صمد بهرنگی متولد ۲ تیر ۱۳۱۸ در تبریز است. نویسنده، مترجم، معلم و محققی که عمر کوتاهی داشت. بهرنگی در خانواده‌ای تنگدست متولد شد، پدرش به شغل زهتابی مشغول بود. صمد تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش ادامه داد و برای تحصیلات عالی رشته زبان و ادبیات انگلیسی را انتخاب کرد. بهرنگی آموزگار بود، از هجده سالگی تا پایان عمر خود. در این بین بارها به بهانه بیان سخننان ناخوشایند او را اخراج و از مقطعی به مقطع پایین‌تر فرستاده بودند.
صمد بهرنگی اولین داستانش را با نام عادت در سال ۱۳۳۹ انتشار داد و بعد از آن نیز داستان‌های دیگرش از جمله تلخون و بی‌نام به چاپ رسید. علاوه بر تدریس و داستان‌نویسی، او به کار ترجمه نیز مشغول بود. از زبان‌های انگلیسی و ترکی استانبولی به فارسی بر می‌گردانند و از فارسی به ترکی آذربایجانی. برخی از شعر‌های شاعران معاصر ایرانی از جمله اخوان، فرخزاد و... به دست وی به ترکی ترجمه شده است.
مهمترین اثر و به‌عبارتی تاثیر‌گذارترین اثری که از صمد بهرنگی به جا مانده است، کتاب ارزشمند ماهی سیاه کوچولو است که تا مدت‌ها نقش بیانیه غیر رسمی سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران را ایفا می‌کرد. بهرنگی محقق نیز بود، او سال‌ها در زمینه فولکور آذربایجانی به تحقیق نشسته بود.
صمد بهرنگی در شهریور ماه ۱۳۴۷ در رود ارس غرق شد. مرگی که به زعم عده‌ای مرگ مشکوکی بود. جلال آل احمد و غلام حسین ساعدی از جمله روشنفکرانی بودند که معتقد بودند ساواک در مرگ وی دست داشته است. این ظن از آنجا قوی‌تر شد که گویا صمد به همراه افسری به نام حمزه فراهتی در رودخانه ارس بوده، اما این افسر گویا تا مدت‌ها از انظار عمومی به دور بوده است.
اما عده‌ای مثل سیروس طاهباز وبهروز دولت آبادی، فراهتی را مبرا از گناه می‌دانستند. درباره وی کتاب‌هایی نوشته شده است: رازهای مرگ صمد از اشرف دهقانی، ار آن سال‌ها و سال‌های دیگر از حمزه فراهتی، برادرم صمد بهرنگی از اسد بهرنگی و صمد ساختار یک اسطوره از محمد هادی محمدی و دکتر علی عباسی.
از جمله آثار داستانی صمد بهرنگی در همین عمر کوتاه خود می‌توان به بی‌نام، اولدوز و کلاغها، اولدوز و عروسک سخنگو، کچل کفتر باز، ماهی سیاه کوچولو و تلخون و داستان‌های دیگر را نام برد. همانطور که گفته شد او محقق نیز بوده است، از جمله مقالات وی می‌توان به آذربایجان در جنبش مشروطه، فولکور و شعر، اهمیت ادبیات کودک و کند وکاو در مسائل تربیتی ایران اشاره کرد.
جملات برگزیده صمد بهرنگی:
- همه‌اش که نباید ترسید، راه که بیفتیم ترسمان می‌ریزد.
- هر نوری هرچقدر هم ناچیز باشد، بالاخره روشنایی است.
- فقر، شب را بی‌غذا سر کردن نیست، فقر، روز را بی‌اندیشه به سر بردن است.
- درد من حصار برکه نیست، بلکه زیستن با ماهیانی است که فکر دریا به ذهنشان خطور نکرده است.
- غرض رفتن است نه رسیدن. زندگی کلاف سردرگمی است، به هیچ‌جا راه نمی‌برد، اما نباید ایستاد، با این که می‌دانیم نخواهیم رسید، نباید ایستاد. وقتی هم که مردیم؛ مردیم به درک...!
کتاب‌های صمد بهرنگی:
بی‌نام - ۱۳۴۴
اولدوز و کلاغها - پاییز ۱۳۴۵
اولدوز و عروسک سخنگو - پاییز ۱۳۴۶
کچل کفتر باز - آذر ۱۳۴۶
پسرک لبو فروش - آذر ۱۳۴۶
افسانه محبت - زمستان۱۳۴۶
ماهی سیاه کوچولو - تهران، مرداد ۱۳۴۷
پیرزن و جوجه طلایی‌اش - ۱۳۴۷
یک هلو هزار هلو - بهار ۱۳۴۸
۲۴ ساعت در خواب و بیداری - بهار ۱۳۴۸
کوراوغلو و کچل حمزه - بهار ۱۳۴۸
تلخون و چند قصه دیگر - ۱۳۴۲
کلاغها، عروسکها و آدم‌ها
آه !ما الاغ‌ها
افسانه های آذربایجان ترکی
دومرول
کندوکاو در مسائل تربیتی ایران - تابستان ۱۳۴۴
الفبای فارسی برای کودکان آذربایجان
اهمیت ادبیات کودک
افسانه‌های آذربایجان (ترجمه فارسی) - جلد ۱ - اردیبهشت ۱۳۴۴
افسانه‌های آذربایجان (ترجمه فارسی) - جلد ۲ - تهران، اردیبهشت ۱۳۴۷
تاپما جالار، قوشما جالار (مثل‌ها و چیستان‌ها) - بهار ۱۳۴۵
پاره پاره (مجموعه شعر از چند شاعر) - تیر ۱۳۴۲
انشا و نامه‌نگاری برای کلاسهای ۲ و ۳ دبستان
آذربایجان در جنبش مشروطه
ما الاغ‌ها! - عزیز نسین - پاییز ۱۳۴۴
دفتر اشعار معاصر از چند شاعر فارسی زبان
خرابکار (قصه‌هایی از چند نویسنده ترک زبان) - تیر ۱۳۴۸
کلاغ سیاهه - مامین سیبیریاک (و چند قصه دیگر برای کودکان) خرداد ۱۳۴۸
