معرفی و دانلود کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران: پایان سده‌ی نوزدهم و آغاز سده‌ی بیستم: روایتی از تاریخ نگاری شوروی

معرفی کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران: پایان سده‌ی نوزدهم و آغاز سده‌ی بیستم: روایتی از تاریخ نگاری شوروی

بازخوانیِ روابط ایران و روسیه در سده‌های اخیر، به ما در جهت فهم وضعیت امروزین این دو کشور بسیار یاری می‌رساند. بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف در کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران، همین موضوع را دستمایه‌ی یک پژوهش ارزنده‌ی تاریخی قرار داده است.

درباره کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران

رفتارهای استعماری دولت‌های حاکم بر روسیه -که در دوران یکه‌تازی امپراتوری جماهیر شوروی به اوج خود رسید- از همان دوران حاکمیت تزاری آغاز شده بود. جنگ‌های ایران و روسیه در نیمه‌ی اول قرن نوزدهم میلادی که به امضای دو قرارداد گلستان و ترکمنچای انجامید، غرب دریای خزر را یکسره از دست ایران به در آورد و به روسیه وانهاد. شرق دریای خزر اما، هنوز از سلطه‌ی امپراتوری تزاری بیرون بود تا این‌که نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم فرا رسید. در این برهه، ایالات متحده‌ی آمریکا توان صادرات پنبه را از کف داد، و نتیجتاً، فکر فتح مناطقِ پنبه‌خیز، دلمشغولی اصلی دولت‌های استعماری بزرگ وقت، شد. اینجا بود که روس‌ها به فکر اشغال آسیای میانه افتادند. چه، آسیای میانه ناحیه‌ای بود که آب‌وهوایش درخورِ کشت گسترده‌ی پنبه به شمار می‌رفت.

کارزار اشغال آسیای میانه از سوی روسیه‌ی تزاری با محاصره‌ی شهر چیمکَنت در شرق رود سیحون به سال 1864 شروع شد و تا سال 1895 که نیروهای اشغالگر روس بخش شمالی بدخشان را از افغانستان جدا کردند، به طول انجامید. در طول این نبرد سی‌ساله، از سه خاناتِ خوقند، خیوه و بخارا، دو خانات نخست هویت سیاسی‌شان را یکسره از دست دادند و تنها خانات یا امارتِ بخارا، زیر حمایت امپراتوریِ تزاری، به گونه‌ای محدود استقلال خود را حفظ نمود.

رفتار امپراتوری روسیه با نواحی اشغال‌شده چگونه بود؟ حاکمان روس در برابر جنبش‌های استقلال‌طلبانه‌ی نواحی تحت تصرف خود، عمدتاً چه واکنشی نشان می‌دادند؟ این‌ها و بسیاری از پرسش‌های تاریخیِ این‌چنینی، موضوع کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران را تشکیل می‌دهد.

بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران را، ضمن مخالفت با خط مشی تاریخ‌نویسیِ دوران شوروی به رشته‌ی تحریر درآورده است. در مکتب مورخان شوروی، رفتارهای اشغال‌گرانه‌ی دولت تزاری، ماهیتی استعماری داشت و باید علیه آن مواضعی تند و انتقادی گرفته می‌شد. حال آن‌که به زعم منانف، چنان‌که در کتاب او تصریح شده، الحاق آسیای میانه به روسیه‌ی تزاری «الحاقی داوطلبانه» به شمار می‌رفت که «حاصلش توسعه‌ی سیاسی و اقتصادی این قلمرو جغرافیایی بود؛ توسعه‌ای که سرنوشت مردمان آسیای میانه را در راستای پیشرفت تاریخی در پی داشت.»

کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران توسط تورج اتابکی، نجم کاویانی و خلیل وداد به زبان فارسی ترجمه شده و از سوی نشر چشمه در اختیار مخاطبین علاقه‌مند قرار گرفته است.

کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران مناسب چه کسانی است؟

علاقه‌مندان به آشنایی بیشتر با روابط دو کشور ایران و روسیه در طول تاریخ معاصر، مخاطبین اصلی کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران، نوشته‌ی بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف، به شمار می‌روند.

با بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف بیشتر آشنا شویم

بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف (Bakhritdin Salakhitdinovich Mannanov) در سال 1930 در شهر سبز، واقع در حدود 80 کیلومتری جنوب سمرقند که امروز در جمهوری ازبکستان قرار دارد، دیده به دنیا گشود. منانف، پس از گذراندن دوران آموزش ابتدایی و متوسطه در همان شهر، به شهر تاشکند عزیمت کرد و تحصیل در دوره‌ها‌ی لیسانس و فوق لیسانس را در رشته‌ی خاورشناسی در دانشگاه دولتی آسیای مرکزی آغاز کرد. این دانشگاه بزرگ‌ترین دانشگاه آن زمان در سراسر آسیای مرکزی بود، و امروزه دانشگاه ملی ازبکستان نام دارد. منانف به سال 1954 دوره‌ی فوق‌ لیسانس را در رشته‌ی خاورشناسی، با انتخاب حوزه‌ی تاریخ و تمدن ایران، به پایان برد و دوره‌ی پژوهش دانشگاهی‌اش را برای کسب درجه‌ی دکتری آغاز کرد. او در سال 1957، از رساله‌ی دکتری‌اش با نام «روابط ایران و روسیه در پایان سده‌ی نوزدهم و آغاز سده‌ی بیستم» دفاع کرد. از بهرام الدین صلاح الدینویچ منانف مقاله‌ها و کتاب‌های بسیاری بر جا مانده که عمدتاً درباره‌ی روابط روسیه‌ی تزاری با همسایگان جنوبی‌اش، ایران و افغانستان، است. منانف به سال 2007 در شهر تاشکند، روی در نقاب خاک کشید.

در بخشی از کتاب برگ‌هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران: پایان سده‌ی نوزدهم و آغاز سده‌ی بیستم: روایتی از تاریخ نگاری شوروی می‌خوانیم

از آغاز نیمه‌ی دوم سده‌ی نوزدهم روسیه به مرحله‌ی رشد گسترده‌ی مناسبات سرمایه‌داری پا گذاشت. به قول لنین «... پس از سال 1861 رشد سرمایه‌داری در روسیه با چنان آهنگی ادامه یافت که در طی چند دهه دگرگونی‌ کشور را به حد دگرگونی‌های چندین سده‌ی کشورهای کهن‌سال اروپایی رساند.»

رشد سرمایه‌داری در امپراتوری روسیه با مناسبات اقتصادی عقب‌افتاده‌ای که در آن دوران در آن‌جا مسلط بود، باعث بروز تضادهای ژرف اجتماعی شد. شکست روسیه در جنگ کریمه باعث تشدید اختلاف‌های اجتماعی میان سرواژ حاکم و سرمایه‌داریِ روبه‌رشد شد. همچنان اصلاحات اعلام‌شده در سال 1861 نیز نتوانست این تضادها را از میان بردارد.

زمین‌داران سرواژ برای ادامه‌ی تسلط‌شان برای غصب زمین‌های جدید تلاش می‌کردند؛ در حقیقت همین امر باعث تخفیف تضادها میان سرمایه‌داری بالنده و سرواژ روبه‌زوال در اقتصاد کشور بود. از سوی دیگر با گذشت زمان، بورژوازیِ رشدیابنده‌ی صنعتیْ بازارهای نوینی را به دست می‌آورد.

فرآیند توسعه‌ی سرمایه‌داری، به قول لنین، دو جهت دارد: رشد سرمایه‌داری در ژرفا یعنی گسترش صنعت و زمین‌داری در یک حوزه‌ی بسته و مشخص و رشد سرمایه‌داری در پهنا، یعنی گسترش حوزه‌های نفوذ آن به عرصه‌های جدید. درست همین امر یعنی توسعه‌ی سرمایه‌داری در پهنا یکی از عوامل عمده‌ی تشدید سیاست استعماری روسیه‌ی تزاری در دوره‌ی پس از اصلاحات بود.

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار مترجمان
درباره‌ی نویسنده
پیش‌گفتار نویسنده
فصل اول. مناسبات ایران آسیای میانه پیش از الحاق ترکستان1 به روسیه
فصل دوم. روابط ایران و روسیه در زمان الحاق آسیای میانه به روسیه
فصل سوم. ترکستان و روابط ایران و روسیه
منابع
نمایه
نقشه‌ها