فئودور داستایوفسکی (Fyodor Dostoyevsky) از نامدارترین نویسندگان روسی و فارغ‌التحصیل مهندسی نظامی سن‌پترزبورگ در قرن نوزدهم است. تحلیل‌های روانشناسی موشکافانه‌ی او در مورد روح انسان در آثارش، تأثیر بسیار عمیق و چشمگیری بر داستان‌نویسی قرن بیستم گذاشته است.
فئودور داستایوسکی مادرش را در پانزده سالگی و پدرش را در هفده سالگی از دست داد، این موضوع خانواده پرجمعیت آن‌ها را با مشکلات مالی فراوانی روبرو کرد و اندکی پس از فارغ‌التحصیلی از ارتش استعفا داد و برای تأمین مخارج خانواده به ترجمه آثار نویسندگان بزرگ و پس از آن به نویسندگی پرداخت. او در سال ۱۸۴۹ به دلیل شرکت در محافل انقلابی (یک گروه سوسیالیستی) و فعالیت علیه تزار نیکلای اول‌دستگیر و زندانی شد سپس 4 سال به سیبری فرستاده شد تا به کار سخت در شرایط بد آب و هوای سیبری وادار شود. او در زندان به مطالعه تورات و انجیل پرداخت و تاثیر زیادی بر روحیه او گذاشت. داستایوفسکی در سال۱۸۵۴ از کمپ زندانیان سیبری آزاد شد و بالاخره در سال ۱۸۵۹ توانست به سنت‌پترزبورگ بیاید و نوشتن را از سر بگیرد.
نیچه در مورد داستایوفسکی می گوید: داستایوسکى تنها کسى است که از روانشناسى چیزى به من آموخته است.
داستایوسکى از زمره نوابغى است که از اثرى به اثر دیگر مى‌پردازد و پیش مى‌رود و این پیشرفت مداوم است تا آن هنگام که مرگ ناگهان آن را متوقف مى‌سازد. او معتقد بود بهترین سوژه برای نوشتن داستان، دقت در زندگی مردم جامعه است. لذا روزها یک صندلی در کنار در خانه‌اش می‌گذاشت و به حرکات و رفتار مردم کوچه و خیابان نگاه می‌کرد و داستانی در ذهن می‌پرواراند و سپس روی کاغذ می‌آورد.
هیچ مسأله و مشکلى وجود ندارد که در کتاب‌هاى داستایوسکى مورد بحث قرار نگرفته باشد. رمان‌هاى داستایوسکى در عین‌حال که رمان هستند، انباشته از افکار و اندیشه‌اند. اما هیچ‌گاه مجرد و مطلق نیستند و هم‌چنان رمان مى‌مانند و پرهیجان‌ترین رمان‌هاى ممکن. بنابراین قهرمانان کتاب‌هاى داستایوسکى هیچ‌گاه بشریت را ترک نمى‌کنند و مجرد نمى‌مانند. قهرمانان اصلى همواره در حال تکوین و تکامل‌اند، اما در عین‌حال هرگز از تاریکى و ابهام بیرون نمى‌آیند. اغلب اتفاق مى‌افتد که داستایوفسکى، مهم‌ترین و جسورانه‌ترین اندیشه‌هاى خود را از زبان قهرمانانى که در درجه دوم اهمیت قرار دارند، بر زبان مى‌آورد.
آن‌چه که در کتاب‌هاى داستایفسکى اهمیت دارد، همان سایه است، درست مانند تابلوهاى رامبراند. داستایوفسکى قهرمانان و حوادثش را یک جا گرد مى‌آورد و نورى تند و شدید بر آن‌ها مى‌تاباند، آن‌چنان که فقط یک سمت آن‌ها را روشن کند، سایه هریک از قهرمانانش را فرا مى‌گیرد. هم‌چنین داستایوسکى علاقه‌اى خاص دارد که همه‌چیز را گردآورد و یک‌جا متمرکز کند و میان عناصر گوناگون داستان ارتباط نزدیک برقرار نماید. حوادث به جاى این که آهسته جریان خود را طى کنند، به‌هم گره مى‌خورند و درهم مى‌آمیزند؛ گردبادى برمى‌خیزد و عوامل داستان عناصر اخلاقى، روحى و برونى را دربر مى‌گیرد و پنهان مى‌دارد و دوباره آشکار مى‌کند. در آثار او سهولت و روانى وجود ندارد. او تعقید و پیچیدگى را دوست دارد. هرگز احساس‌ها، افکار و عواطف، خالص و ساده بیان نمى‌شوند. او ابهام و تیرگى را دوست دارد.
قهرمانان داستایوفسکى، نمى‌خواهند براى خویشتن عاقل و منطقى باشند، آن‌ها خود را به دامان تناقضات و پیچیدگى‌ها رها مى‌کنند. چنین به‌نظر مى‌رسد که داستایوسکى به پوچى و بیهودگى علاقمند است.
داستایوفسکى هرگز نمى‌کوشد که عقیده خود را بر ما تحمیل کند. او سعى دارد که ذهن ما را روشن کند و بعضى حقایق نهانى را که در دیدگان او اهمیتى بس بزرگ دارند و خیره‌اش کرده‌اند، براى ما بیان نماید؛ بى‌شک حقایقى بس بلندپایه هستند که اندیشه انسان یاراى درک آنان را دارد، نه حقایقى مجرد و خارج از وجود انسان.
جملات برگزیده فئودور داستایوفسکی:
- حقیقت ترکیبی است از گریه‌ها و خنده‌ها.
- قدم تازه‌ای برداشتن… این چیزی است که مردم بیشتر از آن می‌ترسند.
- تنها آرامش و سکوت، سرچشمه‌ی نیروی ابدی و جاوید است.
- انسان تنها موجود زنده‌ای است که نمی‌خواهد آن چه را که هست بپذیرد.
- اگر یک روز، یک ساعت، ناگهان همه‌چیز بخواهد به یک چیز تبدیل شود، برترین آن‌ها مهر ورزیدن است.
- دانش بیمناک‌ترین بلای جان آدمی است… رنج و بدبختی آن از طاعون و قحطی و جنگ بیشتر است.
- انسان موجودی است که به همه چیز عادت می‌کند.
کتاب‌های فئودور داستایوفسکی:
بیچارگان
همزاد
خانم صاحبخانه
نیه توچکا
رؤیای عمو
روستای استپانچیکو
آزردگان
خاطرات خانه اموات
یادداشت‌های زیرزمینی
جنایت و مکافات
قمارباز
ابله
همیشه شوهر
جن‌زدگان
جوان خام
برادران کارامازوف
