معرفی و دانلود کتاب نیم نگاهی به خودمان: جستارهایی پیرامون فرهنگ و جامعه ایرانی

معرفی کتاب نیم نگاهی به خودمان: جستارهایی پیرامون فرهنگ و جامعه ایرانی

جبار رحمانی یکی از جامعه‌شناسان شناخته‌شده‌ی امروز ایران است. وی در کتاب نیم نگاهی به خودمان، به مرور، بازخوانی و نقدِ برخی از مهم‌ترین عناصرِ سازنده‌ی فرهنگ و هویتِ ایرانی پرداخته است.

درباره کتاب نیم نگاهی به خودمان

دشوارترین چالش پیش روی متخصصان علوم انسانی، همواره تعریف حیطه‌ی خاصی است که این متخصصان در آن فعالیت می‌کنند. چه بسا یک استاد فلسفه به راحتی و برای ساعت‌ها در باب نظریات معرفت‌شناختی گوناگون داد سخن سر دهد، و یا بی‌هیچ مرارتی به شرح تاریخ درازآهنگ فلسفه برای دانشجویان خویش بنشیند؛ اما هنگامی که با سوال «فلسفه چیست؟» روبه‌رو شود، وادار به سکوت گردد. چنین وضعیتی نه فقط درباره‌ی فلسفه، بلکه در باب رشته‌هایی چون روانشناسی، و خصوصاً جامعه‌شناسی نیز صادق است. برای جامعه‌شناسی از قید خصوصاً استفاده می‌کنیم، زیرا جامعه‌شناسان، نه فقط در تعریف حوزه‌ی کاری خود با یکدیگر اختلاف نظر دارند (یعنی در این پرسش که جامعه‌شناسی چیست؟)، بلکه در ارائه‌ی تعریفی واحد از موضوع کار و پژوهش خود نیز، اشتراک عقیده ندارند. (یعنی در این پرسش که جامعه چیست؟)

با این همه، هر آن‌که در حوزه‌ی جامعه‌شناسی فعالیت می‌کند، پیش از آغاز پژوهش‌های خود، ناچار از ارائه‌ی تعریفی از ماهیت جامعه است. (حتی می‌توان مدعی شد که بسیاری از دغدغه‌های پژوهشی وی را می‌توان از همان تعریفی که او از جامعه ارائه می‌دهد، فهمید.)

کتاب نیم نگاهی به خودمان، نوشته‌ی جبار رحمانی، اثری پژوهشی در حوزه‌ی جامعه‌شناسی است. دغدغه‌ی اصلی نویسنده در این کتاب، واکاوی ماهیت خاص جامعه‌ی ایرانی بوده است. او، در راستای مطالبی که در فوق بیان نمودیم، در ابتدای بحث خود، به دشواریِ تعریف نهاد جامعه و به تبع آن، تعریف علم جامعه‌شناسی اذعان کرده، و تمام تعاریف ارائه‌شده از این دو مفهوم را، دارای اعتبارِ نسبی قلمداد نموده است. با این همه، خود وی به فراخور بحثی که دنبال کرده، تعریفی کلی از جامعه ارائه داده است. تعریفی که دقت در آن، به روشن شدن ساختار کتاب نیم نگاهی به خودمان یاری خواهد رساند.

به زعم جبار رحمانی جامعه کلیتی پیچیده و چندوجهی است که از ترکیب عناصر خرد و کلان قوام یافته است. عناصر خرد جامعه، همان مناسبات روزمره‌ی زندگی شهروندان است، و عناصر کلان، تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های عمومی در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی. به باور رحمانی، «هر تلاشی برای شناخت یک جامعه و فرهنگ را می‌توان نوعی گمانه‌زنی در نظر گرفت؛ گمانه‌زنی‌هایی که ترکیبی هستند از حدس‌ها و ایده‌های اوّلیه برای شناخت محیط پیشِ رو.» او در توصیف فعالیت جامعه‌شناسانه از واژه‌ی «گمانه‌زنی» استفاده می‌کند، زیرا معتقد است که کلیت جامعه پیچیده‌تر و فراگیرتر از آن است که بتوان مدعی ارائه‌ی دانشی قطعی و چون‌وچراناپذیر در باب آن شد. به این اعتبار، می‌توان کتاب نیم نگاهی به خودمان را مجموعه‌ای از گمانه‌زنی‌های مؤلف در باب برخی از مهم‌ترین وجوه جامعه و فرهنگ ایرانی در نظر گرفت. گمانه‌زنی‌هایی با گستره‌ی موضوعی وسیع، که طیف گوناگونی از مسائل را در کانون توجه خویش قرار می‌دهند. برای مثال، بخش‌هایی از کتاب حاضر به تعریف هویت ایرانی؛ بخش‌هایی به بحث در باب بحران‌های امروزِ جامعه‌ی ایران؛ بخش‌هایی به تأمل در خرده‌فرهنگ‌های حاضر در جامعه‌ی ایرانی؛ و بخش‌هایی به واکاوی معضلات نهاد خانواده در ایران امروز اختصاص یافته است.

گفتنی است که کتاب نیم نگاهی به خودمان، نخستین بار در سال 1399، از سوی انتشارات اندیشه احسان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.

کتاب نیم نگاهی به خودمان مناسب چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به مباحث جامعه‌شناختی و مردم‌شناختی، مخاطبین اصلی مطالب کتاب نیم نگاهی به خودمان از جبار رحمانی به شمار می‌روند.

با جبار رحمانی بیشتر آشنا شویم

جبار رحمانی (متولد سال 1359) جامعه‌شناس، نویسنده و استادیار رشته‌ی مردم‌شناسی است. از میان آثاری که از وی به انتشار رسیده، می‌توان به عناوین پیش رو اشاره نمود: «نیم نگاهی به خودمان: جستارهایی پیرامون فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی»، «مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی مناسک عزاداری محرم»، «آیین و اسطوره در ایران شیعی»، «دین مردمی»، «مردم‌نگاری ایرانی»، «جستارهایی در مسئولیت اجتماعی دانشگاه ایرانی و بحران‌های زیست‌محیطی»، «شناخت و فرهنگ»، «آیین و هنر در فرهنگ ایرانی»، «هیئت‌های عزاداری در جامعه‌ی ایران»، «پرسش از دانشگاه ایرانی»، «درآمدی بر مردم‌نگاری» و «تغییرات مناسک عزاداری محرم».

در بخشی از کتاب نیم نگاهی به خودمان می‌خوانیم

مسئلۀ اقلیت‌ها در ایران عموماً یک مسئلۀ چندپهلو و گاه متناقض است. به‌همین‌دلیل بسته به شرایط زمانی و مکانی در زمینه‌های طرح بحث و حتی فضای کلّی جامعۀ ایرانی، دلالت‌ها و نتایج مختلفی بر آن مرتبط بوده است. اما مسئلۀ اصلی آن است که چگونه باید مقولۀ اقلیت‌ها را در ایران موردبحث قرار داد. هرچند اقلیت در ظاهر یک امر کمی یعنی دال بر جماعتی که از نظر تعداد کمتر هستند، تعریف می‌شود، اما اصولاً اقلیت بودن یک مقولۀ اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی- سیاسی است. به‌عبارت‌دیگر، اقلیت‌بودگی، در رابطه با قدرت، مشروعیت و مسئلۀ دسترسی به منابع مادی و غیرمادی جامعه تعریف می‌شود.

به‌همین‌دلیل هم اقلیت‌ها لزوماً سرنوشت و سرگذشت یکسانی نداشته و ندارند. حتی اقلیت‌هایی که قدرت و دسترسی به منابع زیادی داشته‌اند، به‌دلیل فقدان مشروعیت از هستی اجتماعی و سیاسی ساقط شده‌اند و گاه به شیوه‌ای خشن، سرکوب شده‌اند. به‌همین‌سبب مسئلۀ اقلیت‌بودگی بسته به منشأ و زمینۀ بحث، ابعاد و پیامدهای چندگانه‌ای را ایجاد کرده است.

در قانون اساسی ایران هم مقولۀ اقلیت‌بودگی مطرح است و آن را عموماً نشانه‌ای از تساهل و به روز بودن این قانون دانسته‌اند. درحالی‌که آنچه در قانون آمده و آنچه در عمل شکل می‌گیرد، ابعاد یکسانی ندارد. طبق فرهنگ معین، واژۀ اقلیت به معنای کم بودن، قسمت کمتر یا در اصطلاح، گروهی از افراد یک شهر یا کشور هستند که از لحاظ دین، مذهب یا نژاد، از اکثریت متمایز باشند.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
بخش اول: فرهنگ، هویت و قدرت در ایران
مسئلۀ نظریۀ هویت در ایران
تحلیلی بر فرهنگ ایران در چهار دهۀ اخیر
بحثی در باب ریشه‌های الگوهای فرهنگی ایرانیان
آسیب‌شناسی اجتماعی آسیب‌زده و آسیب‌زا در ایران امروز
بحران در کجاست؟
هویت صاحب‌منصب ایرانی
قبیله‌گرایی اخلاقی در ایران امروز
فرهنگ و شخصیت در اصفهان
بخش دوم: الگوهای بنیادین فرهنگی در میان ایرانیان
«ابهام» در تعاملات ایرانیان
در باب مفهوم «قسمت و تقدیر» در فکر و فرهنگ ایرانی
نخبگی و مسئلۀ رابطه با مردم
در باب تنهایی و لزوم بازگشت تنهایی آیینی به زندگی ما
در باب امر عمومی و فضای عمومی در فرهنگ ایران
در بی‌قانونی قانون
«کار نشد نداره»
جامعۀ ایرانی به‌مثابۀ جامعه‌ای مضطرب و ناامن
بخش سوم: پدیدۀ چندفرهنگی در ایران
پیرامون چندفرهنگی در ایران: از تهدید تا ضرورت
مسئلۀ اقلیت‌ها در فرهنگ و سیاست ایران
چرا از زبان‌های محلی می‌هراسیم؟
مسئلۀ شکاف نسلی – تفاوت نسلی
خوزستان: حال آیندۀ ایران
بخش چهارم: خانواده و زن در فرهنگ ایران
نگاهی به الگوهای بنیادین تعامل در خانوادۀ ایرانی
زنان، فراسوی دوگانه اندرونی/ بیرونی
جشن بلوغ: در میانۀ بدن و شرع
بخش پنجم: خنده و شادی در فرهنگ ایرانی
جوک و فرهنگ خنده
شاد بودن یا شاد نبودن؛ ‌معضل فرهنگ ما
گردشگری و نشاط اجتماعی
بخش ششم: بحران در جامعه و طبیعت ایرانی
بحران طبیعت و بحران فرهنگ در جامعۀ ایران
شاهدان سقوط/ عاملان سقوط
پیرامون بحران آب و روایت‌های ناروا در باب آن
لزوم تبدیل‌شدن آب به هستۀ مرکزی ایدئولوژی جامعه و سیاست ایرانی
خاکسترهای برباد رفته
زمینه‌های فرهنگی تخریب میراث فرهنگی
فهرست منابع