معرفی و دانلود کتاب گفتارهای شاهنامه: دوران ایران کهن

معرفی کتاب گفتارهای شاهنامه: دوران ایران کهن

کتاب گفتارهای شاهنامه به قلمِ محمد رسولی، شرحی موجز از محتوای شاهنامه ارائه می‌‌دهد. این کتاب ضمنِ معرفیِ سلسله‌های پادشاهی متنوع در ایران باستان، به رویدادها و حوادث مهم تاریخی ایران در دوران کهن نیز می‌پردازد. نویسنده با استناد به متن شاهنامه‌ی فردوسی، باورهای مذهبی و اخلاقی ایرانی‌ها و سیر تاریخیِ رشد تمدن آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

درباره‌ی کتاب گفتارهای شاهنامه

آینده‌ی یک ملت، در گروِ شناختِ تاریخ آن ملت است. برای شناختِ تاریخِ سیاسی-اجتماعیِ ایران هیچ منبعی بهتر از شاهنامه وجود ندارد. شاهنامه تاریخِ دوره‌ای 8500 ساله، یعنی دوران کهن و دوران باستان را مورد توجه قرار می‌دهد. دوران کهن از آغاز تا پیش از مادها را شامل می‌شود و دوران باستان، از مادها تا پایان حکومت ساسانیان را. بنابراین شاهنامه به سبب ارائه‌ی روایات تاریخی و سیاسی ایران در دورانی که کمتر از آن شناخت داریم، گنجینه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود. محمد رسولی با نگاهی دوباره به این اثر شگرف، مفاهیم تازه‌ای را در کتاب گفتارهای شاهنامه مطرح می‌کند. او با آوردن ابیاتی از شاهنامه بر گفته‌های خود صحه می‌گذارد.

دین‌باوری و خداپرستی اولین مبحثی است که در کتاب گفتارهای شاهنامه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مبانی دینی و اخلاقی از مهم‌ترین آموزه‌هایی است که فردوسی در شاهنامه بر آن تأکید داشته است. طبق تحقیقات محمد رسولی و شواهدی از شاهنامه، فردوسی خداباور بوده و خوانندگان را به خداباوری و دین‌باوری دعوت کرده است.

مبحث بعدیِ کتاب گفتارهای شاهنامه درمورد اسطوره و افسانه است؛ عناصری که در ادبیات کهن ایران‌زمین به‌وفور دیده می‌شود. نویسنده معتقد است اگر اسطوره را افسانه و چیزی موهوم و غیرمستند فرض کنیم، در شاهنامه چیزی به نام اسطوره وجود ندارد. تمام بزرگانی که از آنان نام برده شده وجود خارجی داشته‌اند. رسولی همچنین موضوعِ اغراق در شاهنامه را این‌گونه توجیه می‌کند که وقتی فردوسی از حکومت هزارساله‌ی ضحاک سخن می‌گوید، منظور او سلسله‌ی ضحاک بوده است. او همچنین مارهای ضحاک‌ها را، آتش‌فشان‌های فعال در دو طرف ایران تفسیر می‌کند. خلاصه اینکه، نویسنده تمام رویدادهای شاهنامه را مستنداتی تاریخی می‌پندارد و نه اسطوره و افسانه.

شاهنامه با داستان پادشاهی کیومرث آغاز می‌شود. این‌طور فرض می‌شود که کیومرث اولین نفر در جهان بوده که تخت و کلاه و بارگاه و دستگاه حکومتی ایجاد کرده است. شواهدِ موجود در شاهنامه نشان می‌دهند که ایران حدود 8300 سال پیش اولین تشکیل‌دهنده‌ی دولت در جهان بوده است. مفاهیم دولت و ملت را در شاهنامه به‌عنوان مفاهیمی دیرینه می‌توان ردیابی کرد.

کتاب گفتارهای شاهنامه در ادامه به دوران پادشاهی هوشنگ، دومین پادشاه سلسله‌ی پیشدادی می‌پردازد. دوران حکومت هوشنگ، هزاره‌ی ششم از هزاره‌ی دوازدهم است. ایرانیان معتقد بودند که عمر جهان دوازده‌هزار سال است. در این دوران مردم ایران به اکتشافات بسیاری دست یافتند و تمدن به رشد نسبتاً زیادی رسید. زندگی مردم از حالت بدوی بیرون آمد و زندگی در کوه‌ها جای خود را به زندگی در دشت‌های مسطح و خانه‌های اولیه داد.

دوران مهم بعدی که در کتاب گفتارهای شاهنامه مورد بررسی قرار می‌گیرد، دوران تهمورث است. کشف مهم این دوران، نوشتن و خط است. این کشف، دری را به روی علوم مختلف باز کرد. سپس به عبرت‌آموزترین دورانِ ایران، یعنی دوران پادشاهی جمشید می‌رسیم. جمشید پادشاهی بود که روندی معکوس را طی کرد؛ او فردی محبوب میان مردم بود که با مبتلا شدن به مرض خودشیفتگی و کبر و غرور، فره ایزدی از او روی‌گردان شد. محمد رسولی فره ایزدی را همان اقبال عمومی تفسیر می‌کند. او از دست رفتن اقبال عمومی را زمینه‌ی از دست رفتن فره ایزدی و در نتیجه سقوط یک پادشاه می‌داند.

محمد رسولی سپس هزاره‌ی ضحاک، سخت‌ترین هزاره‌ی ایران‌زمین، را ردیابی می‌کند. دوران ضحاک دورانِ سلطه‌ی اندیشه‌ی غیرایرانی است. خشک‌سالی و قحطی نیز در این دوران، مصیبت ایرانیان را دوچندان کرده است. پدرکشی مفهومی است که در این بخش از شاهنامه نکوهیده می‌شود. باری، مانند هر زمان دیگری، ایرانیان از این دوران سخت نیز عبور کردند و با یاری فریدون، به اتحاد و انسجام رسیدند.

کتاب گفتارهای شاهنامه در ادامه به شخصیت‌های مهمِ ایران کهن و رویدادهای مهمِ آن اشاره می‌کند؛ حوادثی مثل جنگ‌های ایران و توران، ورود رستم به میادین رزم، هفت‌خوان (یا هفت‌خانِ) رستم، کشته شدن سیاوش و...

(این کتاب توسط انتشارات سبزان منتشر شده است.)

کتاب گفتارهای شاهنامه برای چه کسانی مناسب است؟

علاقه‌مندان به متون ادبی کهن فارسی از مطالعه‌ی این کتاب، لذت خواهند برد.

در بخشی از کتاب گفتارهای شاهنامه: دوران ایران کهن می‌خوانیم

بخش زیادی از شاهنامه به روایت جنگ‌های ایران و توران می‌پردازد. در این گفتار می‌کوشیم به‌اختصار بیان کنیم که داستان این جنگ‌ها چه بوده است. با پیدایش حکومت‌های دیگر در کنار مرزهای ایران، به‌ویژه حکومت ایرانیان برونی یعنی همان تورانیان، جنگ‌های درازمدتی میان تورانیان و ایرانیان درمی‌گیرد. پیش از شکل‌گیری حکومت تورانیان (که ایرانیان آن سرزمین را ایران برونی می‌دانستند) درگیری میان ایرانیان برونی با ایرانیان درونی وجود نداشت. با شکل‌گیری حکومت در ایران برونی که از آن در اسناد تاریخی ما در قالب بخش‌کردن سرزمین از سوی فریدون میان سلم، تور و ایرج یاد می‌شود، نبردهای درازمدت به دنبال تجاوز پیاپی تورانیان به ایران، یعنی ایران درونی آغاز می‌گردد. ایران سرزمینی بود آباد و مردم آن یک‌جانشین بودند، در حالی که تورانیان زندگی شبانی داشتند و کوچ‌رو بودند. از این‌رو، هنگامی که تورانیان توانستند برای خود نوعی حکومت ایجاد کنند، قصد تجاوز کردن و غارت سرزمین‌های آباد همسایه یعنی ایران درونی را پیدا کردند و همین امر یعنی زیاده‌خواهی ایرانیان برونی و پدافند ایرانیان درونی از دستاوردهای خود، سبب اصلی این نبردها بود.

درباره‌ی این دوره از نبردهای تورانیان علیه ایرانیان در اسناد تاریخی ما به گستردگی سخن رفته است.

فهرست مطالب کتاب

سرآغاز
گفتار اول: شاهنامه چیست؟
گفتار دوم: دین‌باوری و خداپرستی در شاهنامه
گفتار سوم: اسطوره و تاریخ
گفتار چهارم: دوره‌های دوازده‌هزار سالی
گفتار پنجم: کیومرث در شاهنامه
گفتار ششم: هوشنگ در شاهنامه
گفتار هفتم: تهمورث در شاهنامه
گفتار هشتم: جمشید در شاهنامه
گفتار نهم: ضحاک در شاهنامه
گفتار دهم: فریدون در شاهنامه
گفتار یازدهم: منوچهر در شاهنامه
گفتار دوازدهم: نگاه نوین علمی به شاهنامه
گفتار سیزدهم: گفتار اندر زادن زال
گفتار چهاردهم: گفتار اندر زادن رستم
گفتار پانزدهم: جنگ‌های ایران و توران
گفتار شانزدهم: نوذر در شاهنامه
گفتار هفدهم: ورود رستم به میدان‌های رزم در شاهنامه
گفتار هجدهم: پادشاهی کی‌قباد در شاهنامه
گفتار نوزدهم: پادشاهی کی‌کاووس و رفتن او به مازندران
گفتار بیستم: رفتن رستم به سوی مازندران برای نجات کی‌کاووس
گفتار بیست و یکم: خوان اول رستم
گفتار بیست و دوم: خوان دوم رستم
گفتار بیست و سوم: خوان سوم رستم
گفتار بیست و چهارم: خوان چهارم رستم
گفتار بیست و پنجم: خوان پنجم رستم
گفتار بیست و ششم: خوان ششم رستم
گفتار بیست و هفتم: خوان هفتم رستم
گفتار بیست و هشتم: نبرد کاووس شاه با بربرستان و هاماوران
گفتار بیست و نهم: جهان‌آرایی کاووس و پرواز وی در آسمان
گفتار سی‌ام: سهراب در شاهنامه
گفتار سی و یکم: رسیدن سهراب به دژ سپید
گفتار سی و دوم: سیاوش در شاهنامه
گفتار سی و سوم: کشته شدن سیاوش
گفتار سی و چهارم: کی‌خسرو در شاهنامه
گفتار سی و پنجم: کاموس کشانی در شاهنامه
گفتار سی و ششم: لهراسب در شاهنامه
گفتار سی و هفتم: گشتاسب در شاهنامه
گفتار سی و هشتم: بهمن در شاهنامه
گفتار سی و نهم: همای در شاهنامه
گفتار چهلم: سرنوشت گشتاسبیان و پایان تاریخ دوره‌ی عهد کهن ایران
مروری گذرا بر محتویات شاهنامه
شاهنامه‌ی فردوسی در چه زمانی سروده شد؟
شاهنامه چگونه تدوین شد؟
تاریخ‌نویسی در ایران عهد کهن و باستان
منابع
نمایه