ محضِ فاهمه
جزء اول: درباره کاربرد منطقى فاهمه، به طور عام
جزء دوم: درباره کارکرد منطقى فاهمه در احکام (9)
جزء سوم: درباره مفاهیم محض فاهمه یا مقولات (1210)
فصل دوم: درباره استنتاجِ مفاهیمِ محضِ فاهمه
جزء اول: درباره اصولِ یک استنتاجِ استعلایى به طور عام (13)
گذار به استنتاج استعلایىِ مقولات (14)
جزء دوم: درباره مبانى پیشینىِ امکانِ تجربه (در ویراست اول)
جزء سوم: درباره نسبت فاهمه به ابژه‌ها به طور عام و امکانِ شناختِ پیشینىِ آن‌ها (در ویراست اول)
جزء دوم: استنتاج استعلایىِ مفاهیمِ محضِ فاهمه (در ویراست دوم) (2715)
کتاب دوم: تحلیلاتِ اصول [بنیادین]
مقدمه: درباره قوه استعلایىِ حکم به طور عام
فصل اول: درباره شاکله‌سازى مفاهیم محضِ فاهمه
فصل دوم: نظامِ تمام اصولِ [بنیادینِ] فاهمه محض
جزء اول: درباره عالى‌ترین اصل [بنیادین] همه احکام تحلیلى
جزء دوم: درباره عالى‌ترین اصل [بنیادین] همه احکامِ ترکیبى
جزء سوم: بازنمایى نظام‌مندِ همه اصولِ [بنیادین] ترکیبىِ فاهمه محض
1. اصول متعارفه شهود
2. انتظارات ادراک
3. قیاس‌هاى تجربه
الف. قیاس اول: اصل [بنیادین] ماندگارى] ماندگارىِ [جوهر
ب. قیاس دوم: اصل] بنیادین] توالى زمانى بر طبقِ قانونِ علیت
ج. قیاس سوم: اصل [بنیادین] همزمانى، بر طبق قانونِ مبادله، یا مشارکت
4. اصول موضوعه تفکر تجربى [حسى] به طور عام
رد ایدئالیسم (اضافه‌شده در ویراست دوم)
ملاحظه عمومى درباره نظام اصول] بنیادین] (اضافه‌شده در ویراست دوم)
فصل سوم: درباره مبناى تمایز همه ابژه‌ها به طور عام، به پدیدارها و ذوات معقول (ویراست اول)
فصل سوم: درباره مبناى تمایز همه ابژه‌ها به طور عام، به پدیدارها و ذوات معقول (ویراست دوم)
ضمیمه: درباره ایهام مفاهیم بازاندیشانه
ملاحظه درباره ایهام مفاهیم بازاندیشانه
قسمت دوم: دیالکتیکِ استعلایى
مقدمه
1. توهم استعلایى
2. درباره عقل محض، در مقام جایگاه توهم استعلایى
الف. درباره عقل به طور عام
ب. درباره کاربرد منطقى عقل
ج. درباره کاربرد محض عقل
کتاب اول: درباره مفاهیم عقل محض
جزء اول: درباره ایده‌ها به طور عام
جزء دوم: درباره ایده‌هاى استعلایى
جزء سوم: نظام ایده‌هاى استعلایى
کتاب دوم: قیاس‌هاى دیالکتیکىِ عقلِ محض
فصل اول: مغالطات منطقى عقل محض (در ویراست اول)
مغالطه اول درباره جوهریت
مغالطه دوم درباره بساطت
مغالطه سوم درباره شخصیت
مغالطه چهارم درباره ایدئال بودن ([مربوط به] نسبت بیرونى)
مطالعه درباره ماحصلِ روان‌شناسى محض، با توجه به این مغالطات
فصل اول: مغالطات عقل محض (در ویراست دوم)
رد برهان مندلسون درباره بقاى نفس [ماندگارى نفس]
ملاحظه کلى درباره گذار از روان‌شناسى عقلانى به جهان‌شناسى
فصل دوم: مسئله جدلى‌الطرفینِ عقل محض
جزء اول: نظام ایده‌هاى جهان‌شناختى
جزء دوم: برابرنهاد عقل محض
اولین تعارض ایده‌هاى استعلایى
دومین تعارض ایده‌هاى استعلایى
سومین تعارض ایده‌هاى استعلایى
چهارمین تعارض ایده‌هاى استعلایى
جزء سوم: درباره اهتمامِ عقل به این تعارض‌ها
جزء چهارم: درباره مسائل استعلایىِ عقل محض، تا جایى که مطلقاً باید بتوانند حل شوند.
جزء پنجم: بازنمایى شکاکانه سؤلات جهان‌شناختى برآمده از هر چهار ایده استعلایى
جزء ششم: ایدئالیسم استعلایى به عنوان کلیدِ حل دیالکتیکِ جهان‌شناختى
جزء هفتم: تصمیم نقادانه در تعارض جهان‌شناختى عقل با خودش
جزء هشتم: اصلِ نظام‌بخشِ عقلِ محض در ارتباط با ایده‌هاى جهان‌شناختى
جزء نهم: درباره کاربرد تجربى [حسى] اصلِ نظام‌بخش عقل در ارتباط با همه ایده‌هاى جهان‌شناختى
1. رفع ایده جهان‌شناختىِ تمامیت ترکیب نمودهاى یک کل جهانى
2. رفع ایده جهان‌شناختىِ تمامیت تقسیم یک کل داده‌شده در شهود
ملاحظه نهایى درباره رفع ایده‌هاى ریاضى‌ استعلایى و پیش‌درآمدى بر رفع ایده‌هاى پویا استعلایى
3. رفع ایده جهان‌شناختىِ تمامیت اشتقاق رویدادها در جهان، از علل آن‌ها
امکان علیت از طریق آزادى
توضیح ایده جهان‌شناختى آزادى
4. حلِ ایده جهان‌شناختىِ تمامیت وابستگى نمودها از حیث وجودشان به طور عام
ملاحظه نهایى درباره تمامیت مسئله جدلى‌الطرفین عقل محض.
فصل سوم: ایدئالِ عقل محض
جزء اول: درباره ایدئال به طور عام
جزء دوم: ایدئال استعلایى (کهن‌الگوى استعلایى)
جزء سوم: درباره مبانىِ برهانِ عقل نظرورز براى استنتاجِ وجود یک موجود اعلى
جزء چهارم: درباره امتناعِ یک برهانِ وجودى براى اثباتِ وجود خدا
جزء پنجم: درباره امتناعِ یک برهانِ جهان‌شناختى براى اثباتِ وجود خدا
کشف و تبیین توهم دیالکتیکى در همه برهان‌هاى استعلایىِ اثباتِ وجودِ واجب‌الوجود.
جزء ششم: درباره امتناعِ برهان الهیاتى‌ طبیعى
جزء هفتم: نقد کل الهیات بر مبناى اصولِ نظرورز عقل
ضمیمه دیالکتیکِ استعلایى
درباره کاربرد نظام‌بخش ایده‌هاى عقل محض.
درباره هدف غایى دیالکتیک طبیعى عقل بشرى
2. آموزه استعلایىِ روش
مقدمه
فصل اول: انضباط عقل محض
جزء اول: انضباط عقل محض در کاربرد جزمى
جزء دوم: انضباط عقل محض با نظر به کاربرد جدلى آن
درباره امتناع رضایت شکاکانه عقل محض، که علیه خویش تقسیم شده است
جزء سوم: انضباط عقل محض درباره فرضیات
جزء چهارم: انضباط عقل محض درباره براهین خود
فصل دوم: قانون کلى عقل محض
جزء اول: درباره هدف غایى کاربردِ محضِ عقلِ ما
جزء دوم: درباره ایدئال خیر اعلى، در مقامِ مبناى تعیین غایتِ فرجامین عقل محض
جزء سوم: درباره عقیده، دانش، و باور
فصل سوم: معمارى عقل محض
فصل چهارم: تاریخ عقل محض
واژه‌نامه آلمانى‌ انگلیسى‌ فارسى
واژه‌نامه انگلیسى‌ آلمانى‌ فارسى
کتاب‌شناسى
نمایه