معرفی و دانلود کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه

معرفی کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه

ناتاشا سینسیوس در کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه به بررسی و نقد هفتمین فیلم آندری تارکوفسکی، یعنی آینه می‌پردازد. «مقدمه‌ای درباره‌ی فیلم» و « تاریخچه‌ی تولید آینه»، «تحلیل» و «بازخوردهای فیلم» نام عناوینی هستند که در این کتاب تحسین‌شده درباره‌ی آن‌ها مطالعه می‌کنید. داستان فیلم آینه درباره‌ی مردی‌ست که در مرز میان خیال و واقعیت، حقیقت و دروغ، و زندگی و مرگ به مرور خاطراتش می‌پردازد.

درباره‌ی کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه

«تازگی‌ها اتفاقی برایم افتاده... کم‌کم احساس می‌کنم زمانش فرا رسیده باشد که آماده‌ی ساختن مهم‌ترین فیلم زندگی‌ام شده باشم.»

- از میان دفتر خاطرات تارکوفسکی، مارس 1973، حین تدارک مقدمات برای فیلم‌برداری فیلم آینه

ناتاشا سینسیوس (Natasha Synessios) در اثری که پیش روی شماست، با نامِ یک فیلم، یک جهان: آینه، به نقد، تحلیل و بررسی فیلم آینه (Mirror)، به کارگردانی آندری تارکوفسکی (Andrei Tarkovsky) می‌پردازد. آینه هفتمین فیلم بلند اوست و در میان آثارش جایگاه ویژه‌ای دارد. به این شکل که سه فیلم ساخته‌شده قبل از خود را از سه فیلمی که بعد از آن ساخته شده‌اند، متمایز می‎‌کند. فیلم آینه چکیده‌ای از فیلم‌های آندری روبولف، سولاریس و کودکی ایوان است. به عقیده‌ی بسیاری از منتقدان، آینه را باید از بسیاری از جهات «بی‌پرواترین» فیلم آندری تارکوفسکی دانست.

بد نیست به بهانه‌ی این کتاب، کمی بیشتر به موضوع فیلم آینه بپردازیم. این فیلم نخستین بار در سال 1975 انتشار یافته و نمره‌ی آن در وب‌سایت IMDB، هشت است. آینه چهارمین فیلمی‌ست که تارکوفسکی ساخته و اساس فیلمنامه، زندگی خود اوست؛ به عبارت روشن‌تر، تارکوفسکی این فیلم را با الهام از داستان زندگی خویش ساخته. روایت آینه غیرخطی است و داستان مردی در حال مرگ را روایت می‌کند که به مرور خاطراتش می‌پردازد. رؤیا، خاطره، مرز میان واقعیت و خیال و تجربیات انسانی شالوده‌ی اصلی این فیلم را می‌سازند. هر آنچه در این فیلم مشاهده می‌کنید، در واقع بازتاب و آینه‌ای از زندگی آندری تارکوفسکی محسوب می‌شود. از لحاظ بصری، فیلم تصاویری سورئال و تا قسمتی ترسناک دارد که کاملاً با محتوای وهم‌آلود فیلم در هماهنگی است.

زمانی که تارکوفسکی مشغول نگارش فیلم‌نامه‌ی آندری روبلف بود، هم‌زمان فیلم‌نامه‌ی آینه را هم می‌نوشت که البته در آن زمان نام دیگری داشت. آندری تارکوفسکی در ابتدا قصد داشت آینه را به جای سولاریس کارگردانی کند، اما زمانی که شورای هنر مجوز تولید آن را صادر نکرد، تارکوفسکی به سولاریس پرداخت و ساخت فیلم آینه تا زمانی که اعضای شورای هنر تغییر کردند، به حالت تعلیق درآمد. از میان آثار این فیلم‌ساز روسی، آینه جزء معمایی‌ترین فیلم‌های او به‌شمار می‌رود.

اکران فیلم آینه واکنش‌های فوق‌‌العاده‌ای به همراه داشت. گواه این امر، طیف وسیع نامه‌هایی بود که مردم در قدردانی از هنر تارکوفسکی برای او می‌فرستادند. این نخستین باری بود که تارکوفسکی در زندگی‌اش دلیلی انکارناپذیر داشت که نشان می‌داد او نه برای مخاطبی نخبه، بلکه برای مخاطبانی فیلم ساخته که شدیداً به اثر او نیاز داشته‌اند. زنی اهل نووسیبیرسک (سومین شهر پرجمعیت روسیه) برای تارکوفسکی چنین نوشته: «هر چیزی که عذاب می‌دهد، هر چیزی که ندارمش و حسرتش را می‌خورم، آنچه آشفته و دل‌آزرده‌ام می‌سازد و نفسم را بند می‌آورد، هر چیزی که گرما و نور به من می‌بخشد و با آن زندگی می‌کنم و آنچه نابودم می‌سازد، همه‌ی این‌ها را در فیلم شما مشاهده کردم. این نخستین مرتبه است که یک فیلم برایم رنگ و بوی واقعیت را به خود گرفته و از این روست که می‌روم تماشایش کنم، واردش شوم و در آن جا زندگی کنم.» با این حال، همه‌ی نامه‌هایی که برای آندری تارکوفسکی ارسال می‌شد، تحسین‌آمیز نبود. بعضی‌ها مغشوش بودند و برخی دیگر، خصمانه!

همان‌طور که در ابتدا بیان کردیم، آینه فیلمی درباره‌ی مردی در حال مرگ است. با این وجود، ناتاشا سینسیوس در کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه به ما می‌گوید این‌که آینه را فقط یک فیلم درباره‌ی تأملات یک انسان پیش از مرگ در نظر بگیریم، مرتکب ساده‌انگاری شده‌ایم؛ چراکه آینه از پیچیدگی و غنایی برخوردار است که آن را به چیزی بیش از خاطرات بدل می‌کند.

بد نیست اشاره کنیم که سه محدوده‌ی اصلی زمانی در فیلم آینه وجود دارند: قبل از جنگ، زمان جنگ و پس از جنگ. سکانس طولانی آغازین، داخل و اطراف خانه‌ای ییلاقی اتفاق می‌افتد که راوی فیلم چند تابستان خود را قبل از جنگ در آنجا گذرانده و از آن به نام‌های «خانه‌ی پدربزرگ» و «خانه‌ی دوران کودکی» یاد می‌کند. در رابطه با جنگ، سه سکانس وجود دارند: سکانس میدان تیر، سکانس کوتاه بازگشت پدر از جنگ و سکانس فروش نافرجام گوشواره‌ها به همسر پزشکی ثروتمند. سکانس‌های پس از جنگ سکانس‌هایی را دربرمی‌گیرد که الکسی، همسر سابقش ناتالیا، و پسرشان اسگنات در آن حضور دارند.

کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه دارای چهار بخش اصلی است. در بخش نخست شما مقدمه‌ای را درباره‌ی فیلم آینه مطالعه می‌کنید و با کلیت آن آشنا می‌شوید. اگرچه پیش‌فرض ما این است که چنانچه به سراغ نقد فیلمِ آینه آمده‌اید، از قبل این فیلم را تماشا کرده‌اید. در بخش دوم تاریخچه‌ی تولید آینه را می‌خوانید. این‌که چه چیزی باعث ساخت این فیلم شده و ماجرای شکل‌گیری داستان و فیلم‌نامه چه بوده است. بخش سوم کتاب حاضر «تحلیل آینه» نام دارد و ناتاشا سینسیوس در آن به بررسی و نقد کامل فیلم پرداخته است. همچنین تصاویر مختلفی از سکانس‌های آینه وجود دارد که در همراه ساختن شما با حال و هوای فیلم یاری‌رسان است. «تدارک مقدمات برای فیلم‌برداری آینه»، «زبان سینمایی تارکوفسکی: جنبه‌های فرمال آینه»، «فرهنگ و تاریخ»، «طبیعت و عناصرش»، «کرونوتوپ‌های آینه»، «شخصیت‌های تارکوفسکی»، «نویسنده و قهرمان» و «تناقضی ژرف» نام عناوین فرعی این بخش هستند. در نهایت، نویسنده در بخش چهارم کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه به بازخوردهای فیلم می‌پردازد.

کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه نوشته‌ی ناتاشا سینسیوس با ترجمه‌ی بابک کریمی و به همت انتشارات خوب در اختیار شما قرار گرفته است.

درباره‌ی مجموعه‌ی یک فیلم، یک جهان

مجموعه‌ای که پیش روی شماست، با نام «یک فیلم، یک جهان» تک‌نگاری‌هایی را درباره‌ی اثرگذارترین فیلم‌های تاریخ سینما در بر می‌گیرد. آنچه در انتخاب کتاب‌های این مجموعه مدّ نظر قرار داده شده، اهمیت فیلم‌ها است. به عبارت دیگر، از میان چنین مجموعه‌ی انگلیسی و فرانسوی، کتاب‌هایی انتخاب شده‌اند که تا جای ممکن با تاریخ کتاب‌های سینمایی منتشرشده در ایران ارتباطی داشته باشند و جای خالی آن‌ها در میان آثاری از این دست، احساس شود. بابک کریمی، دبیر مجموعه‌ی یک فیلم، یک جهان در توضیح مجموعه‌ی نامبرده چنین می‌گوید: «هر کتابی در مجموعه‌ی یک فیلم، یک جهان درصدد است فیلم مورد مطالعه‌اش را به وسعت یک جهان ببیند.» آنچه در ادامه مطالعه می‌کنید، نام برخی از مجلدهای منتشرشده ذیل مجموعه‌ی حاضر است:

• یک فیلم، یک جهان: اسکله
• یک فیلم، یک جهان: بانی و کلاید
• یک فیلم، یک جهان: بودو از غرق شدن نجات یافت
• یک فیلم، یک جهان: آینه
• یک فیلم، یک جهان: سوسپیریا
• یک فیلم، یک جهان: حالا نگاه نکن
• یک فیلم، یک جهان: در حال و هوای عشق
• یک فیلم، یک جهان: درخت زندگی
• یک فیلم، یک جهان: آن‌ها زندگی می‌کنند
• یک فیلم، یک جهان: شب مردگان زنده
• یک فیلم، یک جهان: هیروشیما عشق من

کتاب‌های مجموعه‌ی یک فیلم، یک جهان به همت انتشارات خوب منتشر شده‌اند و شما می‌توانید نسخه‌ی الکترونیکی همه‌ی عناوینی را که بالاتر ذکر کردیم، از وب‌سایت یا اپلیکیشن کتابراه دریافت کنید.

کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه برای علاقه‌مندان به نقدهای سینمایی مناسب است. اگر به فیلمِ آینه‌ی تارکوفسکی علاقه‌مند هستید، مطالعه‌ی این نقد برای‌تان لذت‌بخش خواهد بود.

در بخشی از کتاب یک فیلم، یک جهان: آینه می‌خوانیم

متمایزترین جنبه واژگان سینمایی تارکوفسکی بازنمایی او از رؤیا، خیال و خاطره روی پرده سینماست؛ این لایه‌های متفاوتِ خودآگاهی شاکله اصلی آینه‌اند و مرزهای بینشان در این فیلم به‌شدت باریک‌اند. کارگردان صریحاً مخالف فیدکردن‌های معمول، تصاویر مبهم یا فرازهای موسیقایی‌ای بود که غالباً در فیلم‌ها حاکی از آغاز رؤیا یا خاطره‌اند. منطقِ رؤیا از نظر او شامل «ترکیبات نامعمول و نامنتظره عناصرِ کاملاً واقعی و تضاد بین آن‌ها» بود. برای رسیدن به این منظور از چندین ترفند استفاده کرد که برخی‌شان در اولین رؤیای دوران کودکی در آینه به‌خوبی تصویر می‌شوند. رؤیای اول، مانند دو رؤیای بعدی، تک‌رنگ فیلم‌برداری شده و در شب در خانه ییلاقی اتفاق می‌افتد. الکسیِ خردسال، که روی تخت آهنی بزرگی خوابیده، ناگهان از خواب بیدار می‌شود. سپس نمایی از حاشیه جنگل را می‌بینیم که باد تندی از اعماق آن به بیرون می‌وزد. در این‌جا تارکوفسکی عناصر عالم طبیعی را به شیوه‌ای نامعمول تلفیق می‌کند.

وزش تندِ باد از چنین جنگلی مطلقاً گریزی به بیرون ندارد. انگار موجودی بی‌جسم راهش را از ظلمتِ جنگل به بیرون گشوده باشد؛ این امر موجود نامرئیِ مرموز و ذی‌روحی را القا می‌کند و همچنین به نظر می‌رسد پیامی برای الکسی باشد که «پدر!» را صدا می‌زند. از آن به بعد، این باد عجیب با فیگور بسیار دوست‌داشتنی پدر تداعی می‌شود. در سکانس بعدی که مادر موهایش را می‌شوید کارگردان از روش دیگری استفاده می‌کند: آشفتگیِ مکانی و زمانیِ شخصیت که مشخصه بارز ساختار رؤیاهاست. دوربین در نمای تراکینگ جانبی ماریا را در حال قدم‌برداشتن به سمت چپ اتاق دنبال می‌کند، در همان حال از کنار او و انعکاسش در آینه می‌گذرد، هر دو را در سمت راستِ قاب پشت سر می‌گذارد، سپس ماریا را دوباره در سمت چپ قاب می‌گیرد و موجب این تصور می‌شود که او همزمان در دو ناحیه متفاوت اتاق حضور دارد. سپس ماریا از قاب خارج می‌شود تا زن سالخورده‌ای (با بازی مادر تارکوفسکی)، یعنی ماریا در آینده، که همان شال را بر سر دارد، جایگزینش شود.

فهرست مطالب کتاب

سپاسگزاری
یادداشتی درباره‌ی نویسه‌گردانی
1. مقدمه
2. تاریخچه تولید آینه
3. تحلیل آینه
4. بازخورد فیلم
پی‌نوشت‌ها
برای مطالعه بیش‌تر