معرفی و دانلود کتاب آداب و آیین‌های گذر: انسان ایرانی

معرفی کتاب آداب و آیین‌های گذر: انسان ایرانی

آیین‌های موجود در فرهنگ عامه‌ی ایران، در گوشه و کنار شهرها و روستاها از گذشته تا امروز برپا می‌شوند و از اهمیت خاصی نزد مردم برخوردارند. کتاب آداب و آیین‌های گذر اثر محمد اسدیان به مهم‌ترین مراسم آیینی مرتبط با زاد و ولد، بلوغ، مرگ و... پرداخته و ریشه‌های تاریخی و فرهنگی آن را مورد بررسی قرار داده است.

درباره‌ی کتاب آداب و آیین‌های گذر

مراسم، در نگاهی جمع‌بندی‌شده بر مبنای معانی و مفاهیم آن، چنین تعریف شده است: «مجموعه‌ی کارهای خاصی که براساس قانون، سنت یا عرف جامعه برای مناسبت یا هدف خاصی انجام می‌شود.» محمد اسدیان در کتاب آداب و آیین‌های گذر به تحلیل و بررسی مراسم و آیین‌های قومی موجود در فرهنگ عامه‌ی ایران پرداخته و ریشه‌های آن را بررسی کرده است. انسان ایرانی همواره ارتباطی عمیق با جهان ماورا و باورهای مذهبی داشته و این آیین‌ها صورت نمادین گرامیداشت آن باورها توسط او به شمار می‌آیند. مناسبت‌هایی که موجب برپایی آیین گشته‌اند از این قرارند: بارداری و زایمان، تولد، نوزادی و کودکی، بلوغ، مراسم ازدواج و عروسی، مرگ و سوگ و... .

تحلیل تطبیقی مراسم آیینی با اساطیر و افسانه‌های کهن ایرانی در هر منطقه، محتوای اصلی کتاب آداب و آیین‌های گذر است. آیین‌ها از آنجا متولد شد که ایرانیان معتقد به نیرویی در مقابل اورمزد شدند که در تقابل با خیر و نیکی بود. مفهومی که در صورت مراقبت نکردن از باورها و دارایی‌های معنوی، فرصت بروز پیدا می‌کرد و جنبه‌های مختلف زندگی آدمی را مورد تهدید قرار می‌داد. تأثیری که شر بر سلامت و جریان عادی زندگی می‌گذاشت، متفاوت بود. از این رو ایرانیان بر آن شدند تا سلسله آداب و آیین‌هایی تدوین کنند که در برابر نیروهای شر، از آنان حفاظت کند. بنابراین با برپایی آیین‌ها در زمان‌های حیاتی مثل تولد، بارداری، بلوغ و مرگ، از وقوع رویدادهای شوم جلوگیری می‌شود.

محمد اسدیان در هر بخش از کتاب آداب و آیین‌های گذر یکی از موضوعات نام برده را مورد بررسی قرار داده و به‌تفصیل آیین‌های مرتبط با آن را تشریح و تحلیل کرده است. گزارش‌های پرجزئیات و گاهاً همراه با عکس از مراسم آیینی مردم مناطق مختلف ایران از جمله جنوب کشور، نکته‌ای است که کتاب پیش رو را به اثری مستندگونه و ارزشمند تبدیل می‌کند. از جمله مراسم‌هایی که در اغلب مناطق ایران در زمان ازدواج انجام می‌شود مراسم حنابندان است که در این کتاب شیوه‌های گوناگون برگزاری آن در شهرهای مختلف بررسی شده است. همین‌طور مراسم خواستگاری، عروسی، خونچه‌بران و... مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته‌اند؛ این مراسم که در زمان‌های مختلف برگزار می‌شوند، بخشی از هویت ملی ما را تشکیل داده و از این بابت، آگاهی از تاریخچه و تنوعشان وظیفه‌ای همگانی به حساب می‌آید. کتاب آداب و آیین‌های گذر منبعی مفید است که با گردآوری و ارائه‌ی پرجزئیات این آیین‌ها، در حفظ آن‌ها می‌کوشد.

این کتاب به همت انتشارات هنوز در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

کتاب آداب و آیین‌های گذر برای چه کسانی مناسب است؟

مطالعه‌ی این کتاب به ایران‌پژوهان و علاقه‌مندان به آیین‌های باستانی ایرانی توصیه می‌شود.

در بخشی از کتاب آداب و آیین‌های گذر: انسان ایرانی می‌خوانیم

در رشت، مشایعان پس از مراسم خاکسپاری به خانه‌ی متوفا بازمی‌گشتند تا مبادا مرگ و سوگ را به خانه‌ی خود و یا دیگری ببرند. در بازگشت به خانه، زنان چادر یا روسری‌شان و مردان کُت‌شان را بر شاخه‌ی درختی در حیاط می‌آویختند به این نیت که مرگ و سوگ را از خانواده‌ی خود دور کنند. مردم رشت در نخستین شب خاکسپاریِ مرده در محلی که او را غسل داده بودند یا در جایی که اغلب می‌نشسته، مشعل می‌افروختند. همچنین در جایی که چشم از دنیا فرو بسته بود و نیز در مکانی که بیشتر قرار می‌گرفت تا سه شبانه‌روز چراغی روشن و کاسه‌ای آب و ظرفی خرما می‌نهادند؛ بر این باور بودند که مرده در این سه روز به خانواده‌اش سر می‌زند و هنگامی‌که چراغ و آب و خوراکی را می‌بیند خوشحال می‌شود، زیرا درمی‌یابد که بازماندگان به او می‌اندیشند.

در «کته‌سر» خمام نیز در محل مرگ متوفا فانوسی روشن می‌گذاشتند. در روستای «کوچصفهان» ایوان خانه را با آبِ «گِلِ رُس» می‌اندودند. در «آستارا» کسانی که از راه دور برای تسلیت به خانه‌ی سوگواران می‌آمدند در آن‌جا می‌ماندند. خانواده‌ی عزادار بنا بر مرسوم به پیشواز هیچ‌کس نمی‌رفتند و کسی را بدرقه نمی‌کردند. پذیرایی از شرکت‌کنندگان در مراسم نیز برعهده‌ی دیگران بود. در سومین روز درگذشت اشخاص مجلس ترحیم برگزار می‌شد. پیش از مراسم بر سفره‌ای حلوا، خرما و سیگار خیرات می‌کردند. پس از مراسم، عده‌ای همراه خانواده‌ی عزادار به سر خاک می‌رفتند. در آن‌جا نیز نان و خرما و یا نان و حلوا خیرات می‌شد. در سوم، هفتم، چهلم و سر سالِ متوفا طبق معمول خویشان، نزدیکان و آشنایان به خانه‌ی سوگواران می‌آمدند و در آن‌جا به صرف ناهار یا شام پذیرایی می‌شدند.

در برخی از روستاهای تالش، فقط سومین روز درگذشت متوفا را خیلی ساده برگزار می‌کردند و در هفتم و چهلم و سرِ سال مراسمی نمی‌گرفتند، امّا بنا بر مرسوم مدت چهل روز به‌ویژه شب‌های جمعه خیرات می‌دادند. مردم تالش برای خیرات با آرد ذرت و بعدها با آرد گندم، نانی موسوم به «خوکَس» یا «خاک‌سار» می‌پختند.

فهرست مطالب کتاب

راهنمای آوانوشت واژگان گویشی
پیشگفتار
دیباچه
آیین
مناسک
شَعائِر (شعایر)
مراسم
آداب
گُذَرْ
تشرّف
بخش نخست
1: بارداری و زایمان
ممنوعیت‌های دوران بارداری
زایمان سخت، آسان‌زایی و دیرزایی
آسیب‌های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان (زائو و نوزاد)
حصار کردن زائو و نوزاد
ممنوعیت‌ها و پرهیزهای زائو و دیگران در ارتباط با زائو
تطهیر و حمام زایمان زائو و نوزاد
نازایی و سقط
2: تولد، نوزادی و کودکی
برداشتنِ سقِ نوزاد و آدابی دیگر
نخستین شیردهی نوزاد
مراسم گهواره‌بندان
نام‌گذاری نوزاد
دفع چشم‌زخم و گزند از نوزاد و ماندگاری او
عقیقه
دعاها، طلسم‌ها، مهره‌ها و سنگ‌ها و رفتارهای
جادویی و شبه‌جادویی در حفظ نوزاد
چیدن ناخن کودک
روییدن دندان کودک
راه افتادن کودک
از شیر گرفتن کودک
خَتْنه
آیین سرسپاری کودک (جوز سرشکستن)
یادداشت‌های بخش نخست
بخش دوم
1: بلوغ و آیین‌های بلوغ
2: آداب و مراسم ازدواج و عروسی
همسرگزینی، خواستگاری، شیربها، مَهر، بله‌برون و شیرینی‌خوران (نامزدی)
عقدکنان و حنابندان
جشن عروسی: عروس‌بَران، زفاف و پاگُشا
یادداشت‌های بخش دوم
بخش سوم
مرگ و سوگ
مراسم سوگ و مرگ در مناطق مختلف ایران
یادداشت‌های بخش سوم
کتاب ‌نامه
نمایه